Της Ιωάννας Λυμιώτη,
Καθένας από εμάς, στην πορεία της ζωής του, έρχεται αντιμέτωπος με προσωπικές ανασφάλειες, τις οποίες προσπαθεί, όσο το δυνατόν μπορεί, να ξεπεράσει. Τα λεγόμενα αυτά «κόμπλεξ» μάς βασανίζουν καθημερινά, θέτοντας εμπόδια στην προσωπική μας ανάπτυξη. Ενώ, όμως, η επιρροή των συμπλεγμάτων αυτών στην ψυχολογία μας είναι προφανής, αυτό που συχνά μας διαφεύγει είναι οι βαρύτατες επιπτώσεις, που επιφέρουν στις συναναστροφές και τις διαπροσωπικές μας σχέσεις.
Προκειμένου οι συνέπειες αυτές να γίνουν αντιληπτές, απαραίτητο είναι να αναλυθούν δύο βασικές έννοιες: αφενός, ως ανασφάλεια ορίζεται το συναίσθημα της μειονεξίας και της προσωπικής ανεπάρκειας που βιώνει ένα άτομο σε προσωπικό επίπεδο. Όταν αυτή η ανασφάλεια υπερβαίνει το όριο και καταλήγει να καθορίζει τον χαρακτήρα του ατόμου, κάνουμε λόγο για συμπλέγματα κατωτερότητας. Βασικό χαρακτηριστικό και των δύο είναι η χαμηλή αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμηση, καθώς και η τάση προς το αυτό-σαμποτάζ και την αυτοκαταστροφή. Το άτομο που αντιμετωπίζει έντονες ανασφάλειες και συμπλέγματα κατωτερότητας βρίσκεται σε έναν συνεχή αγώνα με τον εαυτό του, αναζητώντας διαρκώς την επιβεβαίωση, η οποία, ωστόσο, σε καμία της μορφή δεν μπορεί να φέρει την ικανοποίηση. Το αίσθημα του ανικανοποίητου, μάλιστα, που είναι ιδιαίτερα ενεργό σε αυτές τις περιπτώσεις, τροφοδοτεί τα συναισθήματα μειονεξίας και κατωτερότητας και στρέφει το άτομο εναντίον του εαυτού του.
Όσο, όμως, και να μοιάζει αυτός ο συναισθηματικός πόλεμος του ατόμου με αγώνα εσωτερικό, που επηρεάζει αποκλειστικά την ψυχολογία του, οι συνέπειες που έχει και στις σχέσεις του με το κοινωνικό περιβάλλον του δεν αργούν να εκδηλωθούν. Η αίσθηση μειονεξίας και κατωτερότητας που αισθάνεται κάποιος ως προς τις ικανότητές του και, γενικότερα, ως προς το πρόσωπό του σύντομα μετατρέπεται σε ζήλια και φθόνο απέναντι στους άλλους. Άτομα με χαμηλή αυτοεκτίμηση τείνουν να διακατέχονται από αρνητικά συναισθήματα απέναντι σε άτομα που συγκεντρώνουν εκείνα τα χαρακτηριστικά, για τα οποία οι ίδιοι αισθάνονται ανασφάλεια. Φυσικά, η ζήλια είναι ένα συναίσθημα σύμφυτο με την ανθρώπινη υπόσταση, που εντοπίζεται σε κάθε άνθρωπο ανεξαρτήτως κοινωνικού στάτους. Ωστόσο, σε άτομα που πάσχουν από συμπλέγματα κατωτερότητας, η ζήλια αποκτά κεντρική θέση και συνιστά το κατευθυντήριο συναίσθημα, θέτοντας σημαντικά εμπόδια στην κοινωνικοποίησή του, προσδίδοντας τοξικότητα στη συμπεριφορά του απέναντι στους άλλους και, τελικά, οδηγώντας τον στην απομόνωση.
Όσοι βρίσκονται στην επώδυνη αυτή θέση, παλεύοντας καθημερινά με ανασφάλειες, επιδίδονται σε μια συνεχή διαδικασία σύγκρισης με τους ανθρώπους που τους περιβάλλουν, εντοπίζοντας όλο και περισσοτέρους τομείς στους οποίους νιώθουν ότι υστερούν. Είτε πρόκειται για κόμπλεξ ως προς την εξωτερική εμφάνιση είτε ως προς τις πνευματικές ικανότητες, την κοινωνικότητα, τα ταλέντα ή οποιοδήποτε άλλο χαρακτηριστικό, τα αποτελέσματα αυτής της σύγκρισης είναι καταλυτικά για τη σχέση του ατόμου με τον κοινωνικό του περίγυρο. Αρχικά, διαπιστώνεται ότι δεν είναι εύκολο να αναπτύξουμε μια γνήσια και ειλικρινή σχέση με άτομα που βλέπουμε ως ανώτερά μας. Από τη μία πλευρά, σε μια σχέση που δεν αισθανόμαστε ισότιμοι είναι πιθανόν να υιοθετήσουμε μια στάση παθητικής επιθετικότητας, επιδιώκοντας υποσυνείδητα να εκδηλώσουμε τον θυμό, που απορρέει από τη ζήλια μας. Άλλοτε πάλι, η ανασφάλεια κινεί μια προσπάθεια υποτίμησης και υπονόμευσης του άλλου, συχνά μέσω του χιούμορ και της ειρωνείας, προκειμένου να πέσει στα μάτια τρίτων. Προσπαθούμε, έτσι, να αναδειχθούμε οι ίδιοι, προσβάλλοντας και ρίχνοντας τους ανθρώπους που συναναστρεφόμαστε και πλήττοντας τη δική τους αυτοπεποίθηση, με στόχο να ανεβάσουμε τη δική μας. Πρόκειται οπωσδήποτε για συμπεριφορές άκρως τοξικές που, σε πρώτο επίπεδο, βλάπτουν τους γύρω μας και, στη συνέχεια, τους απομακρύνουν από εμάς.
