Της Χριστίνας Κυράντζη,
Οι πρώτοι άνθρωποι κατά το πέρασμα των χρόνων άρχισαν σταδιακά να προοδεύουν και να δημιουργούν το δικό τους πολιτισμό. Την ίδια εξέλιξη παρουσιάζει και η ενδυμασία τους. Αρχικά, κάλυπταν το σώμα τους με κομμάτια φυτών και δέρματα ζώων. Με την ανακάλυψη, όμως, του αργαλειού κατά τη νεολιθική εποχή, άρχισαν να το καλύπτουν με υφάσματα και να δημιουργούν ενδύματα. Η κατασκευή τους άρχισε να γίνεται κυρίως με σκοπό την προστασία τους από τις καιρικές συνθήκες.
Τα ρούχα των αρχαίων Ελλήνων ήταν λιτά, σπάνια ραμμένα, συνήθως ορθογώνια κομμάτια υφάσματος που τα προσάρμοζαν στο σώμα τους με ζώνες, πόρπες (είδος παραμάνας) και περόνες (είδος καρφίτσας), τα οποία χρησιμοποιούνταν και ως κλινοσκεπάσματα και στρωσίδια. Παρόλο που η χρήση τους ήταν κατά κύριο λόγο λειτουργική, δεν έλειπαν τα κοσμήματα και τα διακοσμητικά στοιχεία. Είχαν ποικίλα και έντονα χρώματα, όπως πορφυρό, πράσινο και γαλάζιο. Ήταν μάλλινα και σπανίως λινά. Διαφοροποιούνταν ανάλογα με την εποχή και τις περιστάσεις. Υπήρχαν αποκλειστικά γυναικεία και ανδρικά ενδύματα, αλλά και κάποια που τα φορούσαν από κοινού. Φυσικά, δεν έχουν σωθεί μέχρι σήμερα, καθώς ήταν φτιαγμένα από φθαρτά υλικά, όμως στοιχεία για την ενδυμασία των αρχαίων Ελλήνων αντλούμε από άλλες πηγές, όπως κείμενα αρχαίων συγγραφέων, αγάλματα και αγγεία. Για παράδειγμα, για τα χρώματα αλλά και το είδος των ενδυμάτων, πολλές πληροφορίες αντλήσαμε από εκθέσεις όπως αυτή του Μουσείου της Ακρόπολης, που προέβη στη δημιουργία εικαστικών αναπαραστάσεων για τα χρώματα των γλυπτών, όπως αυτό της Πεπλοφόρου Κόρης.
Ο τρόπος ενδυμασίας των αρχαίων Ελλήνων διέφερε ανάλογα με την κοινωνική τάξη και την εργασία τους. Το συνηθέστερο ένδυμα ανδρών και γυναικών ήταν ο χιτών. Ο χιτώνας ήταν φτιαγμένος έτσι ώστε να τυλίγει το σώμα. Άλλοτε είχαν μανίκια και κάποιες φορές απουσίαζαν. Στα άνω άκρα δημιουργούνταν μία ένωση με κουμπιά στην περιοχή των ώμων. Υπήρχε λεπτή ζώνη στη μέση. Αποτελούσε ένα ιδιαίτερα βολικό ένδυμα κυρίως για τους άντρες, οι οποίοι ήταν αυτοί που κυκλοφορούσαν κατά κύριο λόγο σε εξωτερικούς χώρους εκτός του οίκου τους, και συνήθιζαν να φοράνε κοντούς χιτώνες.
Το ιμάτιο φοριόταν επάνω από το χιτώνα ως πανωφόρι. Κούμπωνε λοξά πάνω από το δεξί ώμο. Ήταν ένα μάλλινο ζεστό ένδυμα, κατάλληλο για το χειμώνα. Είχε διπλή χρήση. Το φορούσαν οι στρατιώτες για να μπορούν να αντέξουν τις δύσκολες καιρικές συνθήκες αλλά και ως κλινοσκέπασμα. Ο πέπλος ήταν ένα αποκλειστικά γυναικείο ένδυμα. Ήταν συνήθως μάλλινος και βαρύτερος σε σχέση με το χιτώνα, με ογκώδεις πτυχώσεις. Είχε ομοιότητες με το χιτώνα, καθώς τύλιγε και αυτός το σώμα των γυναικών, στερεωνόταν στους ώμους με περόνες και έδενε στη μέση με ζώνη. Το μάκρος του προσαρμοζόταν στο ύψος της μορφής, αλλά πάντα κάλυπτε ολόκληρο το σώμα, καθώς οι γυναίκες δεν επιτρεπόταν να έχουν ακάλυπτο κάποιο μέρος του σώματός τους. Συχνά κάλυπτε και το κεφάλι των γυναικών.
