Του Νικόλαου Τσελέντη,
Η εγχώρια και διεθνής σκηνή κατακλύζεται τα τελευταία χρόνια από νέα πολιτικά κινήματα, τα οποία λειτουργούν ως ένα ασφαλές «καταφύγιο» για την έκφραση πάσης φύσεως ιδεολογίας. Σαν μία τάση της εποχής, λοιπόν, αναδύονται οι λεγόμενες μεταθετικιστικές θεωρίες των διεθνών σχέσεων, με κύριο αντικείμενό τους τον επαναπροσδιορισμό της υφιστάμενης τάξης πραγμάτων και την πρόταση εναλλακτικών πολιτικών, για την εξασφάλιση ενός καλύτερου αύριο. Χαρακτηριστικά παραδείγματα των ανωτέρω αποτελούν τόσο το φεμινιστικό κίνημα, που εν τοις πράγμασι μάχεται για την εξάλειψη της έμφυλης ανισότητας, όσο και τα «green politics», όντας πιο επίκαιρα από ποτέ λόγω της κλιματικής αλλαγής και της ανάγκης άμεσης δράσης.
Κι εάν ο φεμινισμός ή η οικολογία μπορούν να γίνουν κατανοητά σε ικανοποιητικό βαθμό ως προς το περιεχόμενό τους, ορισμένες πτυχές του συγκεκριμένου ιδεολογικού φάσματος παραμένουν κρυφές και δυσνόητες, προκαλώντας σύγχυση στην πλειοψηφία των πολιτών. Τέτοια περίπτωση συνιστά το αντιφασιστικό κίνημα, ευρέως γνωστό με την ονομασία Antifa, μιας και φημίζεται για τις εναλλασσόμενες περιόδους έντονου ακτιβισμού ή απόλυτης αδράνειας, τοποθετημένο πάντοτε δίπλα από την ταμπέλα της αριστεράς. Ωστόσο, ο τέως Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών, Donald Trump, ανοίγοντας τον «Ασκό του Αιόλου» κατά την επεισοδιακή τετραετή θητεία του, στοχοποίησε το αμερικανικό σκέλος του κινήματος, επ’ αφορμή του αναβρασμού που ανέκυψε μετά τη δολοφονία του George Floyd, χαρακτηρίζοντάς το «τρομοκρατική οργάνωση». Στο άκουσμα της είδησης αυτής και προς απάντηση στην πλήρη άγνοια του Trump για το τι πρεσβεύει το αντιφασιστικό κίνημα, το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα της Γερμανίας έσπευσε να δηλώσει την αμέριστη υποστήριξή του στους διαμαρτυρομένους, θέτοντας επί τάπητος μια εκτενή συζήτηση γύρω από την ιστορία και την πορεία του Antifa.
Προέλευση του αντιφασιστικού κινήματος
Το βασικό γνώρισμα του κινήματος, όπως έκδηλα προδίδει το όνομά του, είναι η εξωσυστημική του δράση ενάντια σε οποιαδήποτε μορφή φασισμού, καθώς, σε επίπεδο ιδεολογίας, καμία υπάρχουσα δομή δεν καθίσταται ικανή να καταπνίξει τέτοιες ανελεύθερες συμπεριφορές. Βέβαια, ελλείψει ενός ιεραρχημένου μοντέλου διοίκησης, συνιστά πολύ περισσότερο ένα ρευστό «κύμα» ακροαριστερού ακτιβισμού παρά μια οργάνωση και τα μέλη του βρίσκονται διάσπαρτα ανά την υφήλιο. Κατά συνέπεια, είναι ακατόρθωτο να μετρηθούν οι υποστηρικτές και τα τρόπον τινά «στελέχη» του, ενώ δεν χαίρει επίσημης εκπροσώπησης στη διεθνή σκηνή.
