Οι διεργασίες του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ

Της Αναστασίας Τράκα,

Το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ στις 19 Ιουλίου 1974 συντελέστηκε μέσα σε ένα τεταμένο κλίμα ανάμεσα σε Κύπρο, Τουρκία και Ελλάδα, με σκοπό την ειρηνική επίλυση των διαφορών τους. Είχε προηγηθεί, λίγες μόνο μέρες πριν, το υποκινούμενο από την ελληνική χούντα πραξικόπημα που ανέτρεψε τον Μακάριο. Τώρα ο Μακάριος βρισκόταν στο Συμβούλιο Ασφαλείας, επιδιώκοντας την αποκατάσταση της τάξης στην Κύπρο.

Αναφορικά μόνο να επισημανθεί ότι το Συμβούλιο Ασφαλείας αποτελεί ένα από τα έξι θεσμοθετημένα όργανα του ΟΗΕ. Είναι υπεύθυνο για τη διασφάλιση της ειρήνης και της ασφάλειας και έχει ενεργό ρόλο στις διαδικασίες και τις συμφωνίες των εκάστοτε χωρών. Συνεδριάσεις γίνονται σε περιπτώσεις που απειλείται η ειρήνη. Στο συγκεκριμένο συμβούλιο έγιναν ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις σχετικά με το Κυπριακό ζήτημα, ακριβώς μια μέρα πριν την εισβολή των Τούρκων στην Κύπρο. Σημαντικό ρόλο σε όλη τη διαδικασία έπαιξε ο πρώην Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας Αρχιεπίσκοπος Μακάριος, για τη στάση του οποίου υπάρχουν αντικρουόμενες απόψεις.

Αρχικά, οι σχέσεις Ελλάδας – Κύπρου ήταν αρκετά προβληματικές, λόγω του Πραξικοπήματος της 15^ης Ιουλίου του 1974. Η Χούντα των Συνταγματαρχών της Ελλάδας, με τη συνεργασία της ΕΟΚΑ Β’ και της Εθνικής Φρουράς της Κύπρου, ανέτρεψαν τον πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας, Αρχιεπίσκοπο Μακάριο Γ’, καθώς θεωρούσαν πως αποτελούσε εμπόδιο για την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα, παραβιάζοντας με αυτόν τον τρόπο τη συνθήκη Ζυρίχης-Λονδίνου. Το γεγονός αυτό επηρέασε σε πολύ μεγάλο βαθμό τις μεταξύ τους σχέσεις. Λόγω των πραξικοπηματικών πράξεων, ο Μακάριος ζήτησε τη σύγκληση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ όσο πιο σύντομα γινόταν, προκειμένου να προστατευθεί, καθώς, λόγω του κλίματος που επικρατούσε, υπήρχαν πιθανότητες να δολοφονηθεί. Γι’ αυτό τον λόγο, λίγο αργότερα μεταφέρθηκε με ένα αγγλικό αεροπλάνο στα κεντρικά του ΟΗΕ στη Νέα Υόρκη. Έπρεπε να πράξει σε κάθε περίπτωση ταχύτατα, διότι πίστευε ότι η Τουρκία θα αδράξει την ευκαιρία και θα επιτεθεί.

Όταν ο Μακάριος έφτασε στη Νέα Υόρκη, το κλίμα που επικρατούσε δεν ήταν ευνοϊκό για τον ίδιο. Οι ΗΠΑ υποστήριζαν έμμεσα τον Νίκο Σαμψών (τον νέο πρόεδρο της Κύπρου που τοποθέτησε η Χούντα). Ο Χένρυ Κίσσινγκερ, ως υπουργός εξωτερικών των ΗΠΑ, είχε «ξεγράψει τον Μακάριο πριν την ώρα του».

Ο Μακάριος αμφισβητούνταν ως μόνιμος και αιρετός ηγέτης της Κύπρου μόνο από τον αντιπρόσωπο των ΗΠΑ στο συνέδριο του ΟΗΕ, John Scali. Ο ίδιος, κατά τη διάρκεια της συνεδρίασης, απευθύνθηκε σε αυτόν ως «Αρχιεπίσκοπο» και όχι ως «Πρόεδρο». Παρόλο που ο Μακάριος συναντήθηκε με αρκετά υψηλόβαθμα στελέχη της αμερικανικής εξουσίας, πρακτικά δεν κατάφερε τίποτα σημαντικό, εκτός από την ηθική νίκη του. Ένας από αυτούς που συνάντησε προσωπικά ήταν ο Κίσσινγκερ. Μόλις ο Μακάριος παρευρέθη στο Υπουργείο Εξωτερικών, οι υπάλληλοι ξεχύθηκαν στους διαδρόμους του κτιρίου και τον καταχειροκρότησαν, σε αντίθεση με τον Κίσσινγκερ, που δεν αναγνώριζε την υπόσταση του Μακαρίου ως Προέδρου. Οι συζητήσεις εν τέλει ήταν άκαρπες, καθώς ο υπουργός δεν έδειξε ενδιαφέρον να αναλάβει δράση για την υπόθεση της Κύπρου.

