Της Δανάης Λυπιρίδη,
Αιτία του ενεργειακού ανταγωνισμού στις σχέσεις Ελλάδας-Τουρκίας είναι η επιθυμία αμφότερων των χωρών να αναλάβουν και να διατηρήσουν τον έλεγχο των πλουτοπαραγωγικών πηγών, όπως είναι τα κοιτάσματα φυσικού αερίου, που βρίσκονται στην επικράτεια τους, αλλά και των δρόμων διαμετακόμισης αυτών. Εντούτοις, κοινό στοιχείο των δύο κρατών είναι ο υψηλός βαθμός ενεργειακής εξάρτησης από εισαγόμενα καύσιμα.
Όσον αφορά την Τουρκία, η κατανάλωση ενέργειας έφτασε τα 6.43 τετράκις εκατομμύρια BTU το 2017, ποσό που αντιπροσωπεύει το 1.10% της παγκόσμιας κατανάλωσης ενέργειας, ενώ η ενεργειακή μετατροπή της άγγιξε τα 1.59 τετράκις εκατ. BTU, καλύπτοντας το 25% των ετήσιων αναγκών της σε κατανάλωση ενέργειας. Η μεγάλη εξάρτησή της από τις εισαγωγές πετρελαίου και φυσικού αερίου έχει καταστήσει, ήδη από τη δεκαετία του ΄70, την ασφάλεια ενεργειακού εφοδιασμού της ως κυρίαρχη προτεραιότητα και έναν από τους βασικούς πυλώνες της ενεργειακής της στρατηγικής. Γι’ αυτόν το λόγο, έχει καταφέρει –σταδιακά– να υιοθετήσει πολιτικές βασιζόμενες, αφενός, στη διαφοροποίηση των πηγών εφοδιασμού και των ενεργειακών υποδομών της, αφετέρου στην ενίσχυση της εγχώριας έρευνας και παραγωγής πετρελαίου και φυσικού αερίου. Οι εν λόγω προσπάθειες μετουσιώνονται στην κατασκευή συστημάτων αγωγών μεταφοράς υδρογονανθράκων στην περιοχή των πρώην Σοβιετικών Δημοκρατιών και του Ιράν, υποδεικνύοντας παράλληλα και τον γεωπολιτικό στόχο της Τουρκίας να καταστεί ένας σημαντικός περιφερειακός κόμβος διαμετακόμισης ενέργειας. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται: οι αγωγοί Blue Stream και TurkStream, οι οποίοι μεταφέρουν ρωσικό φυσικό αέριο απευθείας στην Τουρκία, ο αγωγός TANAP (Τrans Anatolian Natural Gas Pipeline Project – TANAP) που τροφοδοτεί τη χώρα με αζέρικο φυσικό αέριο και συνδέεται με τον αγωγό TAP (Trans Adriatic Pipeline – TAP) στα ελληνικά σύνορα, καθώς και ο αγωγός φυσικού αερίου Tabriz–Ankara, ο οποίος εκτείνεται από την Ταυρίδα στο βορειοδυτικό Ιράν μέχρι την Άγκυρα.
Επιπρόσθετα, ο εφοδιασμός της Τουρκίας σε Υγροποιημένο Φυσικό Αέριο (ΥΦΑ) εξυπηρετεί τη διαφοροποίηση του ενεργειακού ισοζυγίου της. Με την κατασκευή τριών πλωτών τερματικών σταθμών επαναεριοποίησης υγροποιημένου φυσικού αερίου, οι οποίοι υποστηρίζονται από διευρυμένες εγκαταστάσεις αποθήκευσης αερίου, η Τουρκία μπόρεσε από το 2018 να αυξήσει τις εισαγωγές ΥΦΑ από την Αλγερία, τη Νιγηρία, το Κατάρ και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η στροφή της χώρας στο ΥΦΑ φαίνεται να είναι συνάρτηση τόσο της μέχρι τώρα πτώσης των τιμών αργού πετρελαίου και φυσικού αερίου σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα, όσο και της διεθνούς τάσης για επενδύσεις σε υποδομές εισαγωγής και αποθήκευσης ΥΦΑ.
Η διαχείριση ενεργειακών ζητημάτων διαδραματίζει βασικό ρόλο στη διατήρηση των καλών σχέσεων μεταξύ Ρωσίας-Τουρκίας. Οι δύο χώρες έχουν καταφέρει, μέχρι στιγμής, να εξισορροπήσουν προσεκτικά τα γεωπολιτικά και γεωοικονομικά συμφέροντά τους (ακόμη και όταν δεν είναι πλήρως ευθυγραμμισμένα), διατηρώντας σε καλό επίπεδο τις διπλωματικές τους σχέσεις. Στον τομέα της ενέργειας, η Ρωσία παρέχει φυσικό αέριο στην Τουρκία σε τιμή φθηνότερη από την τρέχουσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση (5.60 USD/MMBtu έναντι 15.49 USD/MMBtu). Εντούτοις, υπό το φως των πρόσφατων ανακαλύψεων φυσικού αερίου στη Μαύρη Θάλασσα και με την στροφή της στις σχετικά φθηνές εισαγωγές ΥΦΑ, η Τουρκία δύναται να επαναδιαπραγματευτεί τις συμβάσεις προμήθειας φυσικού αερίου από τη Ρωσία και κατά προέκταση να πετύχει, ίσως, πιο ανταγωνιστικές τιμές.