Χρονικά, το αντιφασιστικό κίνημα εμφανίστηκε κατά τον Μεσοπόλεμο όταν δηλαδή ήκμαζε το στρατόπεδο της ακροδεξιάς στη Γηραιά Ήπειρο. Έτσι, οι πρώτες χώρες που έγιναν μάρτυρες του αντιφασισμού ήταν η φασιστική Ιταλία και η ναζιστική Γερμανία. Και στα δύο αυτά κράτη, όμως, η αντίσταση προς το κατεστημένο υπήρξε βραχύβια, καθόσον τα Κομμουνιστικά και Σοσιαλιστικά Κόμματα αποχώρησαν από τον συνασπισμό, εγκαταλείποντας λίγους αναρχικούς στο έλεος των ζυμώσεων της περιόδου. Αργότερα, οι Antifa επεκτάθηκαν και στην υπόλοιπη Ευρώπη, έχοντας προεξέχοντα ρόλο στη Μάχη της Cable Street στο Ηνωμένο Βασίλειο (1936), όπου Εβραίοι και αριστεροί ακτιβιστές επιτέθηκαν στη Βρετανική Ένωση Φασιστών (British Union of Fascists – BUF), και στον Ισπανικό Εμφύλιο (1936 – 1939) με τις περίφημες «Διεθνείς Ταξιαρχίες» (International Brigades). Φυσικά, η δράση τους ενισχύθηκε στα σπάργανα του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, με τους παρτιζάνους αντάρτες να αντιστέκονται σθεναρά στον αυταρχισμό.
Περνώντας από την άλλη μεριά του Ατλαντικού, παρατηρείται ότι η αντιφασιστική ιδεολογία άφησε το στίγμα της ήδη από τον 19ο αιώνα, με ομάδες που διαμαρτύρονταν για τον θεσμό της δουλείας και ζητούσαν τον τερματισμό των φυλετικών διακρίσεων. Τυπικά, όμως, το κίνημα γεννήθηκε στις Η.Π.Α. περί το 1980, οπότε και μεσουρανούσε η Ku Klux Klan, που πρότασσε, μεταξύ άλλων, την υπεροχή των λευκών, τον αντισημιτισμό και την ομοφοβία. Στο λυκαυγές της νέας χιλιετίας, το αντιφασιστικό κίνημα έχασε τη δυναμική του και επανήλθε δριμύτερο στο πολιτικό γίγνεσθαι με την εκλογή του Ρεπουμπλικάνου Donald Trump, το 2016, εξαιτίας της ρητορικής μίσους του ίδιου του Προέδρου για οτιδήποτε διαφορετικό.
Με τη σειρά του, το κίνημα Antifa βροντοφώναξε «παρόν» και αντιστάθηκε στην άκρατη βία της κυβέρνησης Trump, μεγεθύνοντας συν τω χρόνω το ιδεολογικό του φάσμα. Ειδικότερα, βάσει των σημερινών δεδομένων, οι Antifa τάσσονται κατά της ακροδεξιάς σκέψης και αντίληψης, η οποία συνεπάγεται με επιθέσεις και περιθωριοποίηση των ευάλωτων ομάδων, όπως είναι τα μέλη LGBTQ+ κοινότητας ή οι θρησκευτικές μειονότητες. Αξίζει δε να επισημανθεί ότι το ενδιαφέρον του κινήματος έχει στραφεί τελευταία προς την «Εναλλακτική Δεξιά» (Alt Right), που συνιστά μία αντίρροπη δύναμη, πρωτίστως, στις Η.Π.Α. και υιοθετεί νεοναζιστικές απόψεις.
Το ζήτημα της βίας
Οι επικριτές του κινήματος επιρρίπτουν μύδρους στους Antifa, ισχυριζόμενοι ότι η δική τους στάση προξενεί βίαια επεισόδια, δημιουργώντας έναν αέναο κύκλο αναρχίας. Θεωρούν ότι τα επιχειρήματά τους είναι ανεπαρκή, διότι οδηγούν σε μηδενισμό και η επιβολή της θέλησής τους με κάθε μέσο, θεμιτό και αθέμιτο, γίνεται αυτοσκοπός. Για τον λόγο αυτό, επιδεικνύουν αδιαφορία προς το συμφέρον της κοινωνίας τους και προβαίνουν σε πράξεις αδικαιολόγητες (π.χ. καταστροφή των επιχειρήσεων, της δημόσιας περιουσίας), οι οποίες θέτουν σε κίνδυνο την υγεία των πολιτών. Εννοείται πως πρώτος και καλύτερος ο Donald Trump εκφράζει τέτοια επιχειρήματα μέσω του προσωπικού του λογαριασμού στο Twitter, αναφερόμενος, επί παραδείγματι, σε «πλιάτσικο» στις διαδηλώσεις για τη δολοφονία του George Floyd. Εντούτοις, η αλήθεια απέχει παρασάγγας από την οπτική αυτή.
