22.7 C
Athens
Παρασκευή, 29 Μαρτίου, 2024
ΑρχικήΝομικά ΘέματαΤα όρια της αστυνομικής βίας

Τα όρια της αστυνομικής βίας


Της Αγγελικής Μιχαλοπούλου,

Τις τελευταίες μέρες τα γεγονότα της επικαιρότητας συγκλονίζουν και διχάζουν για μία ακόμη φορά την κοινή γνώμη. Το βράδυ της προηγούμενης Παρασκευής, οι αστυνομικοί της ΔΙΑΣ, στο πλαίσιο της αναζήτησης ενός κλεμμένου Ι.Χ., έκαναν νόημα σε ένα όχημα, όπου επέβαιναν τρία άτομα να σταματήσει για έλεγχο. Ο οδηγός του αυτοκινήτου, όμως, αφού παρέβη την εντολή των αστυνομικών, ανέπτυξε ταχύτητα και έφυγε. Στο Πέραμα, ο οδηγός εμβόλισε, σύμφωνα με την ΕΛΑΣ, τις μηχανές της ΔΙΑΣ και τότε οι αστυνομικοί πυροβόλησαν προς την κατεύθυνση του οχήματος, με αποτέλεσμα τον θάνατο του οδηγού και τον σοβαρό τραυματισμό ενός συνεπιβάτη. Όπως γίνεται αντιληπτό, το γεγονός αυτό πυροδότησε τις αντιδράσεις των πολιτών και γέννησε πληθώρα προβληματισμών σχετικά με τις αρμοδιότητες της αστυνομίας και τα όρια της αστυνομικής βίας.

Η προστασία της νομιμότητας αποτελεί ένα από τα πιο ευαίσθητα θέματα σε μια φιλελεύθερη δημοκρατία. Αρμόδιο όργανο για αυτήν είναι η Αστυνομία, της οποίας το έργο σκοπεί στην εξασφάλιση της δημόσιας ειρήνης, την απρόσκοπτη κοινωνική διαβίωση των πολιτών, την πρόληψη και καταστολή του εγκλήματος και την προστασία του δημοκρατικού πολιτεύματος στo πλαίσιo της συνταγματικής τάξης. Η Αστυνομία, επίσης, ως όργανο της εκτελεστικής εξουσίας έχει το μονοπώλιο της βίας. Αυτό σημαίνει ότι σε ακραίες περιπτώσεις διασάλευσης της δημόσιας τάξης, η Αστυνομία έχει τη δυνατότητα να προστατεύσει τη νομιμότητα βιαίως, χωρίς βέβαια να καταπατά άλογα και υπέρμετρα τα δικαιώματα των πολιτών.

Όπως όλα τα μονοπώλια όμως, έτσι και αυτό της αστυνομικής βίας εγκυμονεί κινδύνους και γι’ αυτό τον λόγο υπόκειται σε ένα σύστημα θεσμικών ελέγχων εντός του κράτους δικαίου. Η Αστυνομία, δηλαδή, λογοδοτεί στην κυβέρνηση, το Αρχηγείο διαθέτει λειτουργική ανεξαρτησία και το Αστυνομικό Σώμα καθοδηγείται από ένα πλέγμα εσωτερικών κωδίκων και πρακτικών επαγγελματικής συμπεριφοράς. Ποια είναι τα όρια όμως της αστυνομικής βίας σύμφωνα με το νομοθετικό σύστημα της χώρας μας;

Πηγή Εικόνας: protothema.gr

Σύμφωνα με το άρθ.2 στοιχείο ε’ ΠΔ 254/2004, ο αστυνομικός «για την τήρηση και εφαρμογή του νόμου χρησιμοποιεί κατ’ αρχήν μη βίαια μέσα». Κατά την ενάσκηση των καθηκόντων του, δηλαδή, υποχρεούται να χρησιμοποιεί όσο το δυνατόν, ηπιότερα μέσα, αποφεύγοντας κάθε περιττή σκληρότητα και βιαιότητα. Η προσφυγή στη βία αποτελεί επομένως, την εξαίρεση και όχι τον κανόνα και χρησιμοποιείται «όταν είναι απολύτως αναγκαία και στο μέτρο που προβλέπεται και απαιτείται για την εφαρμογή του νόμου».

