Του Παναγιώτη Γεραμάνη,
Η δυνατότητα ενημέρωσης της κοινής γνώμης για την εξέλιξη και το αποτέλεσμα μιας δίκης επιτυγχάνεται μέσω της αρχής της δημοσιότητας. Η αρχή αυτή κατοχυρώνεται στο άρθρο 93 του Συντάγματος για κάθε δίκη, στο άρθρο 6 παρ. 1 της ΕΣΔΑ, αποτελώντας αναπόσπαστο στοιχείο μιας δίκαιης για ένα κατηγορούμενο δίκης, και στο άρθρο 329 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας, που εξειδικεύει την αρχή αυτή στο ελληνικό ποινικό σύστημα. Συνιστά, επομένως, ο έλεγχος από τους πολίτες της λειτουργίας των δικαστηρίων και της εφαρμογής των νόμων εχέγγυο της ορθής απονομής της δικαιοσύνης σε μια ακροαματική διαδικασία, ώστε να μην μετατρέπονται οι πολίτες σε αντικείμενα δικαίου.
Επιμέρους εκφάνσεις της είναι και η αρχή της δημόσιας απαγγελίας των ποινικών αποφάσεων, η αρχή της δημοσίευσης της μειοψηφούσας γνώμης στη δικαστική απόφαση και φυσικά η αρχή της προφορικότητας, δηλαδή να λαμβάνουν προφορικά χώρα στο ακροατήριο όλα τα επιμέρους στάδια της ακροαματικής διαδικασίας, για παράδειγμα η εξέταση μαρτύρων, οι ερωτήσεις του εισαγγελέα και των δικαστών στον κατηγορούμενο, οι αγορεύσεις των συνηγόρων κτλ.
Σύμφωνα με το άρθρο 329 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας, η συζήτηση στο ακροατήριο, καθώς και η απαγγελία της απόφασης, γίνονται δημόσια σε όλα τα ποινικά δικαστήρια και επιτρέπεται στον καθένα να παρακολουθεί ανεμπόδιστα τις συνεδριάσεις, αν και ανήλικοι δύνανται να απομακρύνονται. Εξαίρεση από τον κανόνα αυτό θεσπίζει το άρθρο 93 παρ. 2 του Συντάγματος, κάτι που περιλαμβάνει και ο ΚΠοινΔ στο άρθρο 330, με τη διεξαγωγή δικών «κεκλεισμένων των θηρών», αν με αιτιολογημένη απόφαση του δικαστηρίου κριθεί ότι η δημοσιότητα πρόκειται να καταστεί επιβλαβής για τα χρηστά ήθη, ή ότι συντρέχουν ειδικοί λόγοι προστασίας της ιδιωτικής, ή οικογενειακής ζωής των διαδίκων. Αυτή η εξαίρεση συναντάται κατά βάση σε εγκλήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας και οικονομικής εκμετάλλευσης της γενετήσιας ζωής προς αποφυγή ψυχικής ταλαιπωρίας και διασυρμού του θύματος, καθώς και όταν ο κατηγορούμενος είναι ανήλικος.
Η δημοσιότητα αφορά μόνο τη διαδικασία στο ακροατήριο και επ’ ουδενί την προδικασία, στην οποία πρόσβαση έχουν μόνο οι διάδικοι, προκειμένου να διασφαλιστεί η απρόσκοπτη ανακριτική έρευνα και να αποφευχθεί η πρόωρη απαξία του κατηγορουμένου από τους συμπολίτες του, κατά παράβαση του τεκμηρίου αθωότητας. Στην πράξη, όμως, συνηθίζεται η δημοσίευση στα Μ.Μ.Ε στοιχείων της ανάκρισης, όπως μαρτυρίες και αποδεικτικά έγγραφα.
Από άποψη δημοσιογραφικής κάλυψης, είναι θεμιτό αυτή να υφίσταται, προκειμένου η κοινή γνώμη να πληροφορείται για τα ουσιώδη σημεία μίας ποινικής δίκης. Πολλές δίκες συγκεντρώνουν μεγάλο ενδιαφέρον από πλευράς κοινής γνώμης και είναι πρακτικώς αδύνατο να χωρέσουν όλοι οι ενδιαφερόμενοι σε μια αίθουσα, οπότε το δικαστικό ρεπορτάζ συμβάλλει στην επίτευξη μιας «έμμεσης δημοσιότητας» για όλη τη χώρα.
Δυστυχώς, στο βωμό της ακροαματικότητας εκφυλίζεται πολλές φορές η έννοια και το περιεχόμενο της δημοσιότητας. Αναφορά ασήμαντων λεπτομερειών, συναισθηματικές προσεγγίσεις και ανεπαρκής νομική παιδεία κάποιων δημοσιογράφων, ενέχουν τον κίνδυνο της παραπληροφόρησης του κοινού και της αμφισβήτησης του ρόλου των δικαστηρίων. Η δικαστική διαδικασία καθίσταται έτσι ένα δραματοποιημένο εμπορικό προϊόν, χωρίς την απαιτούμενη σοβαρότητα, βλάπτοντας κατά τρόπο ανεπίτρεπτο τα ουσιώδη δικαιώματα του κατηγορουμένου.
Με νομοθετική ρύθμιση απαγορεύεται (Ν.3090/2002) η αυτούσια ραδιοφωνική, τηλεοπτική ή κινηματογραφική κάλυψη της δίκης η οποία μπορεί να επιτραπεί μόνο σε περιπτώσεις που συντρέχει ουσιώδες δημόσιο συμφέρον, κατόπιν σχετικής απόφασης του δικαστηρίου έπειτα από συναίνεση τόσο του εισαγγελέα όσο και των διαδίκων.
Η παραβίαση της αρχής της άμεσης δημοσιότητας ελέγχεται αναιρετικά και είναι ένας από τους βασικούς λόγους αναίρεσης μιας ποινικής απόφασης (άρθρο 510 παρ 1. Κ.Ποιν.Δικ.).
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
-
«Η αρχή της δημοσιότητας στην ποινική δίκη», διαθέσιμο εδώ
- «Οι αρχές της δημοσιότητας και της προφορικότητας που διέπουν την ποινική δίκη», διαθέσιμο εδώ
- Νικόλαος Κ. Ανδρουλάκης, ΘΕΜΕΛΙΩΔΕΙΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΤΗΣ ΠΟΙΝΙΚΗΣ ΔΙΚΗΣ, 5η εκδ., Π.Ν ΣΑΚΚΟΥΛΑΣ, Αθήνα 2020
- Αργύριος Καρράς, Ποινικό Δικονομικό Δίκαιο, 6η εκδ., Νομική Βιβλιοθήκη ΑΕΒΕ, Αθήνα 2019
