Της Κωνσταντίνας Παναγιωτοπούλου,
Ο Homo sapiens βαδίζει σε αυτόν τον πλανήτη εδώ και 315.000 χρόνια περίπου. Κατά τη διάρκειά τους, κατάφερε να αναδειχθεί ως το κυρίαρχο ανθρώπινο είδος, να δημιουργήσει υλικό και άυλο πολιτισμό, να απλώσει στον χάρτη αυτοκρατορίες, να επιβιώσει από πανδημίες και δύο παγκοσμίους πολέμους. Αλλά πολύ πριν από όλα αυτά, όταν πρωτοπερπάτησε στη Γη, ενεργοποίησε κι ένα ρολόι που έκτοτε μετράει αντίστροφα. Κάποια στιγμή θα σταματήσει, σηματοδοτώντας την εξαφάνιση του είδους μας· γιατί αν ξέρουμε κάτι με σιγουριά, αυτό είναι πως όλα τα είδη βαίνουν, αργά ή γρήγορα, προς τον χαμό τους.
Στην περίπτωση του Homo sapiens, ένα πρόβλημα που ανησυχεί τους επιστήμονες είναι η επιβράδυνση του ρυθμού αύξησης του ανθρώπινου πληθυσμού παγκοσμίως. Διαπιστώνεται ότι στις περισσότερες χώρες το ποσοστό θανάτων είναι πλέον μεγαλύτερο από αυτό των γεννήσεων και πιστεύεται ότι με την αυγή του 2100 ο τότε παγκόσμιος πληθυσμός θα είναι μικρότερος από τον τωρινό (7,9 δισεκατομμύρια). Το ζήτημα είναι πολυπαραγοντικό.
Αρχικά, η ποιότητα του ανθρώπινου σπέρματος έχει υποβαθμιστεί σε σχέση με το παρελθόν, εξαιτίας, μεταξύ άλλων, της μόλυνσης του περιβάλλοντος και του εντεταμένου άγχους που συνοδεύει την ζωή σήμερα. Οι λόγοι που απομακρύνουν τους ανθρώπους από την τεκνοποίηση είναι και οικονομικοί, μια αντήχηση του οικονομικού προβλήματος, δηλαδή της ταυτόχρονης ύπαρξης απεριόριστων ανθρώπινων αναγκών και περιορισμένων πόρων. Κοινωνικές εξελίξεις, όπως η ένταξη της γυναίκας στην αγορά εργασίας ή η ανατροπή της παραδοσιακής εικόνας της οικογένειας, αιτιολογούν επίσης τα χαμηλά ποσοστά γεννήσεων. Η πανδημία του COVID-19 και το κλίμα απαισιοδοξίας που αφήνει πίσω της δυσχεραίνουν ακόμα περισσότερο την κατάσταση, φρενάροντας την τεκνοποίηση.
Η κλιματική αλλαγή παίζει κι αυτή τον ρόλο της. Δεν υπάρχουν (ακόμα) αποδείξεις ότι θα μπορούσε να οδηγήσει σε μία μαζική εξαφάνιση του είδους μας, παρά μόνο μέσω δύο οδών. Η πρώτη και κρισιμότερη είναι το φαινόμενο του θερμοκηπίου, η υπερθέρμανση του πλανήτη και η εξάτμιση των ωκεανών, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την ροή ενέργειας μέσω της τροφικής αλυσίδας και, άρα, για την ζωή. Ωστόσο, το συγκεκριμένο σενάριο απαιτεί ασύλληπτες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, κάτι που μέχρι στιγμής φαίνεται ότι είναι υπό έλεγχο. Η δεύτερη οδός θα ανοιχτεί αν η κλιματική κρίση απομυζήσει, σε ορισμένα επίφοβα σημεία του πλανήτη, τους απαραίτητους πόρους για την επιβίωση (πόσιμο νερό, κάποιες τροφές), προκαλώντας κοινωνικές αναταραχές και πολεμικές συγκρούσεις μεγάλου βεληνεκούς. Ακόμα και τότε, όμως, θεωρείται ότι οι εναπομείναντες ζωντανοί άνθρωποι ίσως καταφέρουν να ξαναχτίσουν πάνω στα ερείπια.
