Του Τιμολέοντος Παλαιολόγου,
ΖΩΗ. Η ίδια η λέξη περιγράφει τη μέγιστη κατάσταση της ύπαρξης, αυτή τη διαρκή προαιώνια «μάχη» με τον χρόνο, που πάντοτε συντελεί στην αυθύπαρκτη ματαιότητα και λησμονιά. Από αρχαιοτάτων χρόνων, οι άνθρωποι είχαν διακαή πόθο να ανακαλύψουν το «μυστικό» της αιώνιας ζωής, κρυμμένο, ενίοτε, από τους ίδιους τους θεούς, φοβούμενοι μήπως οι άνθρωποι εκθειαστούν. Η αναζήτηση αυτή αποτελεί τόσο σημαντική τομή στην ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού, όπου οι Σουμέριοι κατέγραψαν αυτό το γεγονός στο αρχαιότερο λογοτεχνικό έργο της καταγεγραμμένης ιστορίας (2000-1000 π.Χ.), στο Έπος του Γκιλγκαμές.
Ο Γκιλγκαμές, βασιλέας της γης των Uruk, αναφέρεται ότι βασίλευε με τυραννικό τρόπο και γι’ αυτό οι θεοί αποφάσισαν να δημιουργήσουν έναν αγροίκο, τον Enkidu, προκειμένου να σταματήσει τον Γκιλγκαμές και την καταπίεση των Uruk. Εν τούτοις, ο Γκιλγκαμές και ο Enkidu γίνονται εγκάρδιοι φίλοι. Οι δύο από κοινού ξεκίνησαν μία περιπέτεια, με σκοπό να φτάσουν στο θρυλικό Δάσος των Κέδρων, να σκοτώσουν τον φύλακα του Δάσους, Humbaba, και να κόψουν τον Ιερό Κέδρο. Η θεά Ishtar, για να τους τιμωρήσει, απέστειλε τον Ταύρο του Ουρανού, οι δύο ήρωες, όμως, τον θανάτωσαν κι έτσι οι θεοί καταδικάζουν τον Enkidu, αφαιρώντας του τη ζωή. Τότε, ο Γκιλγκαμές, συντετριμμένος από τον χαμό του φίλου του, ξεκινάει ένα μακροχρόνιο ταξίδι προς την αναζήτηση της αιώνιας ζωής. Στο ταξίδι του, ο Γκιλγκαμές έρχεται πολλές φορές αντιμέτωπος με την απόρριψη της ύπαρξης αυτής της αιωνιότητας και στο τέλος προκύπτει η πλήρης αποδόμηση της αιωνιότητας από τον λόγο της σοφής Siduri: «Γκιλγκαμές για που τρέχεις; Ποτέ δεν πρόκειται να βρεις τη ζωή που ζητάς. Όταν οι Θεοί δημιούργησαν τον άνθρωπο, του έδωσαν για μοίρα του τον θάνατο, ενώ τη ζωή την κράτησαν μόνο για τον εαυτό τους[…]».
Στα του οίκου μας, όμως, ο «πατέρας» της ιστορίας Ηρόδοτος, από τον 5ο αιώνα π.Χ., είχε αναφερθεί στους «Μακρόβιους», έναν λαό της Υποσαχάριας Αφρικής, που κατοικούσε στην περιοχή του κέρατος της Αφρικής (ενδεχομένως να ταυτίζονται με την περιοχή της Σομαλίας) και παρουσίαζαν εξαιρετική μακροζωία και δύναμη συγκριτικά με τους υπόλοιπους ανθρώπους. Ο Ηρόδοτος, βέβαια, δεν απέδωσε σε κάποια θεία δύναμη αυτή την κατάσταση, αντ’ αυτού υποστήριζε ότι αυτό συνέβαινε λόγω κάποιας ιδιαιτερότητας στη διατροφή των Μακροβίων, ενδεχομένως από την ποιότητα υδάτων που διέθεταν στα εδάφη τους. Διακρίνουμε, λοιπόν, εδώ μια πρώτη αναφορά σε ύδατα με αντιγηραντικές ιδιότητες. Σαφώς, ο Πλάτωνας θα αναφερθεί στην αιωνιότητα και αυτός, θα διαχωρίσει, ωστόσο, την υπόσταση του απτού υπαρκτού κόσμου από την πνευματική αιωνιότητα της ψυχής και γι’ αυτό δε θα αναλύσουμε το υπερμεγέθες και υπερπολύτιμο έργο του αναφορικά με την αιωνιότητα, όπως αυτή εκφράζεται.
