Της Αγγελικής Λιάμα,
Φόβος και χαρά: δύο έννοιες συναισθηματικά φορτισμένες και σημασιολογικά αντιφατικές για να βρίσκονται μαζί στην ίδια πρόταση. Η επιδίωξη της χαράς, της ευτυχίας και της πληρότητας, καθώς και ο αέναος αγώνας του να πατάξουμε τον φόβο, τη θλίψη και γενικά τα αρνητικά συναισθήματα από τις ζωές μας, αποτελεί το μεγαλύτερο στοίχημα που νιώθουμε πως πρέπει να κερδίσουμε. Τι συμβαίνει, όμως, όταν κυριαρχούν τα αρνητικά συναισθήματα και καταπνίγουν κάθε προσπάθεια για χαρά κι ευτυχία;
Το να βιώνει κανείς αρνητικά συναισθήματα όπως φόβο, θλίψη, απογοήτευση κλπ είναι αναμφίβολα μια φυσιολογική, υγιής αντίδραση σε κάποια εξωτερικά ερεθίσματα, βοηθάει στην εξέλιξή μας και στη συναισθηματική μας ωρίμανση, ενώ αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της ανθρώπινης εμπειρίας. Ωστόσο, το πρόβλημα εντοπίζεται όταν στην προσπάθεια κάποιου να βιώσει χαρά σε θετικά φορτισμένες, όπως είναι αναμενόμενο, συνθήκες, ο φόβος και το στρες κυριαρχούν, κατακερματίζοντας κάθε προοπτική ευτυχίας. Από πού πηγάζει αυτή η ανησυχία, όταν οι συνθήκες είναι ιδανικές και δεν υπάρχει κανένας λόγος να ενεργοποιηθεί το “fight or flight response” (η αντίδραση, δηλαδή, πάλης ή φυγής που ενεργοποιείται ως απάντηση σε κάτι που μας φοβίζει, κάτι επιβλαβές κι ανησυχητικό για να προειδοποιήσει τον οργανισμό);
O φόβος της χαράς αποτελεί για κάποιους λαούς (κυρίως έθνη της ανατολικής κουλτούρας) κοινό βίωμα που έχει αποτυπωθεί βαθιά στη συλλογική τους συνείδηση και στην πολιτισμική τους ταυτότητα ως τρόπος ζωής. Για τους λαούς αυτούς, η χαρά είναι ύπουλη συνθήκη, οδηγεί στην απώλεια του ελέγχου του ατόμου και ενεργοποιεί τη δυστυχία. Όταν το άτομο αφεθεί στη χαρά, θα συμβεί κάτι πολύ κακό ως τιμωρία. Επομένως, μεγαλώνοντας σε μια τέτοια κουλτούρα, τα άτομα αυτά αναπτύσσουν αντανακλαστικά έναν βαθύ φόβο απέναντι στη χαρά και κατ’ επέκταση ως άμυνα μπροστά στο υποτιθέμενο κακό που θα ακολουθήσει, αποφεύγουν και αποστρέφονται τις θετικές συνθήκες όλη τους τη ζωή.
Όσον αφορά τον ψυχολογικό τομέα, πολλοί επιστήμονες κατατάσσουν τον φόβο της χαράς στις αγχώδεις διαταραχές. Τα άτομα αυτά βιώνουν έντονο αίσθημα ενοχής όταν τείνουν να νιώθουν θετικά συναισθήματα και προσπαθούν με κάθε τρόπο να αποφεύγουν τη χαρά. Τα συμπτώματα αυτά έχουν συσχετισθεί με κάποιο τραυματικό γεγονός είτε σωματικό είτε ψυχικό, με το οποίο ήρθε αντιμέτωπο το άτομο κι έκτοτε εκδήλωσε την τάση να φοβάται τις θετικές καταστάσεις. Τα άτομα αυτά, λοιπόν, αποκτούν ένα παράλογο, διαστρεβλωμένο τρόπο σκέψης, και μέσα από αυτόν βλέπουν πλέον τον κόσμο διαφορετικά και αντιμετωπίζουν τα θετικά συναισθήματα με άρνηση και φόβο. Όπως έχει αναλύσει ο Αμερικανός ψυχολόγος Ellis, όταν το σύστημα των πεποιθήσεών μας απαρτίζεται κυρίως από παράλογες και διαστρεβλωμένες αντιλήψεις, ο οργανισμός μας διατρέχει τον κίνδυνο της κατάρρευσης και τίθεται ζωτικής σημασίας η άμεση τροποποίηση των αντιλήψεων αυτών.
