Της Κωνσταντίνας Στάμου,
Σίγουρα ένα κοσμοϊστορικό γεγονός που έχει μελετηθεί και συζητηθεί εκτενώς είναι το ξέσπασμα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου το 1914. Πολλές βιαιοπραγίες διαπράχθηκαν και απάνθρωπες τακτικές ακολουθήθηκαν κατά τη διάρκεια αυτής της παγκόσμιας πολεμικής σύγκρουσης, άλλες για λόγους άμυνας και άλλες για ιμπεριαλιστικούς σκοπούς. Διάφορες είναι οι χώρες που ζημιώθηκαν σημαντικά και πόνεσαν για την απώλεια τόσο εδαφών όσο και σημαντικού ποσοστού του πληθυσμού τους. Τι γίνεται, όμως, με τις κατά τόπους περιοχές που υπέστησαν εξίσου σημαντικά πλήγματα με τις μεγάλες πόλεις, αλλά παρέμειναν στην αφάνεια; Αναρωτήθηκε ποτέ κανείς για τις στιγμές τρόμου που βίωσαν αδύναμες επαρχίες στα χέρια μεγάλων δυνάμεων; Ένα θύμα αυτών των μεγάλων δυνάμεων, που χρόνια χωρίζουν τον πλανήτη σε αντιμαχόμενα στρατόπεδα, ήταν κι η περιοχή Ypres του Βελγίου, στη φλαμανδική επαρχία της Δυτικής Φλάνδρας. Μια περιοχή που ταλανίστηκε ιδιαίτερα από την πρώτη παγκόσμια αυτή κτηνωδία.
Όσον αφορά το γενικότερο πλαίσιο, αφορμή για το ξέσπασμα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου αποτέλεσε η δολοφονία του Αρχιδούκα της Αυστρίας, Φραγκίσκου Φερδινάνδου, στις 28 Ιουνίου 1914 στο Σεράγεβο, από τον Σερβοβόσνιο εθνικιστή, Gavrilo Princip. Φυσικά, ο χρόνος μάς έχει αποδείξει ότι τέτοιες πράξεις δεν μένουν ατιμώρητες. Στις 23 Ιουλίου, εκδίδεται επίσημο διπλωματικό ανακοινωθέν από την Αυστροουγγαρία προς τη Σερβία, γνωστό ως «το Τελεσίγραφο του Ιουλίου». Η Σερβία αποδέχτηκε όλα τα αιτήματα εκτός από ένα και η Αυστρία κήρυξε πόλεμο εναντίον της, στις 28 Ιουλίου 1914.
Οι Μεγάλες Δυνάμεις, που ήταν ήδη διαχωρισμένες σε δύο μεγάλες αντίρροπες παρατάξεις, την Αντάντ (Μεγάλη Βρετανία, Ρωσία, Γαλλία) και τις Κεντρικές Δυνάμεις ή αλλιώς Τριπλή Συμμαχία (Γερμανία, Αυστροουγγαρία, Ιταλία, αν και, τελικά, αποδυναμώθηκε εξαιτίας της αυξανόμενης ψυχρότητας μεταξύ των δύο τελευταίων), καλούνται τώρα να αναλάβουν δράση, για να υπερασπιστούν τις συμμαχίες και τα συμφέροντά τους. Το Βέλγιο είχε δηλώσει, αρχικά, ουδετερότητα, αλλά, τελικά, παρατάχθηκε στο πλευρό της Αντάντ, μετά την παραβίαση των συνόρων του από τη Γερμανία.
Αρχικά, οι Γερμανοί υπερτερούν, κυρίως αριθμητικά, σε σημείο που αναγκάζουν τις αντίπαλες δυνάμεις σε μαζική υποχώρηση προς το Παρίσι. Ο πόλεμος τώρα αφορά και τα γαλλικά εδάφη. Στη «μάχη του Μάρνη», στις 6-12 Σεπτεμβρίου, η αντίπαλη παράταξη αναλαμβάνει την πρωτοβουλία των κινήσεων και, έτσι, οι Γερμανοί οχυρώνονται. Σημαντικό τοπόσημο του αγώνα αποτελεί η πόλη Ypres, όπου η κάθε δύναμη προετοιμάζει τη στρατηγική, που θα ακολουθήσει, κι ελπίζει να τη δικαιώσει. Οι Γάλλοι βασίζονται περισσότερο στους συμμάχους τους.
Στις 20 Οκτωβρίου, ξεσπά η 1η Μάχη του Ypres, κατά την οποία οι Γερμανοί λειτουργούν έξυπνα και παρόλο που αποτελούν ύψιστης σημασίας κίνδυνο για τους αντιπάλους, τους αποπροσανατολίζουν με το να τους κάνουν να νομίζουν ότι βρίσκονται σε πλεονεκτική θέση. Οι Γάλλοι αντιλαμβάνονται, εν τέλει, τη δυσμενή τους θέση και καλούν τους συμμάχους να προετοιμάσουν τις άμυνές τους. Ακολούθησαν διάφορες συμπλοκές, κατά τις οποίες ο γερμανικός στρατός προσπαθούσε, επιτυχώς τις περισσότερες φορές, να διατηρήσει την πλεονεκτική του θέση με συνεχείς πιέσεις, ενώ κατάφερε να εκδιώξει τους Βρετανούς από τα υψώματα Menin (ανατολική άμυνα Ypres), φτάνοντας μέχρι και το χωριό Nonnen Boschen. Εν τέλει, όμως, χάνουν την πολεμική αυτή αναμέτρηση στο Ypres, αφού οι Βρετανοί ανταποδίδουν το χτύπημα, στέλνοντάς τους πίσω από τα υψώματα πάλι.