Στο παρελθόν, πολλά είδη εξαφανίστηκαν λόγω της φυσικής μεταβλητότητας του κλίματος. Η σημασία της κλιματικής κρίσης που βιώνουμε τώρα έγκειται στο ότι είναι ανθρωπογενής, με ρίζες στην παιδεία, την τεχνολογία και τις πολιτικές που άργησαν να υιοθετήσουν οι κυβερνήσεις παγκοσμίως. Παρά την καθυστέρηση, φαίνεται ότι η αναντίρρητη διασυνδεσιμότητα των κοινωνιών μας υποχρεώνει τους ηγέτες σε συνεργασία (Συμφωνία του Παρισιού, COP26). Κανείς δεν βασίζεται στο εξωφρενικό σενάριο του να παραγκωνίσουν κατευθείαν τα κράτη επιμέρους συμφέροντα για να σωθεί η ανθρωπότητα, όμως τουλάχιστον υπάρχει συναίνεση ως προς την αναγνώριση του προβλήματος. Κάπως έτσι βλέπουμε να ξεπετάγεται μία σπίθα ελπίδας.
Ακόμα και πέρα από τις ενέργειες για τη χαλιναγώγηση της κλιματικής αλλαγής, η εικόνα διαγράφεται αισιόδοξη. Εν μέρει. Θα εξαφανιστούμε, αλλά όχι σύντομα. Πληθυσμοί συγκεντρωμένοι σε μία γωνιά του πλανήτη απειλούνται άμεσα από την εξαφάνιση, αν αυτή αποφασίσει να χτυπήσει κεραυνοβόλα την πόρτα. Η διασπορά και η αφθονία του ανθρώπου αποτελεί δικλείδα ασφαλείας, για παράδειγμα απέναντι σε μία υποθετική σύγκρουση αστεροειδούς με την Γη. Η υψηλή νοημοσύνη μας, που συνδέεται με την εφευρετικότητα, εγγυάται προσαρμοστικότητα. Η κοινωνικότητά μας σημαίνει συνεργασία, και υπάρχει ισχύς εν τη ενώσει. Η αλληλεξάρτηση των κρατών και των πόρων τους επιτάσσει δόμηση κοινής στρατηγικής. Δυστυχώς για όλα τα υπόλοιπα έμβια όντα σε αυτόν τον πλανήτη, απ’ ό,τι φαίνεται ο άνθρωπος θα συνεχίσει να υπάρχει και να εξελίσσεται για πολύ καιρό ακόμα.
Το άρθρο αυτό δεν γράφτηκε με απαισιοδοξία, αλλά με ρεαλισμό. Η αλήθεια είναι ότι, εφόσον δεν μπορούμε να ελιχθούμε γύρω από την εξαφάνιση, το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να γεμίσουμε την ιστορία της ανθρωπότητας με κάτι αξιομνημόνευτο. Έτσι κι αλλιώς, το πιο πιθανό είναι ότι κάποιος θα μας θυμάται (ίσως κάποια cyborgs, τα ρομπότ και οι μηχανές με τεχνητή νοημοσύνη). Ας προσπαθήσουμε, λοιπόν, να κάνουμε καλό, να περιμαζέψουμε τις ζημιές μας, να διανθίσουμε τον πολιτισμό μας, να καταλάβουμε ένα σύμπαν που δεν νοιάζεται καθόλου για το αν θα το καταλάβουμε ή όχι, απλά και μόνο για να συνειδητοποιήσουμε από πού προήλθαμε και πού θα καταλήξουμε, όταν φτάσουμε στη μακρινή τελευταία σελίδα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Will humans go extinct? For all the existential threats, we’ll likely be here for a very long time, theconversation.com, διαθέσιμο εδώ
- Humans Are Doomed To Go Extinct, scientificamerican.com, διαθέσιμο εδώ
- Bye, bye, baby? Birthrates are declining globally – here’s why it matters, weforum.org, διαθέσιμο εδώ
- Could climate change make humans go extinct?, livescience.com, διαθέσιμο εδώ
