Του Βασίλη Δημόπουλου,
Κατά την περίοδο της Ελληνικής Επανάστασης, υπήρχαν διάφορα, πολιτικά ή μη, τεχνάσματα που επιχειρούνταν τόσο από τους Έλληνες αγωνιστές όσο και από τους Οθωμανούς Τούρκους, ώστε να τηρηθεί μια στάση ανακωχής μεταξύ των πολεμικών συγκρούσεων, καθώς με αυτόν τρόπο κερδιζόταν πολύτιμος χρόνος για περισυλλογή και αντίδραση. Η γνωστότερη, ίσως, τακτική που χρησιμοποιούταν συνεχώς από την πλευρά των Ελληνικών στρατευμάτων ήταν τα διαβόητα καπάκια.
Εάν προσπαθήσουμε να προσδώσουμε έναν ορισμό στην εν λόγω τακτική, αυτός θα ήταν πως επρόκειτο ουσιαστικά για μυστικές πολεμικές συμφωνίες μεταξύ των Ρουμελιωτών, κυρίως, οπλαρχηγών της Επανάστασης και των Τούρκων, κατά τη διάρκεια του Αγώνα. Όποιος, δηλαδή, τοποθετούσε στο κεφάλι του ένα καπάκι, ή «ψευτοκαπάκι», όπως χαρακτηρίστηκε, κέρδιζε, αρχικώς, πολύτιμο χρόνο για αντίδραση και έσωζε, συνάμα, τους πληθυσμούς που υπόκεινται στην κυριότητα των περιοχών που διηύθυνε, από σφαγές και γενικότερη λεηλασία. Ήταν ευρέως γνωστή και αποδεκτή τακτική, κυρίως στην Ηπειρωτική, τότε, Ελλάδα και εν πολλοίς, μπορεί να αποδοθεί ως μια μορφή ειρήνης μεταξύ αντίπαλων στρατευμάτων.
Αν και δε βρισκόμαστε σε ακριβή θέση, ώστε να αποκωδικοποιήσουμε την φύση τούτης της ειρήνης, από μερικά παραδείγματα που καταγράφηκαν στις αρχές της Επανάστασης, μπορούμε να συμπεράνουμε πως τα καπάκια λειτούργησαν περισσότερο για λόγους προδοτικής προπαγάνδας από τους ίδιους τους Αγωνιστές προς τους ομοϊδεάτες τους, παρά ως μια μορφή πολεμικής ανακωχής. Το παράδειγμα, μάλιστα, του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου αποτελεί εγγυητήριο του προαναφερθέντος. Ο Φαναριώτης αγωνιστής προσπάθησε να διαχωρίσει τους Επαναστάτες σε «προδότες» ή «πατριώτες», ανάλογα με τις ατομικές τους επιδιώξεις και βλέψεις, αφού συμφωνηθούν τα καπάκια με τις αντίπαλες δυνάμεις. Εξαιτίας των κινήσεων του Μαυροκορδάτου, ο Καραϊσκάκης δικάστηκε προς το τέλος του Αγώνα ως προδότης, ενώ ο Ανδρούτσος βρήκε το οικτρό του τέλος από παρόμοιες συνωμοτικές ενέργειες.
Αξίζει να αναφερθεί πως τη μέθοδο των «καπακιών» χρησιμοποιούσαν σχεδόν όλοι οι γνωστοί ή άγνωστοι οπλαρχηγοί της Ρούμελης και των γύρω περιοχών, όπως ο Γεώργιος Βαρνακιώτης, ο Οδυσσέας Ανδρούτσος, ο Γεώργιος Καραϊσκάκης, ο Νικόλαος Στορνάρης, ο Ανδρίτσος Σιαφάκας κ.ά.. Οι λόγοι ποικίλλουν για τη συχνότητα τέτοιων πολεμικών ανακωχών, αλλά ίσως ο σημαντικότερος έγκειται στο γεγονός πως η Ρούμελη δεν είχε ποτέ ένα συμπαγές διοικητικό κέντρο, παρά κάποιους εφήμερους αρχηγούς που πρωταγωνιστούσαν στα πολεμικά γεγονότα. Άλλωστε, στις επιθέσεις των Οθωμανών στις γύρω περιοχές, η περιοχή της Ρούμελης διαδραμάτιζε το ρόλο του αρωγού, καθώς συνεχώς αυξανόταν η πίεση που ασκούσε στους Τούρκους και στην απομάκρυνση αυτών από το εσωτερικό της χώρας, έως ότου καταφθάσουν στο Μοριά και στα νησιά του Αργοσαρωνικού. Θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως η περιοχή στην οποία οι Οθωμανοί παρατηρούσαν τις πρώτες σθεναρές αντιστάσεις, ιδιαίτερα κατά την πάροδο της δεκαετίας του Αγώνα.
