Του Τάσου Μοσχονά,
Ένας σταθμός πλοίων σε μια παραλιακή Ισπανική πόλη. Δύο πρωταγωνιστές με μακρά πορεία στη ζωή, πλούσιοι εμπειριών, μα ταυτόχρονα άδειοι. Βινιέτες από μια ζωή που έχει ίσως χαθεί για πάντα, με στόχο μια δικαίωση, ένα κύκνειο άσμα που να δικαιώνει τον χαμένο χρόνο. Ένα πλοίο που πάντα έρχεται, με προορισμό την Ταγγέρη ή τη μεσογειακή πόλη της Αλχεθίρας. Ζέστη, ανυπόφορη ζέστη και σποραδικές αναμνήσεις, αναλαμπές από στιγμές του παρελθόντος, που υποδόρια καθορίζουν το παρόν. Το μυθιστόρημα του Ιρλανδού συγγραφέα Kevin Barry, Νυχτερινό Πλοίο για Ταγγέρη των Εκδόσεων Gutenberg έρχεται σε ελληνική μετάφραση του Ορφέα Απέργη να αναδείξει ένα ταξίδι σε μέρη κρυμμένα, ειδυλλιακά, μα με μπόλικο αίμα, πόνο και ανείπωτες αλήθειες στο παρασκήνιο.
Βασικός θεματικός άξονας του βιβλίου του Barry δεν είναι άλλος από την ταχύτητα και την έλλειψη στατικότητας. Οι δύο Ιρλανδοί πρωταγωνιστές του, Μόρις Χερν και Τσάρλι Ρέντμοντ, έχουν πια ξεπεράσει την ηλικία των 50 ετών. Φίλοι από τα μικράτα τους, αισθάνεσαι καθ’ όλη τη διάρκεια πως έχουν αναπτύξει μια επικοινωνία ιδιαίτερη, εξώκοσμη, γεμάτη χιούμορ και παραπομπές στην ποπ κουλτούρα παλαιότερων δεκαετιών. Οι συνθήκες της συνάντησής τους στην πόλη της Αλχεθίρας, βέβαια, δε θα χαρακτηρίζονταν και ως ιδανικές. Όντας ένα φάντασμα της νιότης τους, οι δύο χαρακτήρες περιμένουν εναγωνίως να εντοπίσουν τη Ντίλι, 23χρονη κόρη του Μόρις, η οποία προ τριών ετών είχε εξαφανιστεί από την Ιρλανδία, με βάσιμες ενδείξεις πως βρίσκεται κάπου στην Ισπανία. Να ‘ναι στη Γρανάδα; Μήπως είναι στο Μαρόκο και θα περάσει στην Αλχεθίρας, στην απέναντι όχθη, με το νυχτερινό πλοίο; Θα προλάβουν οι δύο ήρωες να την εντοπίσουν, να την αναγνωρίσουν; Θα μπορέσουν να απαλύνουν τις πληγές; Η αναμονή είναι μεγάλη και όσο η ώρα περνά εκείνο το βραδινό στον σταθμό, οι αναλαμπές ενός αιματηρού παρελθόντος βγαίνουν μπροστά και «στοιχειώνουν», θολώνουν τους δύο ήρωες, γεννώντας αναμνήσεις βίας.
Ο Barry αριστοτεχνικά διαπλάθει δύο χαρακτήρες με τρομερή ευφράδεια και κατασταλαγμένη φιλοσοφία, που, όμως, έχει διασπαστεί ανεπανόρθωτα από την πορεία της ζωής τους και από συγκεκριμένα τραυματικά γεγονότα. Η ηρεμία ανάμεσα στους δύο κατά τις συζητήσεις τους δεν είναι παρά ένα επιστέγασμα των όσων έχουν προηγηθεί και που πολύ προσεκτικά -αν και αποσπασματικά- παρατίθενται στα ενδιάμεσα κεφάλαια. Το βιβλίο θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως δύο ταχυτήτων. Σε πρώτο χρόνο βρισκόμαστε στην Αλχεθίρας του 2018 και σε δεύτερο σε διάφορα μέρη, που έχουν καθορίσει την πορεία των ηρώων. Μάλαγα, Βαρκελώνη, Κάδιθ στην Ισπανία, Κορκ και Μπερχέιβεν στην Ιρλανδία, Λονδίνο, είναι μερικοί μόνο από τους τόπους, τους οποίους επισκέπτονται τα εκάστοτε ενδιάμεσα κεφάλαια, ανοίγοντας ένα παράθυρο σε σημαντικές στιγμές για τους δύο ήρωες, που σίγουρα ζούσαν στο περιθώριο.