Εξαιτίας των παραπάνω συμπεριφορών, είναι λογικό άτομα με συμπλέγματα κατωτερότητας να φαίνονται προς τα έξω ως αγενή, κακοπροαίρετα, ακόμα και αλαζονικά. Πράγματι, η ανασφάλεια –αν και άκρως αντιφατική– είναι πιθανόν να μοιάζει στους γύρω ως υπεροψία, καθώς τα άτομα αυτά προσπαθούν να μην φανεί η μειονεξία που αισθάνονται προς τα έξω, με μέσα, όμως, που φέρνουν το αντίθετο αποτέλεσμα. Για παράδειγμα, ανασφαλή άτομα είναι πιο πιθανόν να παρεξηγηθούν, να αντιδρούν αρνητικά στο καλοπροαίρετο χιούμορ προς το μέρος τους, να παρουσιάζονται ως ανεπίδεκτοι κριτικής και εποικοδομητικών σχολίων. Ακόμα, ο αυτοσαρκασμός και το «τσαλάκωμα» δεν αποτελούν σε καμία περίπτωση στοιχεία του χαρακτήρα τους, με αποτέλεσμα να δημιουργούν μια προσωπική εικόνα υπέρμετρα σοβαρή, αυστηρή και απόμακρη, στοιχεία που λειτουργούν αποθαρρυντικά στη σύναψη κοινωνικών σχέσεων.
Δυστυχώς, ο μόνος τρόπος να αντιμετωπιστούν οι συνέπειες που τα συμπλέγματα κατωτερότητας επιφέρουν στις κοινωνικές μας σχέσεις είναι μέσω της αντιμετώπισης των ιδίων των ανασφαλειών. Κάτι τέτοιο, φυσικά, απαιτεί μεγάλη εσωτερική προσπάθεια και πολλή δουλειά με τον εαυτό μας, η οποία ιδανικά θα πρέπει να παρακολουθείται κι από κάποιον ειδικό. Καθώς, όμως, η ψυχοθεραπεία μπορεί να μην είναι μια προσβάσιμη σε όλους λύση, αυτό που χρειάζεται τουλάχιστον να προσπαθήσουμε να κάνουμε είναι να βάλουμε ένα τέλος στη σύγκριση με τους άλλους. Η επιβεβαίωση, όταν μας είναι απαραίτητη, θα πρέπει να προέρχεται από δράσεις, που μας γεμίζουν αυτούσια και με μέτρο πάντα τον εαυτό μας, τις δικές μας δυνατότητες και όχι αυτές των άλλων. Καθώς, όμως, αυτό δεν θα είναι πάντα εφικτό και θα υπάρχουν σίγουρα και μέρες στις οποίες οι ανασφάλειές μας θα είναι έντονες, μπορούμε τουλάχιστον στα κοντινά μας άτομα να μιλήσουμε για τα συναισθήματά μας με ειλικρίνεια, προκειμένου τόσο να μας βοηθήσουν όσο και να μπορούν να αξιολογήσουν ανάλογα συμπεριφορές μας, οι οποίες μοιάζουν σε πρώτη ανάγνωση να τους απομακρύνουν.
Οπωσδήποτε, όμως, δεν θα έπρεπε να ξεχνάμε πως δεν είμαστε οι μοναδικοί που βιώνουμε ανασφάλειες και κόμπλεξ. Η αίσθηση κατωτερότητας υπάρχει κάποιες φορές ακόμα και σε άτομα με φαινομενικά υψηλή αυτοπεποίθηση και σίγουρα εντοπίζεται στους περισσοτέρους μας, είτε λιγότερο είτε περισσότερο. Το σημαντικότερο, επομένως, που μπορούμε να κάνουμε είναι να μην κρυβόμαστε, αλλά να μιλάμε ανοικτά για αυτή, ώστε να βοηθήσουμε τους γύρω μας, αλλά και να βοηθηθούμε οι ίδιοι.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Αντιμετωπίζοντας τα αισθήματα κατωτερότητας, την ανασφάλεια και το φόβο, psyxology.gr, διαθέσιμο εδώ
- What Is an Inferiority Complex? Symptoms, Causes, Diagnosis, and Treatment, everydayhealth.com, διαθέσιμο εδώ