Οι συνεχείς διενέξεις των Ρουμελιωτών με τους Οθωμανούς συχνά αποδυνάμωναν ψυχικά και στρατιωτικά τους κατοίκους και τους πολεμιστές. Η εύρεση, λοιπόν, μιας λύσης, που θα συντηρούσε το πολεμικό μένος των ίδιων των Ρουμελιωτών, υπήρξε αναγκαία και για αυτό το λόγο τα «καπάκια» χρησιμοποιούνταν ως εγγυητήρια παύσης των πολεμικών συγκρούσεων ολοένα και συχνότερα. Όταν, μάλιστα, ο Κιουταχής επέλαυνε προς την Ανατολική Μεσόγειο, πρότεινε στους καταπονημένους και αδύναμους κατοίκους της Ρούμελης τη σύναψη καπακιών, ώστε να περάσει ανενόχλητος και να συνεχίσει την πορεία που είχε ήδη αρχίζει να χαράζει. Πράγματι, σχεδόν άπαντες οι οπλαρχηγοί της Ρούμελης σύναψαν μυστικές συμφωνίες με τον Κιουταχή, οι οποίες, όμως, διήρκησαν για πολύ μικρό χρονικό διάστημα και πιο συγκεκριμένα, μέχρι το 1826 και την ανάθεση της αρχιστρατηγίας στον Γεώργιο Καραϊσκάκη.
Επί του ίδιου, σταμάτησε να βρίσκεται σε ισχύ οποιαδήποτε συμφωνία ανακωχής, και η θριαμβευτική πορεία του προς την Ανατολική Στερεά Ελλάδα έκανε τους οπλαρχηγούς, που παλαιότερα είχαν συμφωνήσει με τον Κιουταχή, να ακολουθήσουν πιστά τις κινήσεις και τις θελήσεις του Καραϊσκάκη.
Συνοψίζοντας, τα καπάκια δεν είχαν σημαντικές επιπτώσεις στη δεκαετία του Αγώνα, πάρα μόνο πρόσκαιρα ζητήματα εσωτερικής πολιτικής και πολεμικής διαχείρισης. Η ύπαρξη τους, ίσως, δύναται να αιτιολογήσει, ή έστω να προστεθεί στη μακρά λίστα επιχειρημάτων για την έναρξη των εμφύλιων σπαραγμών κατά τη διάρκεια του Αγώνα. Ανεξαρτήτως αυτού, τα καπάκια ήταν μια γενικευμένη και συχνά χρησιμοποιημένη τακτική των οπλαρχηγών, ειδικότερα της Ρούμελης και των γύρω περιοχών, που τα ακριβή αίτιά της ακόμα δεν έχουν προσδιορισθεί. Ωστόσο, κερδιζόταν σημαντικός χρόνος, που χρησίμευε για αντίδραση.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Βασίλειος, Κρεμμυδάς (2016), Η Επανάσταση του 1821, Αθήνα: GUTENBERG
- Συλλογικό Έργο (1976), Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τόμος ΙΓ΄, Αθήνα: Εκδ. Αθηνών
- Στασινόπουλος, Χρήστος Α. (1979) Λεξικό της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 (Δ-Κ), Αθήνα: Εκδ. Δεδεμάδη, ειδική έκδοση για την εφημερίδα Το Βήμα