Η πιθανότητα κατάθλιψης για τα άτομα αυτά ελλοχεύει σε μεγάλα ποσοστά, καθώς έχουν την τάση να μειώνουν τις θετικές τους εμπειρίες, να κατατροπώνουν τη χαρά και να υποτιμούν τα κατορθώματά τους. Μη δυνάμενοι να βιώσουν τη χαρά των επιτευγμάτων τους ή γενικότερα την ευχαρίστηση που πηγάζει από διάφορες καθημερινές συνθήκες, τα επίπεδα άγχους, θλίψης και φόβου κατακυριεύουν τον οργανισμό τους. Αυτή η διαστρεβλωμένη πεποίθηση ότι αν χαρούν και απολαύσουν κάτι θετικό θα επισυμβεί ως τιμωρία κάτι πολύ κακό και δυσφορικό, οδηγεί αυτά τα άτομα σε ενοχικά σύνδρομα και στο να απορρίπτουν περιστάσεις και ευκαιρίες στις οποίες κρίνουν πως θα βίωναν το αίσθημα της χαράς. Από όλα όσα έχουν προαναφερθεί, καθίσταται έκδηλο πως η χαιροφοβία δεν είναι ένα απλό άγχος, αλλά δύναται να λάβει μεγάλες διαστάσεις και να διαδραματίσει καταστροφικό ρόλο στη ζωή και στη ψυχική υγεία του υποκειμένου.
Τα καλά νέα είναι ότι, όπως τα περισσότερα σύνδρομα και οι αγχώδεις διαταραχές, έτσι και η χαιροφοβία μπορεί να αντιμετωπιστεί με ψυχοθεραπεία, προκειμένου να ανακουφιστεί το άτομο από τις συνέπειές της και να απαλλαγεί από το βάρος των δυσλειτουργικών σχημάτων σκέψης. Ένα συγκεκριμένο μοντέλο που διαχειρίζεται με μεγάλη επιτυχία την τροποποίηση των δυσλειτουργικών σχημάτων σκέψης είναι το CBT (γνωστικο-συμπεριφορική θεραπεία), το οποίο θα μπορούσε επίσης να ανιχνεύσει τις ρίζες του τραύματος του ατόμου που οδήγησαν σε αυτήν την ενοχική, φοβική στάση απέναντι στη χαρά. Επίσης, το άτομο μπορεί να εφαρμόσει τεχνικές mindfulness και διαλογισμού, καθώς και να εκτεθεί σε συνθήκες χαράς για να ξεπεράσει το άγχος του ότι κάτι κακό θα συμβεί. Αν τα συμπτώματα που περιγράφηκαν αντανακλούν τον δικό σας τρόπο σκέψης, τότε καλό θα ήταν να αναζητήσετε βοήθεια από κάποιον ειδικό, καθώς οι ευκαιρίες και οι μικρές απολαύσεις της ζωής δεν πρέπει να αφεθούν ανεκμετάλλευτες.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Cherophobia: Is Being Too Happy A Thing?, healthline.com. Διαθέσιμο εδώ
- J. Swainston (2021), Cherophobia Explained: Fear of Happiness & How to Overcome It, positivepsychology.com. Διαθέσιμο εδώ
