Έκρηξη Χούνγκα-Τόνγκα: Οι καταστροφικές συνέπειες και ο αντίκτυπος στα παγκόσμια περιβαλλοντικά δεδομένα

Της Ευστρατίας Καραμπατζάκη, 

Τις τελευταίες εβδομάδες πόλος έλξης εκατοντάδων ειδησεογραφικών και επιστημονικών φορέων έχει υπάρξει η πρωτοφανής έκρηξη του ηφαιστείου Χούνγκα–Τόνγκα στον νότιο Ειρηνικό. Η δραστηριότητά του ξεκίνησε σε πρώτη φάση τον Δεκέμβριο του 2021, εγείροντας τον φόβο για μεταγενέστερη, μεγαλύτερη δραστηριότητα. Τελικά, στις 14 Ιανουαρίου 2022, πραγματοποιήθηκε μία τόσο ισχυρή έκρηξη, η οποία, καταγραφόμενη από πληθώρα δορυφορικών μέσων, προκάλεσε την ανησυχία, αλλά συγχρόνως και το δέος της επιστημονικής κοινότητας. Χιλιάδες τόνοι λάβας και ενδογενών υλικών εκτοξεύτηκαν στον αέρα, καλύπτοντας τις τριγύρω περιοχές με τέφρα και στοιχίζοντας έως τώρα τη ζωή σε τρεις ντόπιους.

Ας πάρουμε, όμως, τα πράγματα από την αρχή: Βρισκόμαστε στο σύμπλεγμα νησιών Τόνγκα στον νοτιοδυτικό Ειρηνικό Ωκεανό, στην ήπειρο της Ωκεανίας. Πρόκειται για ένα κρατίδιο που απαριθμείται συνολικά από 170 νησιά και ο πληθυσμός του ανέρχεται περίπου στους 100.000 πολίτες. Πρωτεύουσα του συμπλέγματος είναι η Νουκουαλόφα, ενώ η οικονομία του κρατιδίου στηρίζεται κυρίως στη γεωργία. Το νησί Τόνγκα πήρε την οριστική του μορφή τον Ιανουάριο του 2015, όταν το «Χούνγκα Τόνγκα» εξερράγη ξαφνικά. Όταν όλη η σκόνη, τα βράχια και η στάχτη κατακάθισαν, έφεραν κοντά δύο νησιά, τα Χούνγκα Τόνγκα και Χούνγκα Χαπάι. Το ηφαίστειο ενεργοποιήθηκε το 1912, και από τότε δεν έχει παρατηρηθεί ιδιαίτερα μεγάλη δραστηριότητα, γεγονός που δεν επιτρέπει στους ηφαιστειολόγους να συλλέξουν πολλά δεδομένα προς μελέτη.

Πώς λειτουργούν όμως τα ηφαίστεια; Ο φλοιός της γης αποτελείται από χερσαίες πλάκες, οι οποίες ανά καιρούς μετακινούνται (είτε συγκλίνοντας είτε αποκλίνοντας η μία από την άλλη), επηρεάζοντας την μορφολογία του υπεδάφους. Στην περίπτωση του «Χούγκα – Τόνγκα», μιλάμε για σύγκρουση της λιθοσφαιρικής πλάκας της Ινδοαυστραλίας και αυτής του Ειρηνικού Ωκεανού. Οι μετακινήσεις πλακών στον Ειρηνικό Ωκεανό είναι σύνηθες φαινόμενο, η μετακίνηση των οποίων έχει δημιουργήσει το ηφαιστειακό τόξο Κεμάντεκ Τόνγκα (Kemantec Tonga Arc) στο οποίο ανήκει και το Χούνγκα Τόνγκα. Βέβαια, οι λιθοσφαιρικές μετακινήσεις συνοδεύονται από σεισμούς, τσουνάμι και εν τέλει από την έξοδο μάγματος από τον εσωτερικό πυρήνα της γης προς τα έξω (με θερμοκρασία 1200 βαθμών της κλίμακας Κελσίου), απανθρακώνοντας οτιδήποτε περνάει από το πέρασμά του.

Σε ό,τι αφορά την έκρηξη της 15^ης Ιανουαρίου, το ηφαίστειο Τόνγκα είναι ένα υποθαλάσσιο πέτρωμα, η ανάλυση του οποίου είναι σύνθετη. Μέσα από τη μετακίνηση των πλακών, το μάγμα δεν δύναται να εξέλθει στην ατμόσφαιρα, λόγω του νερού. Εάν το μάγμα ανεβαίνει αργά, το θαλασσινό νερό σχηματίζει ένα λεπτό στρώμα ατμού μεταξύ του μάγματος και του νερού. Αυτό παρέχει μόνωση που επιτρέπει στην εξωτερική επιφάνεια του μάγματος να κρυώσει. Όταν το μάγμα εισέρχεται γρήγορα στο νερό, τα στρώματα ατμού διαταράσσονται, επιτρέποντας στο μάγμα να ανέβει προς τα πάνω. Οι εξαιρετικά βίαιες εκρήξεις σκίζουν το μάγμα, όπου αρχίζει μια αλυσιδωτή αντίδραση με νέα θραύσματα μάγματος που εκθέτουν φρέσκες θερμές εσωτερικές επιφάνειες στο νερό και οι εκρήξεις επαναλαμβάνονται, εκτοξεύοντας τελικά ηφαιστειακά σωματίδια. Οι ερευνητές ηφαιστείων αποκαλούν αυτήν την αλληλεπίδραση ως «καυσίμου-ψυκτικού» και την παρομοιάζουν με χημικές εκρήξεις όπλων.

