Του Μιχάλη Κακούρου,
Ο Παναμάς είναι μια χώρα-σταυροδρόμι. Αποτελεί τη γέφυρα ανάμεσα στην Κεντρική και Νότια Αμερική, ενώ σε αυτό το σημείο συναντιέται ο Ατλαντικός με τον Ειρηνικό Ωκεανό. Η χώρα, αν και σχετικά μικρή σε έκταση και πληθυσμό, είναι γνωστή κυρίως για τη Διώρυγα του Παναμά, η οποία αποτελεί μια κατασκευή-ορόσημο για το διεθνές θαλάσσιο εμπόριο και παίζει σημαίνοντα ρόλο στην οικονομική ανάπτυξη της χώρας. Η διάρθρωση της οικονομίας της Δημοκρατίας του Παναμά παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώς διαφέρει από αυτή των υπολοίπων κρατών της Λατινικής Αμερικής.
Η βασικότερη ειδοποιός διαφορά είναι ότι η πλειοψηφία του εργατικού δυναμικού της χώρας απασχολείται στην παροχή υπηρεσιών, καθώς ο τριτογενής τομέας αντιστοιχεί κατά προσέγγιση στα ¾ του ΑΕΠ του Παναμά. Αυτή η διόγκωση του εν λόγω τομέα οφείλεται, κατά κύριο λόγο, στην ύπαρξη πολλών επαγγελμάτων σχετικών με τη διαχείριση της Διώρυγας και στη συνεχή άνοδο του κλάδου παροχής τραπεζικών υπηρεσιών. Πιο συγκεκριμένα, η Δημοκρατία του Παναμά αποτελεί «φορολογικό παράδεισο» και οι αμέτρητες υπεράκτιες (offshore) εταιρείες που ευδοκιμούν στη χώρα, λειτουργούν πολλές φορές ως δίοδοι φοροδιαφυγής ή ως «πλυντήρια» παράνομων εσόδων. Δεν πρέπει, άλλωστε, να ξεχνάμε το παγκόσμιο σκάνδαλο, το οποίο πυροδοτήθηκε μετά τις διαρροές και τις αποκαλύψεις των λεγόμενων “Panama Papers” το 2016. Στο σκάνδαλο αυτό εμπλέκονταν εκατοντάδες μεγαλοεπιχειρηματίες αλλά και υψηλόβαθμα κυβερνητικά στελέχη από ολόκληρο τον κόσμο, αποκρύπτοντας από τις κρατικές αρχές της χώρας τους πολλά εκατομμύρια. Σημαντικοί οικονομικοί τομείς είναι, επίσης, και οι υπηρεσίες τουρισμού, καθώς και η αγροτική παραγωγή της χώρας. Κύρια προϊόντα της αποτελούν οι μπανάνες, οι κόκκοι κακάο, ο καφές, οι καρύδες κ.ά.
Σε ένα γενικότερο επίπεδο, η Δημοκρατία του Παναμά είχε αρκετά υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης μέχρι το 2019. Παρόλα αυτά, η χώρα χτυπήθηκε αρκετά από το κύμα ύφεσης της πανδημίας του Covid-19 και η πτώση που σημειώνεται στο ΑΕΠ, είναι της τάξης του 17,9%. Πριν την πανδημία, ωστόσο, η οικονομική ανάπτυξη δεν σήμαινε ευημερία για όλους τους κατοίκους της χώρας. Το χάσμα ανάμεσα στην πλούσια ελίτ και την πλειοψηφία των πολιτών είναι τεράστιο και η διαφορά γίνεται ακόμα εμφανέστερη στις απομακρυσμένες από την πρωτεύουσα αγροτικές περιοχές, όπου η φτώχεια είναι 6 φορές μεγαλύτερη από ό,τι στις αντίστοιχες αστικές. Άλλο ένα χαρακτηριστικό του Παναμά είναι ο μεγάλος βαθμός δολαριοποίησης της οικονομίας. Παρότι το επίσημο νόμισμα της χώρας είναι το Μπαλμπόα, το αμερικανικό δολάριο έχει κατακλύσει τον Παναμά και η χρήση του στις συναλλαγές είναι ευρέως διαδεδομένη. Επίσης, η Δημοκρατία του Παναμά έχει συνάψει πολλές διμερείς συμφωνίες και έχει εγκαθιδρύσει ζώνες ελεύθερου εμπορίου με αρκετές χώρες της αμερικανικής ηπείρου (Ελ Σαλβαδόρ, Χιλή, Κόστα Ρίκα κ.ά.), με σημαντικότερη τη συμφωνία ελεύθερου εμπορίου με τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής το 2012.
