Της Βασιλείας Καλάργαλη,
Όλοι μας λίγο πολύ, έχουμε βρεθεί στην κατάσταση κατά την οποία νιώθουμε πως αναβιώνουμε το ίδιο ακριβώς γεγονός σε επανάληψη. Μπορεί να μην έχουμε βρεθεί στο ίδιο μέρος πρότινος ή να είμαστε σίγουροι πως δεν έχουμε βιώσει στο παρελθόν κάτι παρόμοιο, όμως η αίσθηση αυτή είναι εκεί και ταυτόχρονα πολύ έντονη. Μοιάζει να μας κατακλύζει αστραπιαία.
Η φράση “déjà vu” είναι γαλλικής προέλευσης και περιφραστικά επεξηγείται ως «κάτι το οποίο έχω ξαναδεί», «ήδη ιδωμένο» ενώ ο όρος προμνησία περιγράφει αυτήν άρτια στην ελληνική. Πρόκειται για την αίσθηση που έχει κάποιος, ότι μία κατάσταση που βιώνει στο παρόν έχει επαναληφθεί ακριβώς στο παρελθόν, ενώ το παράδοξο της υπόθεσης είναι πως το άτομο έχει πλήρη επίγνωση πως κάτι τέτοιο δεν αληθεύει. Στατιστικά, περίπου το 60-70% των ανθρώπων έχει βιώσει έστω και μία φορά στη ζωή του το φαινόμενο αυτό, μιλάμε δηλαδή για ένα φαινόμενο που βιώνει κατά τη διάρκεια της ζωής του ένα τεράστιο ποσοστό του πληθυσμού, ενώ παρουσιάζεται πιο συχνά στις ηλικίες από 15 έως και 25.
Το φαινόμενο αυτό ωστόσο, δεν είναι τόσο απλό να εξηγηθεί, αλλά ούτε και να ερευνηθεί πλήρως. Το γεγονός ότι λαμβάνει χώρα απροσδόκητα, καθιστά αδύνατο για τους επιστήμονες να ελέγξουν τι συμβαίνει στον εγκέφαλό μας τη στιγμή που αυτό συμβαίνει. Υπάρχουν δύο τομείς, οι οποίοι πραγματεύονται το φαινόμενο αυτό και μπορούν με διαφορετικό τρόπο ο καθένας να το επεξηγήσουν ή τουλάχιστον να προσπαθήσουν να δώσουν ερμηνείες γύρω από αυτό. Ο ένας τομέας είναι αυτός της ψυχολογίας, ενώ ο άλλος είναι αυτός της νευροεπιστήμης.
Οι πληροφορίες που έχουν συλλεχθεί αφορούν την ηλικία, το φύλο και το υπόβαθρο του ατόμου. Όπως ήδη αναφέρθηκε, το φαινόμενο αυτό φαίνεται να εμφανίζεται με μεγαλύτερη συχνότητα στους νεότερους ανθρώπους και με την πάροδο του χρόνου η συχνότητα αυτού μειώνεται δραματικά. Άντρες και γυναίκες έχουν την ίδια πιθανότητα να το βιώσουν, ενώ φαίνεται πως άνθρωποι που ταξιδεύουν συχνά, είναι πιο επιρρεπείς στο φαινόμενο αυτό. Ταυτόχρονα, παράγοντες όπως η κούραση, το άγχος κάνουν το άτομο πιο ευάλωτο στο φαινόμενο, ενώ ορισμένα φάρμακα συμβάλλουν εξίσου σημαντικά.
Η εξήγηση πίσω από το φαινόμενο αυτό είναι η εξής: Η προμνησία ενεργοποιείται όταν μία νέα κατάσταση ασυνείδητα ενεργοποιεί την ανάμνηση μίας παλαιότερης παρόμοιας κατάστασης. Με τη διαφορά ωστόσο, ότι συνειδητά αποτυγχάνουμε να ανακαλέσουμε την ακριβή ανάμνηση της τελευταίας. Αυτός είναι και ο λόγος που ο εγκέφαλός μας αναζητά διαδοχικά, προσπαθώντας να βρει την προηγούμενη αυτή παρελθοντική κατάσταση, η οποία είναι παρόμοια με την παροντική κατάσταση που εκείνη τη στιγμή βιώνουμε.
Ουσιαστικά μιλώντας για το φαινόμενο “déjà vu”, μιλάμε για μία παρέκκλιση από τον φυσιολογικό τρόπο με τον οποίο οι αναμνήσεις αναβιώνονται. Κανείς θα μπορούσε να αποκαλέσει το φαινόμενο αυτό ως μία ανολοκλήρωτη αναπόληση μίας ανάμνησης. Ωστόσο, ο λόγος για τον οποίο μερικές εκ των αναμνήσεών μας αναδύονται μη ολοκληρωμένες, δεν είναι ξεκάθαρος. Μια πιθανή εξήγηση είναι ότι οι αναμνήσεις αυτές εξαρχής καταγράφηκαν αόριστα. Είναι μία καθιερωμένη γνώση στην ψυχολογία, ότι φτωχά κωδικοποιημένες αναμνήσεις είναι δύσκολο να ανακαλεστούν.
Μία διαφορετική προσέγγιση περιγράφει, ότι οι πληροφορίες αυτές καταγράφηκαν στο βαθύ παρελθόν και θάφτηκαν βαθιά στο υποσυνείδητο. Η συνείδησή μας μπορεί να φέρει στην επιφάνεια μερικές πληροφορίες για αυτές, ωστόσο είναι πρακτικά αδύνατο να τις επαναφέρει πλήρως από την ασυνειδησία στη συνειδητότητα, με αποτέλεσμα το φαινόμενο του “déjà vu” να λαμβάνει χώρα.
Στον αντίποδα, το λιγότερο γνωστό και διαδεδομένο φαινόμενο, το οποίο καλείται “jamais vu”, αφορά παρόμοιο συναίσθημα με το “déjà vu”, με τη διαφορά ότι στην περίπτωση αυτή το άτομο αισθάνεται ότι ένα αντικείμενο ή μία κατάσταση είναι άγνωστη σε αυτό, παρόλο που γνωρίζει πολύ καλά, ότι το αντικείμενο αυτό ή η κατάσταση αυτή του είναι στην πραγματικότητα οικεία. Πρόκειται δηλαδή για το ακριβώς αντίθετο φαινόμενο του “déjà vu”.
Η ανθρώπινη φύση και ο ανθρώπινος εγκέφαλος κρύβουν πλήθος ανεξήγητων φαινομένων. Οι ερμηνείες πίσω από το τι πραγματικά συμβαίνει μπορούν να δώσουν μία εξήγηση, χωρίς ωστόσο αυτό να σημαίνει ότι ο άνθρωπος κατέχει την πλήρη γνώση αυτών. Δεν υπάρχει πιο περίπλοκο και ταυτόχρονα όμορφο πράγμα από την ανθρώπινη υπόσταση και φαινόμενα σαν αυτό το αποδεικνύουν.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Προμνησία: H σωσίας μιας στιγμής, www.maxmag.gr, διαθέσιμο εδώ
- Deja Vu: What It Is, When It May Be Cause for Concern, health.clevelandclinic.org, διαθέσιμο εδώ
- What is deja vu in psychology?, psychmechanics.com, διαθέσιμο εδώ
- Τι είναι το déjà vu; (προμνησία), therapia.gr, διαθέσιμο εδώ
