Του Κωνσταντίνου Δήμου,
«Βρισκόμαστε στο 50 π.Χ. Όλη η Γαλατία βρίσκεται υπό ρωμαϊκή κατοχή…Όλη; Όχι! Ένα χωριό ανυπότακτων Γαλατών αντιστέκεται ακόμη και θα αντιστέκεται για πάντα στους εισβολείς. Και η ζωή δεν είναι εύκολη για τους Ρωμαίους λεγεωνάριους που φρουρούν τα οχυρά στρατόπεδα Πετιμπόνουμ, Ακουάριουμ, Λαβδάνουμ, και Μπαμπαόρουμ…»
Κάπως έτσι ξεκινούν όλες οι περιπέτειες με πρωταγωνιστές ένα αχτύπητο δίδυμο Γαλατών, ονόματι «Αστερίξ» και «Οβελίξ», οι οποίοι, μαζί με το μικρό σκυλάκι τους, τον Ιντεφίξ, και το υπόλοιπο γαλατικό χωριό, κάνουν τη ζωή δύσκολη στις τριγύρω ρωμαϊκές περιπόλους, αλλά ακόμη και του ίδιου του Αυτοκράτορα, Ιούλιο Καίσαρα. Πώς, όμως, τελικά προέκυψε η ιδέα αυτή στους δημιουργούς και γιατί οι ιστορίες τους έχουν απήχηση στο νεανικό κοινό μέχρι και σήμερα;
Το ομώνυμο κόμικ αποτέλεσε δημιούργημα των Rene Goscinny (1926-1977) και Albert Uderzo (1927-2020). O Goscinny ήταν πολωνοεβραϊκής καταγωγής, από Πολωνό πατέρα και Εβραία μητέρα, και από πολύ μικρός έδειξε την έφεσή του στην αφήγηση χιουμοριστικών ιστοριών. Αφότου μετανάστευσαν στην Αργεντινή, ο Goscinny φοίτησε σε γαλλικά σχολεία που υπήρχαν εκεί. Ήταν πολύ ντροπαλός, μα είχε επιδείξει εξαιρετική ευφυΐα. Έπιασε δουλειά αρχικά ως γραφίστας και αργότερα ως μεταφραστής, μετά τον αιφνίδιο θάνατο του πατέρα του από εγκεφαλικό επεισόδιο το 1943, ο οποίος δούλευε μέχρι τότε ως μηχανικός. O Goscinny και ο αδελφός του, Claude Goscinny, έπρεπε να εντατικοποιήσουν την εργασία τους για να βιοποριστούν. Ωστόσο, ο Goscinny αποδείχτηκε «ακαμάτης» και στις δύο δουλειές που είχε προσληφθεί. Γι’ αυτόν τον λόγο, μετανάστευσε για να βρει την τύχη του στις Ηνωμένες Πολιτείες, το 1945, ως χιουμορίστας στο γνωστό περιοδικό “MAD”.
Από την άλλη, ο Albert Aleandro Uderzo ήταν γιος Ιταλών μεταναστών, που γνωρίστηκαν κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, το 1915. Γεννηθείς στις 25 Απριλίου 1927, ήταν το τελευταίο από τα συνολικά τέσσερα παιδιά της οικογένειας (αργότερα θα ακολουθήσουν άλλα δύο), ενώ το παράξενο της υπόθεσης ήταν ότι γεννήθηκε με 6 δάχτυλα στο κάθε χέρι του. Τα επιπλέον δάχτυλα αφαιρέθηκαν χειρουργικά, ωστόσο αυτό ίσως εξηγεί την κλίση, την οποία ανέπτυξε σε πολύ μικρή ηλικία προς τη σκιτσογραφία. Το 1950 θα γνωριστούν τυχαία μέσω μιας βελγικής εταιρείας Τύπου (“World Press”), που εκείνον τον καιρό άνοιγε γραφεία στο Παρίσι. Η συνεργασία των δύο θα αποβεί καρποφόρα, οδηγώντας στη δημιουργία του Oumpah-Pah, ενός ιθαγενή του 18ου αιώνα, που μαζί με τους Γάλλους αποίκους των Η.Π.Α., αντιστέκεται στους Βρετανούς αποικιοκράτες. Σάς ακούγεται γνώριμο; Ο Oumpah-Pah ήταν ο προπομπός της φιγούρας του Αστερίξ. O Goscinny ήταν υπεύθυνος για το σενάριο και τις σπαρταριστές στιχομυθίες, ενώ ο Uderzo είχε αναλάβει τη σκιτσογραφία των χαρακτήρων και των περιβαλλόντων. Λίγο αργότερα, το καλλιτεχνικό δίδυμο θα ιδρύσει τη δική του επωνυμία, το “EdiFrance”, μέσω του οποίου τελικά θα εκδώσουν το κόμικ στριπ του «Αστερίξ» στο περιοδικό “Pilote”, απευθυνόμενο τόσο σε «μεγάλα» παιδιά όσο και σε ενήλικες. Τα υπόλοιπα είναι Ιστορία. Κυριολεκτικά, όμως.