Αναφορικά με το εμπόριο αγαθών του Παναμά και με βάση τα στοιχεία του 2019, η αξία των εισαγωγών στη χώρα (38,2 δις δολάρια) ξεπερνά κατά πολύ την αντίστοιχη αξία των εξαγωγών (4,95 δις δολάρια). Τα κύρια προϊόντα, τα οποία εισάγονται, είναι επιβατηγά και φορτηγά πλοία (7,9 δις δολάρια), διυλισμένο πετρέλαιο (6,13 δις δολάρια), αργό πετρέλαιο (4,24 δις δολάρια), πλοία ειδικού σκοπού (1,47 δις δολάρια), συσκευασμένα φάρμακα (934 εκατομμύρια δολάρια) και αυτοκίνητα (584 εκατομμύρια δολάρια). Οι βασικοί εμπορικοί εταίροι, από τους οποίους εισάγει αγαθά ο Παναμάς, είναι η Κίνα (7,95 δις $), οι Η.Π.Α. (7,2 δις $), η Ιαπωνία (6,09 δις $), η Κολομβία (2,35 δις $) και το Εκουαδόρ (1,92 δις $). Αξίζει να σημειωθεί ότι η Κίνα έκανε τεράστιο άνοιγμα στην αγορά της Δημοκρατίας του Παναμά την τελευταία πενταετία και πρόσφατα ξεπέρασε τον μόνιμα πρώτο εταίρο της χώρας, τις Η.Π.Α.
Στον τομέα των εξαγωγών, τα κύρια προϊόντα που αγοράζουν τρίτες χώρες από τον Παναμά είναι: διυλισμένο πετρέλαιο (800 εκατ. $), μετάλλευμα χαλκού (538 εκατ. $), μπανάνες (350 εκατ. $), επιβατηγά και φορτηγά πλοία (302 εκατ. $), λιθανθρακόπισσα (288 εκατ. $). Οι κύριες χώρες-αποδέκτες των προϊόντων αυτών είναι το Εκουαδόρ (975 εκατ. $), η Γουατεμάλα (667 εκατ. $), η Κίνα (410 εκατ. $), οι Ηνωμένες Πολιτείες (308 εκατ. $) και η Ολλανδία (280 εκατ. $).
Άξιο αναφοράς είναι και το γεγονός ότι στον τομέα των υπηρεσιών, η χώρα εξάγει περισσότερες υπηρεσίες από όσες εισάγει (13,9 δις $ – 5,2 δις $). Το μεγαλύτερο ποσοστό των εξαγώγιμων υπηρεσιών καταλαμβάνουν εύλογα οι μεταφορές, τα τουριστικά ταξίδια και η παροχή οικονομικών υπηρεσιών. Πανομοιότυπο είναι και το σκηνικό στον τομέα των εισαγωγών με τους ίδιους κλάδους να έχουν ανάλογα ποσοστά.
Όπως παρατηρείται και από τους παραπάνω πίνακες, η Δημοκρατία του Παναμά είναι μια χώρα εισαγωγέας και όχι εξαγωγέας. Από την φύση των εισαγόμενων και εξαγόμενων αγαθών συμπεραίνουμε ότι δεν πρόκειται για ανεπτυγμένη χώρα. Οι εξαγωγές είναι ως επί το πλείστον πρώτες ύλες και αγροτικά προϊόντα, ενώ οι εισαγωγές είναι κυρίως αγαθά υψηλής εξειδίκευσης, τα οποία συνήθως δεν παράγονται σε μια αναπτυσσόμενη χώρα. Επιπλέον, ένα θετικό γνώρισμα του εξωτερικού εμπορίου του Παναμά είναι ότι δεν «δένεται» με μια συγκεκριμένη χώρα. Αντιθέτως, τα τελευταία χρόνια έχει μειώσει το ρίσκο για την οικονομία του συνεργαζόμενος με πολλαπλούς εμπορικούς εταίρους είτε στον τομέα των εισαγωγών είτε των εξαγωγών, δηλαδή οι διεθνείς εμπορικές του συναλλαγές είναι διαφοροποιημένες.
Εάν ο Παναμάς θέλει να βγει από την οικονομική ύφεση των τελευταίων δύο ετών, πρέπει να αναδιαρθρώσει αρκετές οικονομικές πτυχές και να ενισχύσει περαιτέρω το διεθνές εμπόριο αξιοποιώντας την κομβική θέση της χώρας. Δηλαδή, είναι παράδοξο το γεγονός ότι μία χώρα με μία τόσο κομβική γεωγραφική θέση, από την οποία διακινούνται τόσα πολλά αγαθά, να έχει ένα άκρως αρνητικό Εμπορικό Ισοζύγιο, όπως φαίνεται και στο παραπάνω διάγραμμα. Τα δυνητικά κέρδη του εμπορίου θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την ανάπτυξη των απομακρυσμένων αγροτικών περιοχών και έτσι να βοηθήσουν στη γεφύρωση του οικονομικού χάσματος ανάμεσα στους κατοίκους του Παναμά και στη σταδιακή μετάβασή του σε ανεπτυγμένο κράτος. Προς το παρόν όμως, παρόλο που η χώρα έχει φροντίσει να διαφοροποιήσει τις συναλλαγές της και να μην παραμένει εξαρτημένη σε έναν ή δύο εμπορικούς εταίρους, βγαίνει ζημιωμένη από τις εμπορικές δραστηριότητές της. Αυτό φυσικά θα μπορούσε να αλλάξει με την υιοθέτηση των κατάλληλων πολιτικών και, όπως αναφέραμε πιο πριν, θα μπορούσε να αυξήσει σημαντικά την ευημερία των κατοίκων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Observatory of Economic Complexity (OEC), Panama, Retrieved from here
- Encyclopedia Britannica, Panama, Retrieved from here
- The World Bank in Panama, World Bank, Retrieved from here
- International Trade Administration, Panama-Country Commercial Guide, Retrieved from here
- World Integrated Trade Solution (WITS), Panama trade statistics, Retrieved from here
