Της Φωτεινής Λεγάκη,
Σαν σήμερα, πριν από 85 χρόνια, έμελλε να γεννηθεί ένας άνθρωπος που έγραψε ξεχωριστή ιστορία τόσο για το νησί του, την Κρήτη, όσο και για ολόκληρη την Ελλάδα. Με τα τραγούδια, την χαρακτηριστική φωνή του και τις μοναδικές ερμηνείες του, άφησε ανεξίτηλο το στίγμα του στην ελληνική μουσική, ενώ συνέβαλε αποφασιστικά στη διάσωση του κρητικού παραδοσιακού τραγουδιού. Δεν είναι άλλος από τον Νίκο Ξυλούρη, τον «αρχάγγελο της Κρήτης», όπως τον έχουν χαρακτηρίσει, που σφράγισε με τη μοναδική παρουσία του το ελληνικό μουσικό στερέωμα.
Υπήρξε σπουδαίος μουσικοσυνθέτης, τραγουδιστής και λυράρης. Γεννήθηκε στα Ανώγεια του Ρεθύμνου το 1936 από οικογένεια με μουσική παράδοση, ενώ από πολύ μικρή ηλικία άρχισε να εκδηλώνει την κλίση του προς τη μουσική και το τραγούδι. Μόνο μια στιγμή ήταν αρκετή για να ριζώσει στην καρδιά του η αγάπη για την κρητική λύρα, όταν είδε κάποιο συγγενή του να ασχολείται με αυτή. Σε ηλικία μόλις 10 ετών, αποκτά την πρώτη δική του λύρα, αφού ο δάσκαλός του είχε ήδη διακρίνει το αστείρευτο ταλέντο του. Πολύ σύντομα ο Ξυλούρης θα εγκαταλείψει το σχολείο για να μαθητεύσει δίπλα στον λυράρη Λεωνίδα Κλάδο. Στα 15 του χρόνια, ο νεαρός Νίκος θα ξεκινήσει να τραγουδά και να παίζει λύρα σε διάφορες γιορτές στο νησί του, κερδίζοντας έτσι τα πρώτα του χρήματα. Λίγο αργότερα, θα κάνει τα πρώτα του βήματα ως επαγγελματίας, τραγουδώντας σε κέντρο του Ηρακλείου. Οι εξαίσιες ικανότητές του τον βοηθούν να γίνει γνωστός, παρά τα νέα μουσικά είδη που κερδίζουν έδαφος στην ελληνική μουσική σκηνή.
Σύντομα γνωρίζει και ερωτεύεται την Ουρανία Μελαμπιανάκη, με την οποία το 1958 θα παντρευτούν και μαζί θα αποκτήσουν αργότερα δύο παιδιά. Την ίδια χρονιά ηχογραφεί τον πρώτο του δίσκο, με τίτλο «Μια μαυροφόρα που περνά». Σκοπός του Ξυλούρη είναι να κάνει γνωστά τα τραγούδια της Κρήτης σε όλη την Ελλάδα. Ο στόχος του θα επιτευχθεί ως ένα βαθμό το 1966, όταν το κράτος θα τον επιλέξει για να εκπροσωπήσει τη χώρα σε έναν διαγωνισμό δημοτικής μουσικής στην Ιταλία, όπου θα κερδίσει το πρώτο βραβείο, ανάμεσα σε πολλές άλλες συμμετοχές. Η μεγάλη αναγνώριση, ωστόσο, ήρθε με την ηχογράφηση της «Ανυφαντού» το 1969, που αποτέλεσε την πρώτη του μεγάλη εμπορική επιτυχία.
Έτσι, καταφθάνει στην Αθήνα και τραγουδά στο κέντρο «Κονάκι». Σύντομα θα γνωρίσει και θα «χτίσει» μια γερή φιλία με τον σκηνοθέτη και ποιητή Ερρίκο Θαλασσινό. Αυτός δε, θα τον φέρει σε επαφή με τον μουσικοσυνθέτη Γιάννη Μαρκόπουλο και θα ακολουθήσει μια επιτυχής συνεργασία μεταξύ τους στο «Χρονικό». Στη συνέχεια, έπονται τα «Ριζίτικα», τα οποία βραβεύτηκαν, ενώ το 1971 ο Νίκος Ξυλούρης ξεκινά τις εμφανίσεις του σε μπουάτ της Αθήνας. Συνθέτει και τραγουδά δημοτικά αλλά και έντεχνα λαϊκά τραγούδια. Μεταξύ των σημαντικότερων συνεργασιών του υπήρξαν και αυτές με τον Χρήστο Λεοντή, τον Δημήτρη Χριστοδούλου και τον Λίνο Κόκοτο, ενώ σημαντικά άλμπουμ της δισκογραφίας του ήταν και η «Ιθαγένεια», «Ο Νίκος Ξυλούρης τραγουδά για την Κρήτη», ο «Ερωτόκριτος» και αργότερα τα «Αντιπολεμικά».