Η διάταξη αυτή είναι υψίστης σημασίας, όχι μόνο για τη προστασία των δικαιωμάτων του ανθρώπου, αλλά και για την προστασία του του δημοκρατικού πολιτεύματος και των αξιών που αυτό πρεσβεύει. Για τον λόγο αυτό, δεν επιτρέπεται να καταστρατηγηθεί η συγκεκριμένη διάταξη, αποδίδοντας και ανάγοντας κάθε χρήση βίας σε αναγκαιότητα.

Η αστυνομική βία μπορεί να λάβει διάφορες μορφές, από τη διάλυση δημόσιας συνάθροισης με βίαιη απώθηση του πλήθους μέχρι τον θανάσιμο τραυματισμό εγκληματία. Προκειμένου όμως, αυτή η βία να είναι νόμιμη, πρέπει να έχει μια δικαιολογητική βάση και ένα τεκμήριο νομιμότητας. Πρέπει δηλαδή, να εμφανίζεται ως ενάσκηση δικαιώματος ή εκπλήρωση καθήκοντος που επιβάλλεται από το νόμο και αίρει σύμφωνα με το άρθρο 20 ΠΚ τον άδικο χαρακτήρα της πράξης («ο άδικος χαρακτήρας της πράξης αποκλείεται και όταν η πράξη αυτή αποτελεί ενάσκηση δικαιώματος ή εκπλήρωση καθήκοντος που επιβάλλεται από το νόμο»). Επομένως, κάθε φορά που τα αστυνομικά όργανα αναγκάζονται να βιαιοπραγήσουν κατά την ενάσκηση των καθηκόντων τους, για να είναι νόμιμη η δράση τους, θα πρέπει  πάντοτε να διέπεται από τις θεμελιώδεις αρχές της νομιμότητας και της αναλογικότητας όπως αυτή ορίζεται στο άρθρο 25 του Συντάγματος.

Υπάρχουν, όμως, και κάποιες περιπτώσεις που η αστυνομική βία λαμβάνει πιο ακραίες μορφές και φτάνει μέχρι τον τραυματισμό ή την θανάτωση άλλου προσώπου. Σύμφωνα με το άρθρο 2 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης, η θανάτωση κάποιου με πρόθεση μπορεί να θεωρηθεί δικαιολογημένη όταν αυτή έχει καταστεί απολύτως αναγκαία για τους εξής τέσσερις λόγους: την υπεράσπιση προσώπου από παράνομη βία, την πραγματοποίηση νόμιμης σύλληψης ή την παρεμπόδιση απόδρασης και την καταστολή, σύμφωνα με το νόμο, στάσης ή ανταρσίας. Σύμφωνα με το γράμμα της διάταξης, γίνεται αντιληπτό δηλαδή, ότι η χρήση θανατηφόρας βίας είναι το έσχατο μέτρο για την τήρηση της δημόσιας τάξης και θα πρέπει να υπάρχει αναλογία μεταξύ αυτής και του επιδιωκόμενου σκοπού. Η πρόκληση, επομένως, θανατηφόρας σωματικής βλάβης θα μπορούσε να δικαιολογηθεί μόνο όταν το άτομο δημιουργεί  άμεσο κίνδυνο για τη ζωή και τη σωματική ακεραιότητα άλλων.

Ειδικότερα, τα ζητήματα οπλοκατοχής, οπλοφορίας και οπλοχρησίας των αστυνομικών οργάνων, ρυθμίζονται με αυστηρότητα και σαφήνεια από το νόμο 3169/2003. Συγκεκριμένα, ο νόμος διακρίνει τις τέσσερις περιπτώσεις όπου δικαιολογείται η χρήση όπλου από τους αστυνομικούς: α) πυροβολισμός για εκφοβισμό του δράστη (στον αέρα), β) πυροβολισμός κατά πραγμάτων με σκοπό την παρεμπόδιση του δράστη να δραπετεύσει, γ) πυροβολισμός του δράστη προκειμένου να ακινητοποιηθεί και δ) πυροβολισμός εξουδετέρωσης ο οποίος έχει στόχο του θάνατο του δράστη μόνο σε περίπτωση που κινδυνεύει η ζωή του αστυνομικού ή κάποιου άλλου ατόμου και ποτέ άλλοτε.