Οι νεαροί άντρες, κυρίως οι ταξιδιώτες και στρατιώτες, φορούσαν τη χλαμύδα, η οποία ήταν ένας κοντός μανδύας που στερεωνόταν με πόρπη στο δεξί ώμο, καλύπτοντας το αριστερό χέρι. Οι γυναίκες στους εξωτερικούς χώρους φορούσαν το επίβλημα, ένα σάλι σε διάφορα χρώματα, που τοποθετούνταν πάνω από τον πέπλο ή το χιτώνα. Ένα εξαιρετικό παράδειγμα αγαλμάτων που φανερώνει με λεπτομέρειες τα χαρακτηριστικά των γυναικείων ενδυμάτων αποτελούν οι κόρες της Ακρόπολης των Αθηνών, όπου φορούσαν ιμάτιο και πάνω από αυτό πέπλο ή επίβλημα. Κάτω από τα ενδύματά τους οι αρχαίοι Έλληνες φορούσαν κάποιες φορές ένα εσώρουχο, το περίζωμα, ενώ οι γυναίκες φορούσαν και ένα είδος στηθόδεσμου, το στροφίον, που ήταν μία μάλλινη λωρίδα υφάσματος.
Στην καθημερινότητα τους, άντρες και γυναίκες, απέφευγαν να φοράνε υποδήματα. Σε εξωτερικούς χώρους εκτός σπιτιού, εάν επέλεγαν να βάλουν, φορούσαν δερμάτινα σανδάλια. Πέρα από τα πόδια τους, κυρίως το καλοκαίρι, κάλυπταν και το κεφάλι τους, με ένα είδος καπέλου, τον πέτασο, που ήταν κατασκευασμένος από δέρμα. Σπάνια, σε ειδικές περιστάσεις φορούσαν διάδημα, μία ταινία που συγκρατούσε τα μαλλιά τους γύρω από το κεφάλι τους. Τα παιδιά συνήθιζαν να φοράνε ίδιους τύπους ενδυμάτων με τους ενήλικες. Είχαν μόνο διαφοροποιήσεις ως προς το μήκος τους, ήταν πιο κοντά, για να μπορούν να έχουν ελευθερία κινήσεων. Γυναίκες και άνδρες εκείνη την εποχή χτένιζαν και στόλιζαν τα μαλλιά τους ανάλογα με την ηλικία και την κοινωνική τους τάξη.
Οι γυναίκες κατά τους αρχαίους χρόνους, συνήθιζαν να εμπλουτίζουν την εμφάνισή τους με κοσμήματα. Ήταν κυρίως από χρυσό, χαλκό ή άργυρο, αλλά διακοσμούνταν και με πολύτιμους ή ημιπολύτιμους λίθους, που τους προσέδιδε χρώμα. Υπήρχε πληθώρα κοσμημάτων, περιδέραια, σκουλαρίκια, διαδήματα, δακτυλίδια, στεφάνια. Είχαν ποικίλα σχήματα και σχέδια. Πλούσια ήταν και η εικονογραφία τους. Απεικόνιζαν θεούς, καθώς και γεωμετρικά ή φυτικά μοτίβα, όπως φαίνεται και από τις εικόνες από τις μόνιμες εκθέσεις του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου.
Η ενδυμασία των αρχαίων Ελλήνων έχει αποτελέσει έμπνευση στη σύγχρονη εποχή για πολλούς καλλιτέχνες ανά τον κόσμο. Με σκοπό να προστατευτούν από το περιβάλλον και τα καιρικά φαινόμενα, δημιούργησαν μία αισθητική, ένα μοναδικό στυλ όπως θα λέγαμε με τα σημερινά δεδομένα, που μας δίνει τη δυνατότητα να εντρυφήσουμε στον πολιτισμό τους και να αντλήσουμε στοιχεία για την κοινωνία και την οικονομία τους. Ο σύγχρονος άνθρωπος υιοθέτησε την αισθητική τους συνδυάζοντας την με τις δικές μας σύγχρονες αξίες, δημιουργώντας μοναδικά κομμάτια ενδυμάτων και κοσμημάτων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ελληνική τέχνη και αρχαιολογία, 1200-30 π. Χ., Δημήτριος Πλάντζος, Εκδόσεις Καπόν, Αθήνα, 2016.
- Το ένδυμα στην αρχαία Ελλάδα, Μαρίνα Πλατή – Ελένη Μάρκου, Μουσείο Κυκλαδικής τέχνης, Αθήνα 2015.