Μέσα στα δύσκολα χρόνια της δικτατορίας, ο κρητικός τραγουδιστής γίνεται με τη φωνή του η ψυχή και το σύμβολο της αντίστασης. Το 1973, εμφανίζεται για πρώτη φορά στο θέατρο, στην παράσταση «Το Μεγάλο μας Τσίρκο», δίπλα στην Τζένη Καρέζη και τον Κώστα Καζάκο. Εκεί, υπό τους ήχους της μουσικής του Σταύρου Ξαρχάκου, τραγουδά το «Πότε θα κάνει ξαστεριά», τα «Αγρίμια κι αγριμάκια μου», «Μπήκαν στην πόλη οι οχτροί», δίνοντας ελπίδα και δύναμη στον αγανακτισμένο από τη στρατιωτική δικτατορία λαό. Κατά τα χρόνια της Μεταπολίτευσης συνεχίζει τις λαμπερές συνεργασίες, τραγουδάει και πάλι «τραγούδια της ζωής», αλλά χωρίς να εγκαταλείψει τα αγαπημένα του παραδοσιακά τραγούδια της Κρήτης.
Το 1979 κι ενώ η καριέρα του Νίκου Ξυλούρη βρίσκεται στο απόγειό της, εκείνος θα διαγνωστεί με καρκίνο. Όταν πολύ σύντομα η κατάστασή του θα επιδεινωθεί και θα πέσει σε κώμα, οι γιατροί μάταια θα προσπαθήσουν να αποτρέψουν το κακό. Ο Νίκος Ξυλούρης, «η πιο αντιπροσωπευτική ελληνική φωνή» κατά τον Χατζηνάσιο, φεύγει οριστικά στις 8 Φεβρουαρίου του 1980 και αφήνει πίσω του ένα δυσαναπλήρωτο κενό. Ο πρόωρος θάνατός του προκαλεί βαθιά θλίψη και πόνο στο κοινό του, στην οικογένειά του, σε φίλους και συνεργάτες.
Λόγια σπουδαίων καλλιτεχνών που έχουν ειπωθεί κατά καιρούς προς το πρόσωπό του, ανθρώπων που τον γνώρισαν, έγιναν φίλοι και συνεργάτες του, είναι συγκλονιστικά και αποδεικνύουν την υψηλή εκτίμηση, την αγάπη και τον θαυμασμό που έτρεφαν όλοι για τον Νίκο Ξυλούρη. Ήταν ένας αληθινός «λεβέντης», «πραγματικός άνθρωπος» που «δεν θύμωνε ποτέ, αλλά πάντα γελούσε», «δεν είχε εχθρούς, αλλά μόνο φίλους», φιλόξενος, απλός, λιτός, άριστος συνεργάτης και επαγγελματίας. Ο ίδιος ο Μίκης Θεοδωράκης είπε πως «ο θάνατός του ήταν μεγάλη απώλεια για την ελληνική μουσική και την Κρήτη». Μεγάλοι ηθοποιοί, όπως η Αλίκη Βουγιουκλάκη, αναλογίζονταν «πόσο άδικος είναι ο Θεός» στην είδηση του θανάτου του, ενώ η Τζένη Καρέζη τον χαρακτήρισε «αρχάγγελο». Μέσα από αυτόν «τραγουδούσε η Ελλάδα», «χάθηκε ένα σύμβολο», έλεγε ο Μίμης Πλέσσας. Η φωνή του Νίκου Ξυλούρη, σίγουρα, δεν θα πάψει ποτέ να μας συντροφεύει, όπως, όχι άδικα, επισήμαιναν όλοι τους. Ορθό είναι, ωστόσο, να συγκρατήσουμε και να μεριμνούμε και για το μέλημα, το όνειρό του, για το οποίο τόσο σθεναρά και κόντρα σε πολλά εμπόδια αγωνιζόταν: «Να μην χαθεί ποτέ το ελληνικό τραγούδι».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Ξυλούρης Νίκος, Εγκυκλοπαίδεια ΔΟΜΗ, Τόμος 26, Δομή, Αθήνα, 2007
- Νίκος Ξυλούρης: Ένα αφιέρωμα στον «Αρχάγγελο της Κρήτης», ΕΡΤ Νews, διαθέσιμο εδώ
- Νίκος Ξυλούρης, Σαν Σήμερα, διαθέσιμο εδώ