Γιατί όμως η έκρηξη ενός απομακρυσμένου ηφαιστείου έγινε θέμα συζήτησης εκατομμυρίων ανθρώπων στη Γη; Αρχικά, μιλώντας με επιστημονικά δεδομένα και σύμφωνα με την κα. Νομικού (αναπληρώτρια καθηγήτρια Γεωλογίας Γεωπεριβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αθηνών), δύο με τρεις ημέρες πριν από την μεγάλη έκρηξη στις 15 Ιανουαρίου, ξεκίνησαν να βυθίζονται μικρές νησίδες, (ευτυχώς μη κατοικήσιμες), περιμετρικά του κρατήρα του ηφαιστείου, υποδηλώνοντας το μέγεθος της επερχόμενης έκρηξης. Επιπλέον, ο δείκτης εκρηκτικότητας ανερχόταν στις 5 μονάδες VEI, (Volcanic Explosivity Index- Δείκτης Ηφαιστειακής Εκρηκτικότητας), ενώ τα υλικά της έκρηξης έφτασαν σε ένα σημείο περίπου στα 20 χιλιόμετρα πάνω από την επιφάνεια της γης με διάμετρο εξάπλωσης 350 χιλιομέτρων. Ταυτόχρονα, τα ηφαιστειακά υλικά (τέφρα, στάχτη, μάγμα, σκόνη, κλπ.), ήταν τόσα πολλά που έφτασαν σε ποσότητα τα 9 κυβικά χιλιόμετρα, τα οποία σε δεύτερο χρόνο μετακινήθηκαν πολύ γρήγορα στην ατμόσφαιρα, λόγω της απότομης επαφής της θάλασσας με το μάγμα. Τέλος, ο ήχος πρόκλησης του ηφαιστείου θα μπορούσε να χαρακτηριστεί υπερηχητικών ταχυτήτων, όπως ακριβώς μιας πυρηνικής βόμβας, σύμφωνα με αναφορές της NASA. Με μία πρώτη γενική αποτίμηση, πρόκειται για μία αρκετά βίαιη έκρηξη, που λόγω της μικρής προγενέστερης δραστηριότητας του πετρώματος δεν υπάρχουν πολλά επιστημονικά δεδομένα στη διάθεση των επιστημόνων.

Προς τούτοις, η έκρηξη του Χούνγκα Τόνγκα δεν επηρέασε μόνο την τοπική κοινωνία. Κατά τη διάρκεια της ηφαιστειακής δραστηριότητας προκλήθηκε σεισμός, ο οποίος έφτασε το ανώτερο στα 6,7 ρίχτερ. Κατ’ επέκταση, το τσουνάμι που δημιουργήθηκε, δεν χτύπησε μόνο την περιοχή της νέας Ζηλανδίας και των γύρω νησιών (Νησιά Φίτζι, Χαβάη, Γαλλική Πολυνησία), αλλά διασχίζοντας όλο τον Ειρηνικό Ωκεανό, χτύπησε τις δυτικές ακτές της βόρειας Αμερικής, το Περού, ενώ επίσης, κατευθυνόμενο προς τα βόρεια, προκάλεσε πλημμύρες και στην νότια Ιαπωνία. Τα κύματα, σύμφωνα με τους ντόπιους, έφτασαν περίπου το ένα μέτρο, προκαλώντας καταστροφές και ανεπανόρθωτες βλάβες. Παρατηρώντας τη γιγαντιώδη απόσταση που διέσχισαν τα κύματα, καθίσταται σαφές πως ένα φαινόμενο που επηρεάζει μία σχετικά απομακρυσμένη περιοχή της υδρογείου μπορεί κάλλιστα να επηρεάσει και περιοχές που βρίσκονται εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά.