Στις 29 Οκτωβρίου 1959 εκδίδεται η πρώτη ιστορία του «Αστερίξ», όμως το περιοδικό χρεωκόπησε αναπάντεχα και εξαγοράστηκε από τον εκδότη Georges Dargaud, το 1960. Αναγνωρίζοντας, ωστόσο, τη δυνητική δημοτικότητα του «Αστερίξ», επανήλθε σύντομα στο προσκήνιο το 1961, επανεμφανιζόμενος στην πρώτη του αυτοτελή περιπέτεια με τίτλο «Αστερίξ ο Γαλάτης». Οι πωλήσεις του κόμικ σημείωσαν τεράστια άνοδο στη Γαλλία, με τον κοντό Γαλάτη να μετατρέπεται σε ένα πολιτιστικό φαινόμενο, κάνοντας τους δημιουργούς του ζάμπλουτους. Γυρίζονται οι πρώτες ταινίες animation, «Αστερίξ ο Γαλάτης» (1967), «Αστερίξ και Κλεοπάτρα» (1968) και «Οι 12 Άθλοι του Αστερίξ» (1976), ενώ το 1989, ένα θεματικό πάρκο, το Parc Asterix, θα ανοίξει λίγο έξω από την παρισινή πρωτεύουσα. Μάλιστα, οι Goscinny και Uderzo θα εκθειάσουν τη δουλειά του τότε πρωτοπόρου Walt Disney, που εκείνη την εποχή αποτέλεσε τόσο έμπνευση όσο και ίνδαλμα για τους δύο καλλιτέχνες.
Ο «Αστερίξ», όμως, έχει, κατά κύριο λόγο, ιστορικές βάσεις, μιας και ο Goscinny αξιοποίησε τα μαθήματα Ιστορίας που είχε κάνει στα γαλλικά σχολεία για να δημιουργήσει τον κόσμο του κόμικ και για να προσδώσει αυθεντικότητα, αλλά και κάποιο βαθμό ιστορικής ακρίβειας. Τα περιβάλλοντα, οι αμφιέσεις, τα ρωμαϊκά σύμβολα, η αρχιτεκτονική των κτιρίων (βλ. χωριό Αρχαίας Ολυμπίας στο «Αστερίξ στους Ολυμπιακούς Αγώνες») και η γεωγραφική απεικόνιση, πολλές φορές, εκτός από χιουμοριστικές, τείνουν να έχουν και εκπαιδευτική-διδακτική αξία για τους ιστοριοδίφες και τους λάτρεις της Ιστορίας. Στις στιχομυθίες επίσης χρησιμοποιούνται και πολλές γνωστές λατινικές ρήσεις, όπως τα “Carthago delenda est” («Η Καλχηδόνα πρέπει να καταστραφεί») του Κάτωνα και “O tempora! O mores!” («Ω, καιροί! Ω, ήθη!») του ρήτορα Κικέρωνα.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι τα ιστορικά στοιχεία και αναφορές που μπορεί να βρει κανείς διάσπαρτα στις περιπέτειες των Γαλατών. Η ιστορική φιγούρα του Ιούλιου Καίσαρα (100-44 π.Χ.) χρησιμοποιείται ως ο βασικός ανταγωνιστής των Γαλατών, ο οποίος, πράγματι, έπειτα από τη διάλυση της τριανδρίας με τον θάνατο του Κράσσου, το 53 π.Χ., ξεκινά εκστρατεία ενάντια στην κελτικής καταγωγής γαλατική φυλή των Αρβενών του Vercingetorix (Βερσιγκετόριγα), που περιγράφεται με λεπτομέρειες στο βιβλίο του Καίσαρα De Bello Gallico. Γίνονται πολλές αναφορές στη μάχη της Ζεργκόβια το 52 π.Χ., όπου ο Καίσαρας θα ηττηθεί από τους Γαλάτες, ωστόσο οι τελευταίοι τελικά θα υποταχθούν μετά τη μάχη της Αλέσια, οπότε ο Καίσαρας κατήγαγε περιφανή νίκη εναντίον των Γαλατών, κάτι που οι τελευταίοι στα κόμικ αρνούνται πεισματικά να παραδεχθούν. Έκτοτε, όλη η Γαλλία θα αποτελέσει ρωμαϊκή κτήση και θα χωριστεί σε ρωμαϊκές επαρχίες (provinciae) με υπεύθυνο έναν έπαρχο στην καθεμία, στο όνομα της Pax Romana (ρωμαϊκή ειρήνη). Αργότερα στον «Αστερίξ», γίνονται επίσης αναφορές και στον εμφύλιο πόλεμο του 49 π.Χ. κατά του σφετεριστή του αυτοκρατορικού θρόνου, Πομπηίου, στον οποίο οι Γαλάτες συμμετείχαν αναγκαστικά με την πλευρά του Καίσαρα, αφού ήταν αιχμάλωτοι πολέμου. Ο Καίσαρας θα διαβεί τον ποταμό Ρουβίκωνα, θα πει την περιβόητη φράση “Alea Jacta est” (Ο κύβος ερρίφθη) και θα νικήσει τελικά τον Πομπήιο.
