Του Αλέξανδρου Κομπή,
Τα εντομοκτόνα ανήκουν στην κατηγορία των φυτοφαρμάκων και χρησιμοποιούνται ευρέως για την καταπολέμηση των ανεπιθύμητων εντόμων σε καλλιέργειες, οικιστικές περιοχές και αγροτικές εκτάσεις. Στις μέρες μας, υπάρχει μια πληθώρα εντομοκτόνων, τα οποία κυκλοφορούν στο εμπόριο και αποτελούν σύμμαχο πρωτίστως για τους γεωργούς, αλλά και για άλλους επαγγελματίες. Ωστόσο, η αλόγιστη χρήση τους, αφενός μπορεί να προκαλέσει σοβαρά προβλήματα υγείας και αφετέρου αποτελεί σημαντική αιτία ρύπανσης του περιβάλλοντος. Τα εντομοκτόνα με βάση τη χημική τους δομή, ταξινομούνται σε 4 μεγάλες κατηγορίες. Έτσι, διακρίνουμε τα οργανοχλωριούχα εντομοκτόνα, τα οργανοφωσφορικά, τα καρβαμιδικά και τις πυρεθρίνες. Επιπλέον, να σημειωθεί ότι υπάρχουν και άλλα εντομοκτόνα εκτός από τα παραπάνω, τα οποία δεν αναφέρονται λόγω του μεγάλου πλήθους τους, ενώ η ταξινόμησή τους μπορεί να πραγματοποιηθεί εναλλακτικά και με βάση του τρόπου δράσης τους.
Στην κατηγορία των οργανοχλωριούχων εντομοκτόνων, ενδεικτικά αναφέρουμε το DDT, το Chlordane, το Dieldrin και το Heptachlor. Οι συγκεκριμένες χημικές ενώσεις είναι οργανικές ενώσεις, οι οποίες φέρουν μόρια χλωρίου και αλειφατικούς ή αρωματικούς δακτυλίους. Το γεγονός αυτό τις καθιστά ιδιαίτερα λιπόφιλες, με αποτέλεσμα να εκδηλώνουν αυξημένη βιοσυσσώρευση και τοξικότητα στο ήπαρ, αλλά και σε άλλους ιστούς. Η δράση τους διαταράσσει τη συνεχή ανταλλαγή Na+ και K+ μέσω των κυτταρικών μεμβρανών και προκαλεί διαταραχές στην αγωγιμότητα της μεμβράνης. Με αυτόν τον τρόπο, τα συμπτώματα που προκύπτουν ύστερα από δηλητηρίαση σχετίζονται με το νευρικό σύστημα, καθώς επηρεάζεται άμεσα η νευροδιαβίβαση. Πιο συγκεκριμένα, ο ασθενής εμφανίζει παραισθησίες στα χείλη, τη γλώσσα και το πρόσωπο, ενώ παράλληλα μπορεί να έχει ίλιγγο και εκνευρισμό.
Στην κατηγορία των οργανοφωσφορικών εντομοκτόνων ανήκουν, ενδεικτικά, το μαλαθείον και το παραθείον, ενώ στην κατηγορία των καρβαμιδικών εντομοκτόνων ανήκουν το Carbaryl και το Baygon. Οι οργανοφωσφορικές ενώσεις είναι εστέρες φωσφορικού οξέος και αναστέλλουν μη αντιστρεπτά την ακετυλοχολινεστεράση, ενώ οι καρβαμιδικές ενώσεις είναι παράγωγα καρβαμικού οξέος και αναστέλλουν αντιστρεπτά την ακετυλοχολινεστεράση. Η ακετυλοχολινεστεράση είναι ένα ένζυμο το οποίο δρα στις συναπτικές σχισμές και υδρολύει την ακετυλοχολίνη. Η αναστολή της ακετυλοχολινεστεράσης έχει ως αποτέλεσμα τη συσσώρευση ακετυλοχολίνης μέσα στη συναπτική σχισμή. Η συσσώρευση της ακετυλοχολίνης προκαλεί νευρολογικής φύσεως συμπτώματα, αφού επηρεάζει τη νευροδιαβίβαση στο περιφερικό νευρικό σύστημα. Έτσι, ο ασθενής που έχει υποστεί δηλητηρίαση από οργανοφωσφορικές ή καρβαμιδικές ουσίες παρουσιάζει συσπάσεις των λείων μυϊκών ινών των βρόγχων και του εντερικού σωλήνα, ενώ ταυτόχρονα μπορεί να εμφανίζει βραδυκαρδία, συστολή της οφθαλμικής κόρης, δύσπνοια, κυάνωση, μυϊκούς σπασμούς, άγχος, αϋπνία και κεφαλαλγίες. Το αντίδοτο που χρησιμοποιείται σε αυτές τις περιπτώσεις είναι η θειική ατροπίνη, η οποία χορηγείται σε τακτά χρονικά διαστήματα ενδοφλεβίως, ενώ σε επόμενο στάδιο μπορούν να χορηγηθούν και ενεργοποιητές της ακετυλοχολινεστεράσης.