Πηγή Εικόνας: vouliwatch.gr

Η τελευταία αυτή περίπτωση παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον, καθώς αποτελεί την πιο ακραία μορφή αστυνομικής βίας. Αναφορικά με το ζήτημα της άμυνας των οργάνων της τάξης, υπάρχει διχογνωμία. Σύμφωνα με την θεωρία του Δημοσίου ή αστυνομικού δικαίου, οι αστυνομικοί δικαιούνται να αμυνθούν υπέρ τρίτου  με περιορισμούς και σύμφωνα με το Αστυνομικό Δίκαιο. Ο αστυνομικός, δηλαδή, ως φορέας του μονοπωλίου της βίας και ακαταμάχητης δημοσίας εξουσίας δεν έχει το δικαίωμα της άμυνας στην έκταση που το έχει ένας απλός πολίτης. Αυτό δικαιολογείται από το γεγονός ότι καθήκον του αστυνομικού είναι να εκτίθεται σε κινδύνους στους οποίους δεν υποχρεούται ο πολίτης. Έτσι, σύμφωνα με αυτή την θεωρία, «ο αστυνομικός δεν δικαιούται να πυροβολήσει στα πόδια του κλέφτη που τον καταλαμβάνει επ’ αυτοφώρω, ενώ ο ιδιώτης θα μπορούσε», διότι τα κρατικά όργανα διέπονται από την αρχή της αναλογικότητας σε στενή έννοια, η οποία επιβάλλει αναλογία μεταξύ προστατευόμενου και προσβαλλόμενου αγαθού.

Η θεωρία αυτή ωστόσο αμφισβητείται έντονα και φαίνεται να μην είναι ορθή. Επικρατέστερη θεωρείται η «λύση του ποινικού δικαίου», σύμφωνα με την οποία ο αστυνομικός έχει όπως και ο πολίτης το δικαίωμα άμυνας, όταν συντρέχουν οι όροι αυτής (ΠΚ 20). Εφόσον η άμυνα συνιστά ατομικό δικαίωμα, ο σεβασμός της από την Πολιτεία συνιστά αυτονόητο προαπαιτούμενο κάθε κράτους δικαίου και πρέπει να παρέχεται σε όλους ανεξαρτήτως νομικής θέσης του αμυνόμενου. Ωστόσο, σημαντικό είναι να επισημανθεί ότι οι αστυνομικοί, λόγω της εκπαίδευσής τους, πρέπει να είναι σε θέση να αμυνθούν υπέρ τρίτου κατά πολύ ηπιότερο τρόπο από ότι ένας απλός πολίτης.

Στόχος κάθε κράτους δικαίου, λοιπόν, είναι η προάσπιση των δικαιωμάτων των πολιτών και η διαφύλαξη της δημόσιας τάξης. Για την επίτευξη ενός τέτοιου σκοπού απαιτείται η ορθή εκπαίδευση των αστυνομικών, καθώς και η επιμόρφωσή τους, ώστε κατά την εκπλήρωση του έργου τους να μπορούν να εφαρμόζουν τις θεμελιώδεις συνταγματικές αρχές της αναλογικότητας και της νομιμότητας. Έτσι, η χρήση βίας πρέπει να αποτελεί το ύστατο και εξαιρετικό μέτρο άσκησης της αστυνομικής εξουσίας μόνο όταν αυτή είναι αναγκαία και υπό τις προϋποθέσεις που ορίζει ο νόμος.


ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
  • ΠΟΙΝΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ – ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ, Χρίστος Χ. Μυλωνόπουλος, 2η έκδοση, Π.Ν. ΣΑΚΚΟΥΛΑΣ
  • “Αστυνομική βία και βασανιστήρια . . .”, διαθέσιμο εδώ
  • “Περί Αστυνομικής Βίας – Συμβουλές και Απαντήσεις”, διαθέσιμο εδώ

 

TA ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΑΡΘΡΑ

Αγγελική Μιχαλοπούλου
Αγγελική Μιχαλοπούλου
Γεννήθηκε το 2001 και είναι προπτυχιακή φοιτήτρια στο τμήμα της Νομικής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Έχει ιδιαίτερα αναπτυγμένο το αίσθημα το δικαίου, αγαπά τα ταξίδια, την μουσική και ασχολείται ιδιαίτερα με τον εθελοντισμό. Μιλάει Αγγλικά και Γαλλικά, ενώ το τελευταίο διάστημα κάνει μαθήματα Γερμανικών. Η ενασχόλησή της με την αρθρογραφία ξεκινάει από το OffLine Post.