Στο Συνέδριο Ασφαλείας του ΟΗΕ, στις 19 Ιουλίου του 1974, ο Μακάριος, μέσα σε ένα φορτισμένο κλίμα, τόνισε ότι το συγκεκριμένο πραξικόπημα διέφερε σημαντικά, καθώς δεν επρόκειτο για εσωτερική υπόθεση, αλλά οργανώθηκε από μια άλλη χώρα, επισημαίνοντας μάλιστα την Ελληνική Χούντα και την Εθνική Φρουρά ως τους πρωταγωνιστές του τραγικού συμβάντος. Ο Αρχιεπίσκοπος κάλεσε τα μέλη του συμβουλίου να καταβάλλουν κάθε δυνατή προσπάθεια για να δοθεί ένα τέλος στην υπάρχουσα κατάσταση στην Κύπρο, αποκαθιστώντας τη δημοκρατία. Παρότρυνε ακόμα το συμβούλιο να καλέσει την Ελλάδα να αποσύρει τους Έλληνες αξιωματικούς της Εθνικής Φρουράς.

Ο εκπρόσωπος της Ελλάδας στο συνέδριο, Κωνσταντίνος Παναγιωτάκος, από την άλλη πλευρά, δεν έδωσε καμία διαβεβαίωση για τα παραπάνω λεγόμενα στο Γενικό Γραμματέα, απορρίπτοντας τους ισχυρισμούς περί παρέμβασης της Ελλάδας, και με επιθετικότητα απάντησε στις προηγούμενες κατηγορίες, λέγοντας πως  «θα σχολιάσει τα λόγια του Μακάριου, μόνο όταν θα ήταν παρόντες οι νόμιμοι εκπρόσωποι της Κύπρου», κάτι που φανερά δείχνει ότι η ελληνική πλευρά δεν αναγνώριζε τον Μακάριο ως Πρόεδρο. Συνεχίζοντας τον λόγο του, αναφέρθηκε στο γεγονός πως οι ίδιες οι πράξεις του Μακαρίου είχαν πυροδοτήσει τις επαναστατικές ομάδες και την Εθνική Φρουρά.

Αντίθετα, ακόμα και ο Τούρκος εκπρόσωπος, Osman Olcay, υπενθύμισε ότι το νέο καθεστώς στην Κύπρο ήταν εντελώς παράνομο. Το Συμβούλιο Ασφαλείας σε κάθε περίπτωση είχε χρέος να αποκαταστήσει την κατάσταση στην Κύπρο. Ο Μακάριος δεν μπορούσε να αρκεστεί μόνο στην ελληνική συμφωνία για την αντικατάσταση της Εθνικής Φρουράς και επιθυμούσε κάτι περισσότερο από αυτό. Ο Σοβιετικός αντιπρόσωπος, Vasiliy Safronchuk, τόνισε και αυτός με τη σειρά του την ευθύνη της ελληνικής πλευράς. Ο Μακάριος ισχυρίστηκε ότι οι χώρες του ΝΑΤΟ συμμετείχαν στη συνωμοσία (υπονοώντας κυρίως τις ΗΠΑ) και ότι οι ίδιες καθυστέρησαν τις διεργασίες του Συμβουλίου. Απάντηση στα λεγόμενα αυτά έδωσε ο αντιπρόσωπος των ΗΠΑ, Scali, επισημαίνοντας ότι οι ΗΠΑ υποστηρίζουν την ανεξαρτησία και την εδαφική ακεραιότητα της Κύπρου και πως οι ίδιοι δεν αποδέχονταν την ένωση ως λύση. Με υπεκφυγές σχετικά με το πραξικόπημα και τη νομική θέση του Μακαρίου συνέχισε τις δηλώσεις του, χωρίς να πάρει μια ξεκάθαρη θέση. Ο Βρετανός εκπρόσωπος δεν συμμεριζόταν τις απόψεις περί συμμετοχής του ΝΑΤΟ. Το Ηνωμένο Βασίλειο, ως εγγυήτρια δύναμη στην Κύπρο, ήλπιζε να βρεθεί σύντομα μια λύση. Ένα ήταν σίγουρο από τα παραπάνω: η λύση έπρεπε να δοθεί ειρηνικά για το συμφέρον όλων. Το θέμα αυτό άτυπα θεωρήθηκε λήξαν, καθώς μια μέρα μετά άρχισε η εισβολή των Τούρκων στην Κύπρο.

Η στάση του Μακαρίου σήμερα θεωρείται αμφιλεγόμενη, με πολλούς να τον θεωρούν προδότη (ότι δηλαδή με τις δηλώσεις του υπέρ της Τουρκίας άνοιξε τον δρόμο για την εμπλοκή της), ενώ άλλοι τον θεωρούν ένα άξιο πολιτικό πρόσωπο της Κύπρου λόγω του ήθους και των πράξεων του. Σκοπός, όμως, της ιστορίας δεν είναι να χαρακτηρίσει πρόσωπα και καταστάσεις με προσδιορισμούς, αλλά να παραθέσει τα γεγονότα ως έχουν.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Γρηγοριάδης, Σ. (2011) Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας 1941-1974, τ. 12: Πολυτεχνείο – Κύπρος – Μεταπολίτευση, ειδική έκδοση για την Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία.
• Ψυχάρης, Σ. (2012) Τα παρασκήνια της αλλαγής, Αθήνα: Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη Α. Ε.
• Ιστοσελίδα των Ηνωμένων Εθνών, διαθέσιμη εδώ.
• Asmussen, Jan (2008) Cyprus At War Diplomacy and Conflict during the 1974 Crisis, London: I.B. Tauris
• Brendan O’Malley, Ian Craig (1999) «THE CYPRUS CONSPIRACY – America, Espionage and the Turkish Invasion», 2^η επανέκδοση 2001,  London: I. B. Tauris.