Τελείως φιλοσοφικά, θα μπορούσε να υποστηριχθεί, με πλήρη ευσέβεια, ότι και η Χριστιανική πίστη εμφανίζει μια εγγενή τελολογική αναζήτηση στην αιωνιότητα που θα επέλθει με την έλευση του Θεού. Ο Χριστός, άλλωστε, «ἀνέστη ἐκ νεκρῶν, θανάτῳ θάνατον πατήσας καὶ τοῖς ἐν τοῖς μνήμασι ζωὴν χαρισάμενος». Πάτησε, δηλαδή, ο Υιός του Θεού, ωσάν κάτι ισχνής σημασίας, τον θάνατο, χαρίζοντας απλόχερα στον άνθρωπο την αιώνια αναζήτηση, τη ζωή.
Παρά τις φιλοσοφικές αναζητήσεις, ωστόσο, θα περιέλθει ένα τέλμα στην αναφορά στην αιωνιότητα, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι διεγράφη εκ βάθρων η φυσική αναζήτηση του ανθρώπου για την αιώνια ζωή. Η -ας επιτραπεί ο όρος- δυναμική επιστροφή της θα γίνει με την ανακάλυψη των Νέων Κόσμων που κατοικούσαν στην Αμερική και των θρύλων που άρχισαν να διαδίδονται για αυτή την, άγνωστη μέχρι πρότινος, τεράστια και πλούσια γη.
Juan Ponce de León
Το όνομα του Ισπανού Juan Ponce de León, εν αγνοία του ίδιου, έμελλε να γίνει άρρηκτα συνδεδεμένο με την αναζήτηση της πηγής της νεότητας. Ο conquistador Juan Ponce, αφού συνόδευσε τον Χριστόφορο Κολόμβο στο δεύτερο ταξίδι του στην Αμερική, το 1493, βοήθησε, το 1504, να καμφθεί μια εξέγερση στο νησί της Ισπανιόλας στην Καραϊβική και ανταμείφθηκε με τον ρόλο του Τοπικού Κυβερνήτη και 100 εκτάρια καλλιεργήσιμης γης. Το 1508, εποίκισε το νησί του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή (San Juan Baptistua, σημερινό Πουέρτο Ρίκο) και έγινε Κυβερνήτης του νησιού, ενώ το 1513 έφτασε στη Florida, την οποία ο ίδιος ονόμασε έτσι λόγω του ισπανικού Πάσχα που ονομαζόταν Pascua Florida. Ο Ponce επέστρεψε στη Florida το 1521, με σκοπό τον εποικισμό της περιοχής, αλλά τραυματίστηκε θανάσιμα από ένα βέλος σε μια συμπλοκή με τους ιθαγενείς. Αυτό ήταν το άδοξο τέλος του Ponce, ο οποίος άρχισε μετά θάνατον να συνδέεται με την πηγή της νεότητας.
O Gonzalo Fernández de Oviedo y Valdés, στο έργο του Γενική και Φυσική ιστορία των Ινδιών του 1535 (Istoria General y Natural de las Indias of 1535) κατηγόρησε τον Ponce ότι στην πραγματικότητα οι αναζητήσεις του οφείλονταν στην προσπάθειά του να βρει την πηγή της νιότης, για την οποία είχε πληροφορηθεί από τους ιθαγενείς, ούτως ώστε να ικανοποιήσει τις προσωπικές του φιλοδοξίες. Αργότερα, ο Hernando de Escalante Fontaneda περιέγραψε τον Ponce στα απομνημονεύματά του, συγγράψας αυτά το έτος 1575, αναφερόμενος στην περίφημη αναζήτηση αυτής της πηγής από τον Ponce. Η σημαντικότερη αναφορά έγινε από τον Antonio de Herrera y Tordesillas, ιστορικό του Ισπανού Βασιλέως Φιλίππου Γ’, το 1601, όταν ανέφερε την πηγή της νεότητας σε χρονικό του για το πρώτο ταξίδι του Ponce, όποτε και «νομιμοποίησε» τον μύθο της πηγής.