Αξίζει επίσης να εξετάσουμε τις αλυσιδωτές συνέπειες που ακολουθούν το Χούνγκα Τόνγκα σε όλο το φάσμα της υφηλίου. Αρχικά, με την έξοδο της λάβας, συντελείται μόλυνση της ατμόσφαιρας, τόσο στον αέρα όσο και στη θάλασσα, εφόσον πρόκειται για υποθαλάσσιο πέτρωμα. Οι επιστήμονες κάνουν λόγο για αύξηση της θερμοκρασίας των υδάτων πρωτίστως τοπικά. Ακόμη διοχετεύονται διά αέρος επικίνδυνα υλικά, όπως είναι το διοξείδιο του θείου, που μπορούν να επιφέρουν μόλυνση του ανθρωπίνου οργανισμού. Παράλληλα, οι επιστήμονες κάνουν λόγο για ενδεχόμενη διατάραξη της ατμοσφαιρικής πίεσης και μεταβολή της θερμοκρασίας, όπως είχε πραγματοποιηθεί με την έκρηξη του Πινατούμπο των Φιλιππίνων το 1991. Με απλά λόγια, το ωστικό κύμα, δηλαδή τα αέρια που παρήχθησαν από την έκρηξη του Πινατούμπο, ταξίδεψαν τρεις φορές τον κύκλο της γης τη δεκαετία του ’90, προκαλώντας πτώση της θερμοκρασίας κατά 0,6 βαθμούς Κελσίου. Ανάλογη ήταν και η επίδραση του ηφαιστείου στην παγκόσμια πίεση της γης. Σύμφωνα με τον κ. Θοδωρή Κολυδά (Διευθυντή του Εθνικού Μετεωρολογικού Κέντρου της Ελλάδας), μετά την έκρηξη παρατηρήθηκε στη χώρα μας αύξηση πίεσης της τάξεως των 2 mbar, και έπειτα από κάποια 24ωρα, η επαναφορά της συνοδεύτηκε από απότομη πτώση της τάξεως των 4mbar.

Βέβαια, σε όλες τις φυσικές καταστροφές σημασία έχει να δούμε και το αν είχαμε ανθρώπινα θύματα. Δυστυχώς έως τώρα στο Περού έχουν υπάρξει δύο νεκροί, ενώ στα νησιά Τόνγκα μιλάμε για τον χαμό τριών ανθρώπων και τον τραυματισμό άλλων τεσσάρων. Η μία εκ των νεκρών, ήταν η Βρετανίδα Άντζελα Γκλόβερ που αγνοούνταν και εν τέλει ανασύρθηκε νεκρή, όταν το τσουνάμι έπληξε την Τόνγκα και τα γύρω νησιά του Ειρηνικού. Δυστυχώς, ακόμη αναμένουμε, καθώς έχουν προκληθεί σοβαρές βλάβες στο νησί και στις τηλεπικοινωνίες και στις μορφές ενέργειας, επομένως η επικοινωνία καθίσταται δύσκολη. Πέρα από τον ανθρώπινο παράγοντα, σίγουρα μιλάμε για τρομερή υποβάθμιση της τοπικής χλωρίδας και πανίδας, ενώ ακόμη έχουν κατακρεουργηθεί οι καλλιέργειες των ντόπιων. Βλάβες έχουν επίσης προκύψει σε κτίρια, δομές και σε δημόσια δίκτυα. Ο ΟΗΕ με τη σειρά του δήλωσε πως μια ομάδα υγείας έχει σταλεί στο Χαπάι για να δημιουργήσει μια προσωρινή κλινική, λόγω της καταστροφής των εγκαταστάσεων υγείας εκεί, και να παράσχει βοήθεια έκτακτης ανάγκης, συμπεριλαμβανομένων τροφίμων, νερού και σκηνών.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• Έκρηξη ηφαιστείου – Τόνγκα: Τσουνάμι έφθασε στην Ιαπωνία, Kathimerini.gr, διαθέσιμο εδώ
• Why the Eruption in Tonga Was a ‘Once-in-a-Millennium’ Event for the Volcano, Smithsonian Magazine, διαθέσιμο εδώ
• Hunga Tonga-Hunga Ha’apai Erupts Again, NESDIS, διαθέσιμο εδώ
• Tonga remains cut off after a massive eruption and tsunami. Here’s what we know, CNN, διαθέσιμο εδώ
• Why the volcanic eruption in Tonga was so violent, and what to expect next, The Conversation, διαθέσιμο εδώ
• Tonga volcano eruption: At least 3 dead, amid severe destruction, UN News, διαθέσιμο εδώ
• Πώς μία υποθαλάσσια έκρηξη επηρεάζει ολόκληρο τον πλανήτη | 17/1/22 |, ΕΡΤ, ΕΡΤ Α.Ε., διαθέσιμο εδώ
• Πως επηρέασε η έκρηξη ηφαιστείου της Τόνγκα την Ελλάδα;, TVmax, διαθέσιμο εδώ
• Why the volcanic eruption in Tonga was so violent, University of Auckland, διαθέσιμο εδώ
• Tonga, en situación “catastrófica” tras la explosión del volcán submarine, El Pais, διαθέσιμο εδώ
• Δείκτης Ηφαιστειακής Εκρηκτικότητας, Wikipedia, διαθέσιμο εδώ