Της Κατερίνας Στόικου,
Ο Εμφύλιος αποτελεί μια χρονική περίοδο που σημάδεψε τη Σύγχρονη Ελληνική Ιστορία. Την εποχή που όλοι προσπαθούσαν να κλείσουν τις πληγές του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, στην Ελλάδα ξεκίνησε ένας ακόμη κύκλος αίματος και βίας. Με τον τερματισμό του Εμφυλίου και την επικράτηση των Κυβερνητικών Δυνάμεων, η δεκαετία του 1950 χαρακτηρίζεται από αστάθεια και καχυποψία. Σε αυτό το πλαίσιο, ο συγγραφέας Θανάσης Στραβοσκούφης προσεγγίζει τη μετεμφυλιακή Ελλάδα με τον απαιτούμενο σεβασμό, στο βιβλίο του, «Οι Μυγδαλιές Ανθίζουν Δακρυσμένες», που κυκλοφόρησε τον Σεπτέμβριο του 2020, από τις Πρότυπες Εκδόσεις Πηγή.
Ο Δρ. Θανάσης Στραβοσκούφης έχει σπουδάσει Κοινωνική Πολιτική, Κοινωνική Ανθρωπολογία και Ευρωπαϊκά Αναπτυξιακά Ζητήματα στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών. Η διδακτορική του διατριβή αφορά τη συμβολή των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών στη διαρκή ανάπτυξη και εκπονήθηκε στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του ίδιου πανεπιστημίου. Η μεταδιδακτορική του έρευνα αφορά ζητήματα εκδημοκρατισμού δημοκρατικών κοινωνιών. Σήμερα, διδάσκει στο Τμήμα Διοικητικής Επιστήμης και Τεχνολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών, ενώ συμμετέχει και σε δομές δια βίου μάθησης σε σωφρονιστικά καταστήματα ως πολιτικός επιστήμονας-κοινωνιολόγος.
Η ιστορία μας εξελίσσεται σε δύο χρονικούς άξονες: στο 1957 και στο 2013, ενώ η πλοκή διαδραματίζεται σε διάφορους τόπους, όπως είναι η Ανεμώνη, η Αθήνα, η Σκιάθος και η Κερύνεια. Δύο δίδυμα αδέλφια, ο Μάρκος και ο Δημοσθένης Χατζής, ενταγμένοι αμφότεροι στην τότε παράνομη Αριστερά, ερωτεύονται την ίδια γυναίκα, τη Μυγδαλιά. Ο έρωτας, καθώς και η πολιτική μεταστροφή του Μάρκου, χωρίζουν τους αδελφούς και ο καθένας ακολουθεί τον δικό του δρόμο. Ο θάνατος της Μυγδαλιάς φέρνει τον ηλικιωμένο πια Μάρκο ξανά στην Ανεμώνη, μας αφηγείται την ιστορία του και έρχονται στο φως καλά κρυμμένα μυστικά του παρελθόντος.
Ο συγγραφέας επιτυγχάνει το αρμονικό ταίριασμα των ιστορικών γεγονότων με την πλοκή. Η ιστορία δεν είναι απλώς το φόντο της αφήγησης, αλλά έχει ενεργό ρόλο στην εξέλιξη της υπόθεσης, ενώ οι ιστορικές πληροφορίες δεν κουράζουν τον αναγνώστη. Σίγουρα, ο έρωτας του αφηγητή-Μάρκου για τη Μυγδαλιά και η υποχρέωση που αναλαμβάνουν να φέρουν εις πέρας με τον αδελφό του, είναι ο βασικός πυρήνας του έργου, ωστόσο η ιστορία είναι διαρκώς παρούσα. Μεταφερόμαστε, έτσι, και εμείς στη μεταπολεμική και μετεμφυλιακή Ελλάδα, αλλά και στην Κύπρο του ΕΟΚΑ και των προσπαθειών της ένωσης με το ελληνικό κράτος, της ανατροπής του Μακαρίου και, τελικά, της εισβολής του 1974.
