Της Αθηνάς Ζαγκώτη,
Ο Μεσαίωνας αποτελεί μια από τις πιο ενδιαφέρουσες ιστορικές περιόδους, που «τάραξαν τα νερά» ολόκληρου του ιστορικού φάσματος. Στη σύγχρονη εποχή, εκτός από τα βιβλία, μαθαίνουμε για τη «Σκοτεινή περίοδο» της Iστορίας μέσα από τη μεγάλη, αλλά και μικρή οθόνη. Ωστόσο, πέρα από τις συνήθειες και τη ζωή των ανθρώπων, πολλά είναι εκείνα τα χαρακτηριστικά μιας τέτοιας εποχής του σκοταδισμού, που συναρπάζουν και μαγεύουν. Ένα από αυτά είναι η τέχνη!
Γενικότερα, υπήρχαν διάφορες μορφές τέχνης που αναπτύχθηκαν τότε και μια από αυτές αναπτύχθηκε από Κέλτες στη Μεγάλη Βρετανία (5ος-8ος αιώνας). Άλλη προήλθε από τη Γαλλία, η λεγόμενη «Μεροβίγγεια τέχνη», η οποία διήρκησε τρεις αιώνες, ταυτόχρονα με την πρώτη (5ος-8ος αιώνας). Με την άνοδο του Καρλομάγνου, το ενδιαφέρον στρέφεται και σε άλλες πτυχές της τέχνης, όπως η λογοτεχνία και, γενικότερα, ό,τι στρέφεται γύρω από την πνευματική καλλιέργεια. Ως πρότυπά τους λαμβάνουν αυτά της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και του Χριστιανισμού. Σημαντική για την τέχνη είναι και η περίοδος μεταξύ 919-1024, όπου διαδέχεται την αυτοκρατορία του Καρλομάγνου η δυναστεία των Οθωνιδών στη Γερμανία. Η εξέλιξη αυτή δε θα μπορούσε να αφήσει ανέγγιχτη την τέχνη, η οποία υπεβλήθη σε διάφορες παραλλαγές.
Οι πραγματικά ενδιαφέρουσες αλλαγές στην Iστορία της τέχνης του Μεσαίωνα, οι οποίες παρέμειναν ανεξίτηλες στο ιστορικό φάσμα, είναι αυτές που αναδείχθηκαν από τον 11ο αιώνα έως και τον 14ο αιώνα. Αναδύθηκαν δυο μορφές τέχνης: η Ρομανική και η Γοτθική. Επρόκειτο για συνδυασμό «φωτιά», με τη μια τέχνη να συμπληρώνει την άλλη. Για παράδειγμα, η εκρηκτική γοτθική τέχνη με τις αριστοκρατικές γραμμές της, από τη μια, «ηρεμεί» με τη νηφάλια δύναμή της, ενώ, από την άλλη, έχουμε την έντονη ρομανική τέχνη. Ας δούμε, όμως, ξεχωριστά την κάθε μία.
Ρομανική τέχνη
Η Ρομανική τέχνη επικεντρώνεται κυρίως στη ζωγραφική και τη γλυπτική. Μεταφέρει τα κατάλοιπα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Εξαπλώθηκε από τη Σκανδιναβία έως και την Ιβηρική Χερσόνησο. Στόχος της είναι η αναβίωση μορφών, που αναπαρίστανται σε μνημεία. Η συγκεκριμένη μορφή τέχνης αναπτύχθηκε σε συνάρτηση με την αρχιτεκτονική και συνέβαλε στην αναστήλωση αρχιτεκτονικών κατασκευών, όπως επιστήλια και κιονόκρανα. Ταυτόχρονα, επικεντρώθηκε στο σχέδιο και τις χρωματικές αποχρώσεις, δίνοντας ζωντάνια. Ένα άλλο χαρακτηριστικό του συγκεκριμένου τύπου τέχνης είναι η μεγαλοπρέπεια και η δύναμη, που θέλουν να παρουσιάζουν τα κτίσματά της. Για παράδειγμα, σε ρομανικό στυλ κατασκευάστηκαν ναοί αλλά και πύργοι, με χοντρούς τοίχους και κολώνες, για να αποπνέουν σεβασμό και μεγαλοπρέπεια. Έμφαση δίνεται και στο ρεαλιστικό στοιχείο, σκηνές από την καθημερινή ζωή του λαού, κάνοντας πιο παραστατικό το έργο. Παρόλα αυτά, η εξουσία της Καθολικής Εκκλησίας επέβαλε ταύτιση με το αληθινό, που απέπνεαν, κατ’ ουσία, τα διδάγματά της. Για τον λόγο αυτό, η ρομανική τέχνη αποτέλεσε «πείραμα» για τους καλλιτέχνες της εποχής και τους δίνει τη δυνατότητα να εξελίξουν την πνευματική τους καλλιέργεια.