Τέλος, η Τουρκία προχωράει στη λήψη άμεσων μέτρων, αποσκοπώντας στην αύξηση της μετατροπής και χρήσης εγχώριων πηγών ενέργειας, συμπεριλαμβανομένων των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ), του λιγνίτη και της πυρηνικής ενέργειας. Η Τουρκία δεν διαθέτει πυρηνικούς σταθμούς, ωστόσο κατασκευάζει πυρηνικό εργοστάσιο στο Άκκουγιου, το οποίο αναμένεται να τεθεί σε λειτουργία το 2023 και να συμβάλει στην αύξηση της ενεργειακής αυτάρκειας της χώρας. Εν ολίγοις, η Τουρκία εμπλουτίζει το ενεργειακό της χαρτοφυλάκιο με τη διαφοροποίηση των εξωτερικών ενεργειακών δεσμών της και την ενίσχυση της χρήσης εγχώριων πηγών ενέργειας, ισχυροποιώντας τη μόχλευσή της στην περιφέρειά της.
Όσον αφορά την Ελλάδα, η κατανάλωση ενέργειας έφτασε τα 1.16 τετράκις εκατ. BTU το 2017, ποσό που αντιπροσωπεύει το 0.20% της παγκόσμιας κατανάλωσης ενέργειας, ενώ η ενεργειακή μετατροπή της άγγιξε τα 0.32 τετράκις εκατ. BTU, καλύπτοντας το 28% των ετήσιων αναγκών κατανάλωσης ενέργειας. Το ενεργειακό της ισοζύγιο της το 2020 διαμορφώθηκε σε 29% ΑΠΕ, 36% φυσικό αέριο, 11% λιγνίτης, 6% υδροηλεκτρικά και 18% εισαγωγές (ισοζύγιο διασυνδέσεων). Ειδικότερα, το φυσικό αέριο καταλαμβάνει ολοένα και μεγαλύτερο ποσοστό στο ενεργειακό ισοζύγιο της χώρας (ιδίως μετά την σταδιακή απολιγνιτοποίηση και το κλείσιμο των λιγνιτικών μονάδων της ΔΕΗ έως το 2028), ενώ οι ΑΠΕ ήταν κατά το πρώτο τρίμηνο του 2021 η πρώτη πηγή ενέργειας, ξεπερνώντας το φυσικό αέριο και τον λιγνίτη.
Στο πλαίσιο της ενεργειακής ασφάλειας, η ενεργειακή εξάρτηση της Ελλάδας είναι ένα ζήτημα που επηρεάζεται άμεσα από την έρευνα και εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων. Η υψηλή ενεργειακή εξάρτηση της χώρας οφείλεται στην ιδιαίτερα υψηλή χρήση πετρελαϊκών προϊόντων αλλά και φυσικού αερίου, τα οποία, αθροιστικά, καλύπτουν πάνω από το 65% της ακαθάριστης κατανάλωσης ενέργειας και είναι σχεδόν εξ ολοκλήρου εισαγόμενα, κυρίως από χώρες εκτός του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου. Παρά την ανακάλυψη εμπορικά εκμεταλλεύσιμων κοιτασμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου σε διάφορα σημεία της επικράτειας (π.χ. πεδίο φυσικού αερίου της Επανομής) και τις εκτιμήσεις για υποθαλάσσια κοίτασμα φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο (π.χ. κοίτασμα φυσικού αερίου «Τάλως» στην Νότια Κρήτη), η χώρα δεν κατάφερε να προχωρήσει στην αξιοποίησή τους, με αποτέλεσμα σήμερα να εισάγει σχεδόν το 100% των αναγκών της σε υδρογονάνθρακες – εξαιρώντας τη μοναδική εγχώρια παραγωγή πετρελαίου στη θαλάσσια περιοχή της Καβάλας-Θάσου (κοίτασμα Πρίνου).