Οι ήρωες του έργου είναι πολυδιάστατοι και παρουσιάζουν αληθοφάνεια. Ο Μάρκος Χατζής σταδιακά αποσχίζεται από τον χώρο της Αριστεράς και αναθεωρεί τις απόψεις του. Μάλιστα, προσχωρεί στο αντίπαλο στρατόπεδο, αφού ήταν ένας από τους τεχνοκράτες —όπως αποκαλεί ο ίδιος τον εαυτό του και τους συνεργάτες του— της Τράπεζας της Ελλάδος. Υιοθετεί μια μηδενιστική στάση, καθώς ο Εμφύλιος, τον οποίο ο ίδιος βίωσε και μέσα στο ίδιο του το σπίτι, τον σημάδεψε. Σαφώς και δεν παρουσιάζεται εξιδανικευμένα, αφού δε δίστασε να προδώσει τον αδελφό του, ενώ ο θάνατος και η τελευταία επιθυμία της Μυγδαλιάς τού προσφέρουν τη λύτρωση που αποζητά.
Ο Δημοσθένης Χατζής ακολούθησε μια πορεία διαφορετική από αυτή του αδελφού του. Βίωσε την εξορία και τα βασανιστήρια λόγω των πεποιθήσεών του, δεν κατάφερε ποτέ να επανέλθει από τις πληγές του παρελθόντος και φαίνεται να έχει χάσει την εμπιστοσύνη του στους ανθρώπους. Μετά την επιστροφή του από την εξορία, πέρασε όλη τη ζωή του στην Ανεμώνη, χωρίς να επιδιώξει την κοινωνικοποίηση με τους συγχωριανούς του, ζώντας με τα φαντάσματα του παρελθόντος. Τέλος, η Μυγδαλιά, απογοητευμένη από την αναζήτηση της ευτυχίας και κουρασμένη από τη διχόνοια του Εμφυλίου, αναγκάζεται να συμβιβαστεί με μια κοινωνικώς αποδεκτή επιλογή. Η Μυγδαλιά θα μπορούσε να αποτελεί και μια μεταφορά για την Ελλάδα, που αποζητούσε την ειρήνη μετά από δεκαετίες συγκρούσεων και αλληλοσπαραγμού.
Ο συγγραφέας μέσα από το βιβλίο του θίγει τις παθογένειες της ελληνικής επαρχιακής κοινωνίας. Θίγει τον συντηρητισμό, την υποκρισία και τη σεμνοτυφία που διακατείχε τις μικρότερες κοινωνίες των περασμένων δεκαετιών και που ψήγματά τους φθάνουν ως τις μέρες μας. Λοιδορεί την ηθική των ανθρώπων που εξαντλείται στις νηστείες, στην προσευχή και στη γενικότερη αποχή από τις σωματικές απολαύσεις, ενώ την ίδια στιγμή δε διστάζουν να απομονώσουν όποιον αποκλίνει από τις νόρμες τους.
Δύο χαρακτήρες που βρίσκονται στο περιθώριο του κοινωνικού τους συνόλου, είναι η Αγόρω και η Τζούλια. Η Αγόρω —ή Καπετάν Λάκης, όπως την αποκαλούσαν συνθηματικά— ήταν αντάρτισσα, που δε δίστασε να φορέσει τα άρματα και να αγωνιστεί για τα ιδανικά της, ενώ συγκέντρωνε τους νέους της Ανεμώνης και τους μυούσε στην Κομμουνιστική ιδεολογία. Αποποιήθηκε τις επιταγές της εποχής περί θηλυκότητας, καθώς και μια ήρεμη οικογενειακή ζωή, ώστε να πολεμήσει για μια ελεύθερη πατρίδα. Η Τζούλια, από την άλλη, βρέθηκε στον δρόμο του Μάρκου κατά τη διάρκεια της αναζήτησής του στη Σκιάθο και του προσέφερε βοήθεια, χωρίς να περιμένει κάποιο αντάλλαγμα. Φόρεσε για τους δικούς της λόγους την ταμπέλα της «πόρνης», της «παστρικιάς», αφού μια άγαμη και άτεκνη γυναίκα σε μια επαρχιακή κοινωνία φαντάζει τρομακτική και παράταιρη.
Συμπερασματικά, το βιβλίο του Θανάση Στραβοσκούφη προσφέρει στους ήρωές του τη λύτρωση που τόσο χρειάζονταν, αφήνοντας τον αναγνώστη με αισθήματα χαρμολύπης. Παράλληλα, αποτελεί ένα έργο που δε διστάζει να στηλιτεύσει τα κακώς κείμενα και να μας θυμίσει ότι η ομόνοια εξαρτάται από εμάς τους ίδιους και τις πράξεις μας. Πρόκειται για ένα ανάγνωσμα που είναι παραπάνω από αναγκαίο στη περίοδο διχασμού που διανύουμε και γι’ αυτό σας το προτείνουμε.