Στις πυρεθρίνες ανήκουν το Dimethrin, το Tetramethrin και το Cypermethrin. Οι συγκεκριμένες χημικές ενώσεις απομονώνονται από φυτά που ανήκουν στο γένος Πύρεθρο και είναι παράγωγα του κετοαλκοολικού και του πυρεθρικού οξέος. Οι πυρεθρίνες διαταράσσουν τη λειτουργία των διαύλων νατρίου, με αποτέλεσμα την παράλυση του οργανισμού. Σε περίπτωση δηλητηρίασης, ο ασθενής εμφανίζει ίλιγγο, κεφαλαλγίες, ναυτία, μυϊκούς σπασμούς, αδυναμία και απώλεια συνείδησης.
Γενικότερα, όλα τα εντομοκτόνα και κατ’ επέκταση όλα τα φυτοφάρμακα εμφανίζουν γενικευμένη τοξικότητα, η οποία επηρεάζει τους περισσότερους ιστούς και τα όργανα. Έχει διαπιστωθεί ότι τα φυτοφάρμακα σχετίζονται με πλήθος ασθενειών, όπως η νόσος του Πάρκινσον, η υπέρταση και άλλες καρδιαγγειακές παθήσεις. Επίσης, τα φυτοφάρμακα συνδέονται με οξεία λευχαιμία κυρίως σε παιδιά, με παθήσεις του ήπατος καθώς και με δερματικά προβλήματα. Τέλος, πιθανόν να έχουν μεταλλαξογόνο, καρκινογόνο και τερατογόνο δράση, ύστερα από παρατεταμένη χρήση. Τα άτομα που κινδυνεύουν περισσότερο από τις αρνητικές επιδράσεις των φυτοφαρμάκων είναι κυρίως οι χρήστες αυτών, οι κάτοικοι αγροτικών περιοχών με καλλιέργειες που ραντίζονται εντατικά και οι καταναλωτές, οι οποίοι καταναλώνουν αγροτικά προϊόντα τα οποία έχουν αναπτυχθεί με τη βοήθεια φυτοφαρμάκων. Οι οδοί εισόδου των φυτοφαρμάκων είναι κυρίως η διαδερμική, η αναπνευστική και η στοματική οδός.
Επιπροσθέτως, οι επιπτώσεις και η τοξικότητα που θα εκδηλώσει ένα φυτοφάρμακο εξαρτώνται από τον χρόνο έκθεσης του ατόμου στη χημική ουσία, τη δόση που προσλαμβάνει, τη σωματική του μάζα, καθώς και τα μέτρα που λαμβάνει κατά την εφαρμογή της. Ενδεικτικά, να αναφέρουμε ότι κάθε χρόνο καταγράφονται 3.000.000 περιστατικά δηλητηρίασης από φυτοφάρμακα και 220.000 θάνατοι παγκοσμίως. Οι περισσότερες από αυτές τις περιπτώσεις καταγράφονται στις χώρες υπό ανάπτυξη, γεγονός που υποδεικνύει ότι η ενημέρωση και η λήψη επιπρόσθετων μέτρων προστασίας στις χώρες αυτές αποτελεί επιτακτική ανάγκη για τη διασφάλιση της υγείας.
Η χρήση των εντομοκτόνων, στις μέρες μας, βρίσκει πολλές εφαρμογές κυρίως στη γεωργία, για την προστασία της παραγωγής, αλλά και σε άλλες περιπτώσεις, όπως ο έλεγχος των λοιμωδών νοσημάτων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η ελονοσία, η οποία έχει περιοριστεί χάρη στα εντομοκτόνα που χρησιμοποιούνται ενάντια στα κουνούπια-φορείς. Παρ’ όλα αυτά, η ορθολογική χρήση των φυτοφαρμάκων αποτελεί σημαντική προϋπόθεση έτσι ώστε να μεγιστοποιείται το όφελος και να ελαχιστοποιούνται οι πιθανοί κίνδυνοι. Οι χρήστες είναι απαραίτητο να συμμορφώνονται με τους κανονισμούς και να παίρνουν τα κατάλληλα μέτρα προστασίας, έτσι ώστε να διαφυλάσσουν την υγείας τους, καθώς και την υγεία των καταναλωτών.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Organochlorine pesticides, their toxic effects on living organisms and their fate in the environment, ncbi.nlm.nih.gov. Διαθέσιμο εδώ
- Organophosphorus Insecticides: Dialkyl Phosphate Metabolites Factsheet, cdc.gov. Διαθέσιμο εδώ
- Περιβαλλοντική Τοξικότητα και Διακίνηση των Χημικών Ενώσεων, eclass.upatras.gr. Διαθέσιμο εδώ