Βλέπετε, ο Μόρις και ο Τσάρλι βιοπορίζονται ως έμποροι ναρκωτικών, μια ασχολία που μπορεί να τους είχε αποφέρει κάποιου είδους οικονομική άνεση, μα που σε καμία περίπτωση δεν τους έσωσε από τους «δαίμονες» της δύσκολης παιδικής τους ηλικίας και της προσωπικής τους ζωής. Αναγκασμένος να ζει συνεχώς υπό ένα διαρκές τρέξιμο, σχεδόν πάντα στο κρύψιμο και καταπονημένος από χρόνιες εξαρτήσεις, ο Μόρις, στην ιστορία του οποίου επικεντρώνεται σχεδόν εξ ολοκλήρου το βιβλίο, αποτελεί το θεματικό κέντρο του μυθιστορήματος. Η ζωή του Μόρις σίγουρα χαρακτηρίζεται από έναν υπερθετικό βαθμό σε όλες της τις εκφάνσεις. Ίσως τόσο υπερθετικό βαθμό, που αναπόφευκτα οδήγησε σε ένα «κινούμενο κουφάρι», έναν άνθρωπο που απλά περιφέρεται, με επίγνωση, όμως, της ανάγκης για μια τελευταία ευκαιρία. Στο επίκεντρο βρίσκεται ο μεγάλος του και πολυτάραχος έρωτας με την αγαπημένη του Σίνθια, αλλά και οι σχέσεις του τόσο με την κόρη του όσο και με την ίδια την Ισπανία, η οποία τον υποδέχεται σε κάθε ευκαιρία ως ένα ζεστό και καυτό αντίβαρο στην κρύα, παγωμένη και σκληρή Ιρλανδία. Ακόμη, δε, και αν τα γεγονότα της ζωής του διέπονται από μια πρωτοφανή ασχήμια, αναζητεί πάντοτε την ομορφιά και τη διαφυγή σε τοπία, αναμνήσεις και στη φύση.
Ο Kevin Barry σίγουρα έχει καταφέρει κάτι πολύ σημαντικό με αυτό του το μυθιστόρημα. Συνδυάζοντας μια τραχιά γλώσσα της καθημερινότητας, που συνάδει με το εγκληματικό περιβάλλον του υποκόσμου, στο οποίο κινούνται οι πρωταγωνιστές, με γλαφυρές περιγραφές τοπίων, μύθων και θρύλων της Ιρλανδίας και της Ισπανίας, το βιβλίο φαίνεται πως διέπεται από μια δυαδικότητα. Ο Μόρις και ο Τσάρλι σίγουρα δεν είναι καλοί άνθρωποι και σίγουρα έχουν διαπράξει ασυγχώρητα εγκλήματα. Παρ’ όλα αυτά, αυτό που τους νοιάζει περισσότερο, φαίνεται πως είναι η σωτηρία της ψυχής τους, ο αντίκτυπος της ζωής τους.