Πιάνοντας το νήμα από την αρχή, το κίνημα Antifa ανήκει αποδεδειγμένα στους κόλπους της ακροαριστεράς, ιστορικά μα και πρακτικά, αφού επιδίδεται στον «μαχητικό» αντιφασισμό, δίχως να αποκλείει την άσκηση βίας από τις μεθόδους του. Ωστόσο, η βία καθαυτή δεν λογίζεται ως πανάκεια και σύμφωνα με πληθώρα ακαδημαϊκών και ερευνητών, λειτουργεί ως αυτοάμυνα, ακόμη κι αν τίθεται εντός πολλών εισαγωγικών και με την προληπτική έννοιά της. Η εικόνα των ανυπότακτων και άνευ ηθικών φραγμών αντιφασιστών πηγάζει από τα ελεγχόμενα μέσα μαζικής ενημέρωσης, τα οποία σκιαγραφούν το προφίλ τους με δόσεις υπερβολής, παρουσιάζοντάς τους είτε ως πολύ πιο επιθετικούς απ’ ό,τι είναι στην πραγματικότητα είτε αποκρύπτοντας τις εξ ολοκλήρου ειρηνικές τους ενέργειες.
Κατά τα ειρημένα των μελετητών του φαινομένου, η σωματική βία δεν συγκαταλέγεται επ’ ουδενί στις δημοφιλέστερες τακτικές του κινήματος, με τη μεγαλύτερη προσοχή τους να δίνεται στο «No platforming». Πρόκειται για μια απόπειρα στέρησης του βήματος στις ακροδεξιές οργανώσεις στον δημόσιο διάλογο, με απώτερο στόχο την αποφυγή της κανονικοποίησης των φασιστικών απόψεων, προτού δηλαδή αυτές αποκτήσουν ένθερμους υποστηρικτές και εδραιωθούν στο πολιτικό στερέωμα. Για την επίτευξη του μεγαλεπήβολου σχεδίου τους, οι Antifa προχωρούν αργά και μεθοδικά, παρακολουθώντας λόγου χάρη διαδικτυακά τις ακροδεξιές παρατάξεις, δημοσιοποιώντας τα στοιχεία των μελών τους και ακυρώνοντας τις εκδηλώσεις τους. Έτσι, οι αντιφασίστες περιορίζουν αρκετές εξάρσεις φασισμού, σε σημείο που δεν προλαβαίνουν να αποκτήσουν απήχηση στο ευρύ κοινό.
Επίλογος
Φθάνοντας στο τέλος του παρόντος άρθρου, γίνεται αντιληπτό ότι το κίνημα Antifa διαθέτει μια ισχυρή ιδεολογία, η οποία προσβλέπει στην εξαφάνιση των φασιστικών τάσεων, αλλά έχει αποτύχει οικτρά να συσπειρώσει τους ομοϊδεάτες του κάτω από μία κοινή «στέγη», ούτως ώστε να επεκταθεί στην πολιτική σκηνή και να επιφέρει τα αποτελέσματα που επιθυμεί. Η κυρίαρχη αιτία μπορεί να ανευρεθεί στην παραπληροφόρηση και την κουλτούρα της στερεοτυπικής σκέψης, επειδή δεν αφήνουν περιθώρια προβληματισμού και κατανόησης της σύστασης των κινημάτων, που αγωνίζονται για ριζικές αλλαγές, εγχώρια και διεθνώς. Ωστόσο, προς αποφυγήν παρεξηγήσεων, οι κοινωνικές διεκδικήσεις οφείλουν να σέβονται πολιτειακές δομές και έννομες αρχές, ακόμη κι αν σήπονται πολλές φορές, διαφορετικά οτιδήποτε εξωσυστημικό θα καταλήξει σε παρίας. Ας μην ξεχνάμε πως όλες οι φωνές έχουν δικαίωμα να ακουστούν, αρκεί να μην θίγουν τις ελευθερίες των υπολοίπων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Antifa, explained, VOX, διαθέσιμο εδώ
- What Antifa Is, The New York Times, διαθέσιμο εδώ
- Five myths about antifa, The Washington Post, διαθέσιμο εδώ
- What Antifa is, what it isn’t, and why it matters, War On The Rocks, διαθέσιμο εδώ
- Examining Extremism: Antifa, Center For Strategic And International Studies, διαθέσιμο εδώ