Όσον αφορά το ανώνυμο γαλατικό χωριό, αυτό βασίστηκε σε ένα χωριό που κατέστρεψε ο Αττίλας το 452 στη Βόρεια Ιταλία, κοντά στη Βενετία. Το χωριό ονομαζόταν Uderzo (σημ. Oderzo) και λέγεται ότι είναι η γενέτειρα του ίδιου του Uderzo. Ως προς την επιλογή της τοποθεσίας, επιλέχθηκε η Αρμορίκη (σημ. Βρετάνη) στο βορειοδυτικό άκρο της Γαλλίας, όταν ο Uderzo, μαζί με τον αδελφό του Bruno, κατέφυγαν εκεί για να γλιτώσουν της επιστράτευσης για τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η περιοχή και οι φιλικοί της κάτοικοι έκαναν μεγάλη θετική εντύπωση στον Uderzo, ο οποίος και την πρότεινε στον Goscinny.
Άλλα ιστορικά στοιχεία που μπορεί να εντοπίσει κανείς στον «Αστερίξ», είναι οι συχνοί θρίαμβοι (παρελάσεις που γίνονται στην πολιτιστική πρωτεύουσα του τότε κόσμου, τη Ρώμη, επιδεικνύοντας τα λάφυρα και αιχμάλωτους πολέμου) τα ρωμαϊκά όργια με τη μορφή γλεντιών και κρασοκατανύξεων, οι μονομαχίες στο Κολοσσαίο και οι ιπποδρομίες στον Ιππόδρομο, καθώς και η σύναξη των Δρυίδων στο δάσος των Καρνούτων, που επιβεβαιώνεται στο 6ο βιβλίο του De Bello Gallico. Απεικονίζονται επίσης στιγμιότυπα από τη ρωμαϊκή Σύγκλητο, καθώς και το ειδύλλιο του Καίσαρα με την Κλεοπάτρα. Τέλος, αξιοσημείωτη είναι επίσης και η στερεοτυπική μεν, χιουμοριστική δε εθνογραφία που παρουσιάζεται στις σελίδες του «Άστεριξ»: οι Αστερίξ και Οβελίξ επισκέπτονται σχεδόν κάθε γνωστή και άγνωστη γωνία του κόσμου, από τους Βρετανούς, τους Γότθους και τους Νορμανδούς, μέχρι τους Ελβετούς, τους Αιγύπτιους, τους Ινδούς, τους Πέρσες, τους Κορσικανούς και τους ερυθρόδερμους Ινδιάνους της Βόρειας Αμερικής.
Ο Goscinny πέθανε τον Νοέμβριο του 1977 αναπάντεχα από καρδιακό επεισόδιο, σε ηλικία 51 ετών. Ο Uderzo, στο όνομά του, θα συνεχίσει μόνο για κάποιο διάστημα την έκδοση του «Αστερίξ». Στις 24 Μαρτίου του 2020, ο Uderzo θα πεθάνει και αυτός από καρδιακό επεισόδιο. Τα κόμικ του «Αστερίξ» έχουν μεταφραστεί σε 100 γλώσσες και έχουν πουλήσει 380 εκατομμύρια αντίτυπα παγκοσμίως.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Kessler, Peter (s.d.), The Complete Guide to Asterix, χωρίς εκδότη
- Goscinny, Rene & Albert Uderzo, Αστερίξ & Οβελίξ: Άπαντα τα κόμιξ, Αθήνα: Εκδ. Μαμούκομιξ ΕΠΕ, ειδικές εκδ. για την εφημερίδα το Έθνος
- «Η κόρη του Βερσιγγετόριγα» εισβάλλει στον κόσμο του Αστερίξ, άρθρο από το protothema.gr, διαθέσιμο ΕΔΩ