Χωρίς το παρελθόν τους να κρίνεται, παρουσιάζεται με ωμή ειλικρίνεια και γραφικές περιγραφές, σχεδόν ενστικτώδεις και πρωτόγονες, με έντονες τις βωμολοχίες και την άμεση έκφραση των συναισθημάτων. Την ίδια στιγμή, πανέμορφες εικόνες ηρεμίας και γλαφυρές περιγραφές συνυπάρχουν με τραυματικές και τελματώδεις καταστάσεις. Σε τούτη τη διχοτομία της γλώσσας γίνεται μνεία και από τον ίδιο τον μεταφραστή στο επίμετρο του βιβλίου, ως χαρακτηριστικό στοιχείο ενός νέου κύματος ριζοσπαστισμού, που συναντάται τα τελευταία χρόνια στην Ιρλανδική λογοτεχνία. Όπως οι χαρακτήρες και τα κεφάλαια των βιβλίων κινούνται μεταξύ διάφορων τόπων, ανάμεσα στην αγάπη και στο περιθώριο της εξαθλίωσης, έτσι και η γλώσσα αρμονικά προσαρμόζεται σε ένα κλίμα ανήσυχο και βιαστικό να αποδράσει από τον εαυτό του. Και όλα αυτά υπό την ελπίδα μιας «δικαίωσης», ενός “endgame” για τους ήρωες, υπό τον φόβο πως δε θα αφήσουν τη ζωή για ακόμη μια φορά να περάσει από μπροστά τους με λανθασμένες αποφάσεις, προδοσίες και λάθη.
Ο Kevin Barry σίγουρα ανήκει στις νέες ανερχόμενες φωνές της Ιρλανδικής λογοτεχνίας, με πάμπολλες βραβεύσεις στο ενεργητικό του. Με μυθιστορήματα γεμάτα ζωντανούς και χιουμοριστικούς διαλόγους με ιλιγγιώδεις ρυθμούς, καταφέρνει σε ένα μικρό βιβλίο με φαινομενικά περιθωριακό περιεχόμενο να συμπυκνώσει πανανθρώπινες ιδέες για τη ζωή, τις εξαρτήσεις και την αγάπη και να τις αναδείξει. Στο Νυχτερινό Πλοίο για Ταγγέρη, μέσω γρήγορων διαλόγων της μίας ή και των δύο γραμμών, με κενά ανάμεσά τους, δεν αφήνει τον ρυθμό να κοπάσει σε καμία περίπτωση. Αφήνει, όμως, τον κατάλληλο χώρο για μια παύση, ώστε να αναδειχθούν οι τραχιές, μα και πανέμορφες εικόνες ηρεμίας σε ένα ανήσυχο περιβάλλον.
Όλα αυτά οδηγούν σε ένα σύντομο ανάγνωσμα, που συνάμα απαιτεί αναγκαίες ανάσες και διακοπές. Αυτό ακριβώς είναι ίσως και ένας παράγοντας, που οδήγησε στην προσθήκη του βιβλίου στη μακρά λίστα του φημισμένου Booker Prize του 2019, ένα επίτευγμα που είναι ενδεικτικό μόνο της λογοτεχνικής του αξίας. Σίγουρα αξίζει να το διαβάσετε, όχι μόνο για την ωμότητα και ιδιαιτερότητα του λόγου του Barry, αλλά και για την ενδοστρεφή του προσέγγιση στα άδυτα της ψυχής ενός ήρωα φαινομενικά αγνώστου σε εμάς, μα στην πραγματικότητα καθρεφτίζονται σ’ αυτόν αρκετές από τις πτυχές του σύγχρονου ανθρώπου και της προσέγγισής του σε έναν κόσμο που μεταβάλλεται με ταχύτατους ρυθμούς.
Άλλωστε, εκεί που κανείς άνετα περιδιαβαίνει προς το μέλλον, συχνότατα θα βρεθεί αντιμέτωπος με μια κατάσταση προγενέστερη. Με ιστορίες, εμπόδια, εξαρτήσεις, αναζήτηση μιας λύτρωσης, ενός επαναπροσδιορισμού των όσων περάσαμε και μας στιγμάτισαν. Ακόμη και αν στο τέλος η προσπάθεια δεν είναι επιτυχής.
«Μια ανήσυχη σιωπή επικάθεται – τα παλιά μετατοπίζονται ξανά· αναδιατάσσονται σαν τεκτονικά ρήγματα.
Το παρελθόν δε σ’ αφήνει».