Η χώρα φαίνεται να εξαρτάται ενεργειακά από την Τουρκία, καθώς το 70% περίπου των εισαγωγών φυσικού αερίου διέρχονται πλέον μέσω συστήματος αγωγών που βρίσκεται στην τουρκική επικράτεια – το υπόλοιπο εισάγεται σε μορφή ΥΦΑ μέσω του τερματικού σταθμού του Διαχειριστή Εθνικού Συστήματος Φυσικού Αερίου (ΔΕΣΦΑ) στη Ρεβυθούσα από τις Η.Π.Α. (48%), το Κατάρ (22%), τη Νιγηρία, την Αλγερία (9%), τη Νορβηγία, την Αίγυπτο, την Ολλανδία και τη Γαλλία (3%). Πιο συγκεκριμένα, οι τρεις βασικότεροι αγωγοί, μέσω των οποίων η Ελλάδα προμηθεύεται ρωσικό και αζέρικο αέριο, διέρχονται μέσω της Τουρκίας. Ένα σημείο εισόδου του Εθνικού Συστήματος Μεταφοράς Φυσικού Αερίου (ΕΣΜΦΑ) βρίσκεται στο Σιδηρόκαστρο Σερρών, από όπου διέρχεται το ρωσικό αέριο μέσω της Βουλγαρίας. Ενώ το εν λόγω αέριο μέχρι τα τέλη του 2019 έφθανε στη Βουλγαρία από τη Ρωσία, μέσω του Trans Balkan Pipeline, η διαδρομή αυτή καταργήθηκε με την ενεργοποίηση του TurkStream τον Ιανουάριο του 2020. Πλέον, το ρωσικό φυσικό αέριο παραδίδεται στα σύνορα Βουλγαρίας-Τουρκίας και διέρχεται μέσα από τουρκικό σύστημα αγωγών που ελέγχεται απόλυτα από την κρατική εταιρεία πετρελαίου και φυσικού αερίου BOTAŞ. Ένα ακόμη σημείο εισόδου του Συνδετήριου αγωγού φυσικού αερίου Τουρκίας – Ελλάδας – Ιταλίας βρίσκεται στους Κήπους Έβρου, ενώ ο αγωγός φυσικού αερίου ΤΑΡ ελέγχεται πλήρως από την BOTAŞ, αφού αποτελεί συνέχεια του αγωγού ΤΑΝΑΡ. Ως αποτέλεσμα, με την ενεργοποίηση του ΤΑΡ και τη διοχέτευση του ρωσικού αερίου μέσω του TurkStream, η προμήθεια φυσικού αερίου της Ελλάδας μέσω των χερσαίων διαδρομών ελέγχεται σε συντριπτικά μεγάλο βαθμό από την Τουρκία.
Βέβαια, χάρις στην αύξηση του όγκου προμήθειας ΥΦΑ, η ενεργειακή εξάρτηση από την Τουρκία έχει μειωθεί σε ένα βαθμό, καθώς περίπου το 30% της συνολικής προμήθειας φυσικού αερίου της Ελλάδας προέρχεται πλέον από ΥΦΑ μέσω του τερματικού σταθμού της Ρεβυθούσας. Ωστόσο, το μεγαλύτερο μέρος του φυσικού αερίου που τροφοδοτεί την ελληνική οικονομία θα εξακολουθήσει να προέρχεται από τη Ρωσία και το Αζερμπαϊτζάν, λόγω των μακροπρόθεσμων συμβάσεων με τη Δημόσια Επιχείρηση Αερίου (ΔΕΠΑ) και άλλους προμηθευτές.
Συμπερασματικά, όσο αυξάνεται η ενεργειακή εξάρτηση της χώρας, τόσο πιο εύθραυστη θα είναι η οικονομική της ανάπτυξη, καθιστώντας την ευάλωτη στο γεωπολιτικό γίγνεσθαι. Επομένως, αποτελεί πρωταρχικής σημασίας προτεραιότητα η ενδυνάμωση της ενεργειακής ασφάλειας της Ελλάδας, μέσω της αξιοποίησης των εγχώριων πηγών ενέργειας και των σημαντικών αποθεμάτων σε ορυκτά καύσιμα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ο Τομέας Ενέργειας στην Ελλάδα: Τάσεις, Προοπτικές και Προκλήσεις, dianeosis.org, διαθέσιμο εδώ
- European Union Natural Gas Import Price, ycharts.com, διαθέσιμο εδώ
- Greece Energy Statistics, Worldometer, διαθέσιμο εδώ
- Turkey 2021 – Analysis, IEA, διαθέσιμο εδώ
- Turkey Energy Statistics, Worldometer, διαθέσιμο εδώ
- Ασφάλεια Εφοδιασμού Φυσικού Αερίου σε Εθνικό και Ευρωπαϊκό Επίπεδο, ypen.gov.gr, διαθέσιμο εδώ
- Η Τουρκία ελέγχει απολύτως τη ροή φυσικού αερίου προς την Ελλάδα!, newsbreak.gr, διαθέσιμο εδώ
- Πρώτη πηγή ενέργειας οι ΑΠΕ στην Ελλάδα, The Green Tank, διαθέσιμο εδώ
- Στοιχεία ΔΕΣΦΑ για την κατανάλωση φυσικού αερίου το 2020, desfa.gr, διαθέσιμο εδώ
- Υγροποιημένο Φυσικό Αέριο: Μπορεί η Τουρκία να γίνει περιφερειακή δύναμη;, capital.gr, διαθέσιμο εδώ
- Υψηλή η ενεργειακή εξάρτηση από την Τουρκία, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, διαθέσιμο εδώ
- Φάκελος Ελλάδα – Τουρκία: Ενεργειακό μπρα ντε φερ σε Αιγαίο – αν. Μεσόγειο, powergame.gr, διαθέσιμο εδώ