Η δεύτερη μάχη του Ypres διεξήχθη την επόμενη άνοιξη, δηλαδή, από τις 22 Απριλίου έως τις 25 Μαΐου του 1915, για τον έλεγχο της στρατηγικής σημασίας προαναφερθείσας πόλης. Η συγκεκριμένη μάχη έμεινε στην Ιστορία, γιατί σε αυτήν πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά η μαζική χρήση δηλητηριωδών αερίων από μέρους της Γερμανίας. Πρωταγωνιστικό ρόλο έπαιξε ο διακεκριμένος χημικός Walther Nernst, ο οποίος είχε ενταχθεί στον στρατό ως εθελοντής οδηγός. Διακρίνοντας το αδιέξοδο που δημιουργούνταν στα χαρακώματα, συμβούλευσε τον συνταγματάρχη Max Bauer να διατάξει τη χρήση δακρυγόνων εναντίον των αντίπαλων στρατοπέδων. Ο χημικός, όμως, Fritz Haber ήρθε με μία νέα πρόταση. Το αίτημα έγινε δεκτό από τον διοικητή Erich von Falkenhayn.
Γίνεται λόγος για τη θανατηφόρο ουσία «Υπερίτης», η οποία, εν τέλει, αποτέλεσε και αφορμή για την ονομασία της περιοχής. Επρόκειτο για απελευθέρωση αέριου από φιάλες με αναρρόφηση υγρού χλωρίου. Την γρήγορη έξοδο του αερίου θα επέτρεπαν οι πολύ χαμηλές θερμοκρασίες που θα επικρατούσαν στις βαλβίδες, ενώ τη μεταφορά του προς τα εχθρικά στρατόπεδα θα αναλάμβανε ο άνεμος. Χρειάστηκαν 5.730 φιάλες αερίου της κλίμακας των 40 κιλών η καθεμία, οι οποίες και μεταφέρθηκαν στην πρώτη γραμμή. Δυστυχώς οι ανθρώπινες απώλειες δεν κατάφεραν να αποφευχθούν. Για προστασία χρησιμοποιήθηκαν αναπνευστικές συσκευές οξυγόνου των ανθρακωρύχων.
Το βόρειο τμήμα του Ypres κάλυπταν ο βελγικός στρατός και δύο γαλλικές μεραρχίες, ενώ το ανατολικό τμήμα ανέλαβαν η καναδική φρουρά και βρετανικές μεραρχίες, που προστάτευαν τη διαχωριστική γραμμή. Ασκήθηκε πίεση και ο βρετανικός στρατός αναγκάστηκε να ανασυνταχθεί σε νέα γραμμή, γεγονός που προκάλεσε και σύμπτυξη της διαχωριστικής γραμμής. Η πόλη υπέκυψε στα αντίπαλα πυρά. Το δηλητηριώδες αέριο υπηρέτησε με επιτυχία τον απάνθρωπο σκοπό του και προκάλεσε τραυματισμούς σε 7.000 ανθρώπους, εκ των οποίων 350 κατέληξαν. Η φήμη του αερίου διαδόθηκε με ταχύτατους ρυθμούς και ενδιαφέρον προσέλκυσαν οι αποτελεσματικότεροι τρόποι προστασίας από αυτό, όπως τα βαμβακερά μαξιλάρια, ενισχυμένα με υποθειώδες νάτριο, διττανθρακικό νάτριο και γλυκερίνη, καθώς και το μεταγενέστερο δημοφιλές «κράνος Ρ», το οποίο κυκλοφόρησε το 1916.
Πολύ σημαντικό, επίσης, είναι να αναφέρουμε την αποτελεσματική άμυνα της καναδικής μεραρχίας. Επομένως, δεύτερο σημαντικό στοιχείο της δεύτερης μάχης του Ypres ήταν η συνεισφορά της πρώτης αποικιακής δύναμης που αντιμετώπισε τους Γερμανούς. Η καναδική φρουρά δεν ήταν προετοιμασμένη για τη μάχη, που διεξήχθη στο Δυτικό Μέτωπο. Το δυνατό της σημείο, όμως, ήταν το πυροβολικό, με το οποίο αντιμετώπισε τα ισχυρά πυρά των αντιπάλων. Αποσύρθηκε στις 3 Μαΐου με 5.975 νεκρούς.
Στη δεύτερη μάχη του Ypres σημειώθηκαν τέσσερις συμπλοκές: η μάχη του Gravenstafel (22-23 Απριλίου), η μάχη του St. Julien (23 Απριλίου–4 Μαΐου), η μάχη του Frezenberg (8–13 Μαΐου) και η μάχη του Bellewaarde (24–25 Μαΐου). Συνολικά καταμετρήθηκαν 54.395 νεκροί και τα σώματα πολλών από αυτούς, δυστυχώς, δεν εντοπίστηκαν ποτέ. Την αποτελεσματική απόκρουση του γερμανικού στρατού, από το 1929, οι κάτοικοι της πόλης του Ypres τη γιορτάζουν έως σήμερα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Price, Bill (2013), The major battles of the First World War, RW PRESS.
- Trenfo.com (2021), Δεύτερη Μάχη του Υπρ. Διαθέσιμο εδώ
- Whitehead, Andy (2020), Pals War: The Second Battle of Ypres, Lume Books.