Γοτθική τέχνη
Ως Γοτθική τέχνη χαρακτηρίστηκε η τελευταία περίοδος του Μεσαίωνα από τους λόγιους της Αναγέννησης. Η Γοτθική τέχνη ξεκινά από τον 12ο αιώνα και τελειώνει τον 15ο ή 16ο και εμφανίζεται περισσότερο στη Γαλλία. Η προέλευση της Γοτθικής αρχιτεκτονικής δεν έχει πλήρως αποσαφηνιστεί, αλλά το σίγουρο είναι ότι απαιτεί ιδιαίτερες μαθηματικές και οικοδομικές γνώσεις για να «έρθει στο φως». Η διακόσμηση και η δημιουργία κτηρίων σε γοτθικό στυλ, «άγγιζε» τα όρια της φιλοσοφίας. Για παράδειγμα, πολλοί οικοδόμοι προσπάθησαν να φέρουν φως μέσα από τις στέγες των ναών, κάτι ιδιαίτερα εφευρετικό για εκείνη την εποχή.
Η ιδιοσυγκρασία της Γοτθικής τέχνης στρέφεται γύρω από τον Καθολικό ναό, από τον Χριστιανισμό και την αξία του για τους ανθρώπους του Μεσαίωνα. Η κατασκευή των ναών, με τα ψηλά επιβλητικά κτήρια και τα «κάθετα» σχήματα, τονίζουν την τεράστια σημασία και την ιδιαιτερότητα, που τους αποδίδονταν από τους Χριστιανούς. Ο πιστός έπρεπε να σηκώσει το κεφάλι για να τα δει, άποψη που, κατά τον Μεσαίωνα, τόνιζε τη σοβαρότητα, την υπόληψη και τον σεβασμό τους.
Σε γενικό πλαίσιο, βλέπουμε κάτι διαφορετικό από τη Ρομανική τέχνη, θα λέγαμε ότι μιλάμε για την εξέλιξή της, ενώ, παράλληλα, είναι μια μορφή αντισυμβατική συγκριτικά με αυτή. Η «νέα», αντισυμβατική μορφή τέχνης, φέρνει πιο λεπτούς τοίχους, ψηλούς κίονες και πανύψηλα κωδωνοστάσια. Ένα ακόμα βασικό χαρακτηριστικό είναι τα ψηλά, μεγαλειώδη παράθυρα με τα χρωματιστά γυαλιά τους. Ως αποτέλεσμα της καινοτομίας αυτής είναι τα παιχνιδίσματα φωτός στο εσωτερικό του ναού, προσφέροντας στους πιστούς μια μορφή μαγείας, συνάντησης με το Υπερφυσικό και Ανώτερο. Η αίσθηση συνάντησης με τα θεία ενισχύεται με την εσωτερική διακόσμηση και μιλάμε για αγάλματα και εικονογραφίες, που απεικονίζουν Αγίους και «Ιερά» πρόσωπα. Τέλος, η Γοτθική τέχνη διέπρεψε και στη ζωγραφική, στα μέσα του 13ου αιώνα, μέσα από πίνακες και τοιχογραφίες, κυρίως βάσει προτύπων της Βυζαντινής περιόδου.
Καταληκτικά, ο Μεσαίωνας είναι μια περίοδος, η οποία, όχι μόνο μας μαγεύει, αλλά, παράλληλα, μας ταξιδεύει, μας συναρπάζει και μας οδηγεί σε έναν άλλο κόσμο. Μέσα από την τέχνη, ανοίγει το παράθυρο της ψυχής και της έκφρασης, ενώ ο κόσμος γίνεται πιο κατανοητός και καλύτερος. Άλλωστε αν δεν είχαμε την τέχνη, ποιοι θα ήμασταν;
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Από την ιστοσελίδα Χρονογράφημα, στο «Μεσαίωνας και Δύση: Ρομανική και Γοτθική τέχνη», Διαθέσιμο εδώ
- Από την ιστοσελίδα Slideshere, στο «Η τέχνη της Μεσαιωνικής Δύσης», Διαθέσιμο εδώ
- Από την ιστοσελίδα Thpanorama, στο «Γοτθική τέχνη: Χαρακτηριστικά, γλυπτική, ζωγραφική», Διαθέσιμο εδώ