H αναφορά αυτή στην αναζήτηση της πηγής της νεότητας από τον Ponce έχει μερικές φορές χαρακτηριστεί από τους ιστορικούς ως παραφιλολογία, με στόχο τη λασπολογία στο όνομα του Ponce για μικροπολιτικούς λόγους κυρίως, ψέγοντας ως επί το πλείστον τον Gonzalo Fernández de Oviedo y Valdés γι’ αυτή την κατάσταση. Ιστορικά, τουλάχιστον, δε μπορούμε τεκμηριώσουμε ότι ο Ponce πράγματι αναζήτησε την πηγή της νιότης. Επιπλέον, υπάρχουν ακόμη και εικασίες περί απευθείας ανάθεσης από τον Ισπανό Βασιλέα για την εν λόγω αναζήτηση, οι οποίες εν τούτοις επ’ ουδενί δεν έχουν κάποια απτή απόδειξη. Η προφορική παράδοση, λοιπόν, είναι εκείνη που συνέδεσε τον Ponce με τη φερόμενη θαυματουργή πηγή. Πάρα ταύτα, ένα κύμα φιλολογικής αναβίωσης της πηγής της νεότητας προέκυψε με την ενσωμάτωση της Florida στις Η.Π.Α., το 1819, όποτε πολλοί Αμερικάνοι λογοτέχνες άρχισαν να «ξετυλίγουν» τον θρύλο του Juan Ponce de León και εγκαθίδρυσαν την ιστορική του φιγούρα ως μέρος της Αμερικανικής Ιστορίας.
Η διαρκής αυτή αναζήτηση των ανθρώπων για την αιωνιότητα, την αιώνια ζωή, η οποία διαχρονικά σε διαφορετικούς πολιτισμούς, θρησκείες και λαούς εκφράστηκε με ξεχωριστό τρόπο, είχε εν τέλει ως κοινό παρονομαστή την ανάγκη του ανθρώπου να επιβιώσει περισσότερο χρόνο από τον φυσικά δυνάμενο και, ασχέτως της μορφής με την οποία «στολίστηκε», είχε ως απώτερο σκοπό έναν παρεμφερή πόθο. Ενδέχεται η «Πηγή της Νεότητας» να μην υπήρξε ποτέ με τη μορφή την οποία τη φαντάστηκαν οι Σουμέριοι, οι Έλληνες και οι Ισπανοί, ωστόσο, η ιδιαιτερότητα του θέματος έγκειται στην έμφυτη ανθρώπινη ανάγκη για την ερμηνεία της Ζωής και τη μακροημέρευσή τους, κάτι το οποίο, εάν συλλογιστούμε ορθολογιστικά, δε φαίνεται να έχει εκλείψει ούτε στις ημέρες μας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Juan Ponce de León (2021), από την ιστοσελίδα history.com, διαθέσιμο ΕΔΩ
- Greenspan, Jesse (2020),The Myth of Ponce de León and the Fountain of Youth, από την ιστοσελίδα history.com, διαθέσιμο ΕΔΩ
- Juan Ponce de León (2014), από την Encyclopedia Britannica, διαθέσιμο ΕΔΩ
- Αγνώστου, Το έπος του Γκιλγκαμές, ελεύθερη ψηφιακή έκδοση διαθέσιμη ΕΔΩ
- Drye, Willie (n.d.), Fountain of Youth, λήμμα από το National Geographic, διαθέσιμο ΕΔΩ
