Της Κωνσταντίνας Κούγια,
«Όποιος δεν αγαπά τη μοναξιά, δεν αγαπά και την ελευθερία, καθώς μόνο όταν είναι κανείς μόνος, είναι και ελεύθερος» (Arthur Schopenhauer)
Μοναξιά…σημείο των καιρών και αδιαμφισβήτητη αλήθεια. Υπάρχουν φορές που την απολαμβάνεις και άλλες που σε πνίγει, άλλοτε την επιλέγεις και άλλοτε όχι. Δυνατή όσο και η παρουσία, αλλά τελικά, σε όποια πλευρά της και αν εστιάσεις, η μοναξιά χαρακτηρίζεται ως μάστιγα της εποχής μας, έχοντας επεκταθεί τόσο που πια ενώνει τους ανθρώπους, παίζοντας έναν καταλυτικό ρόλο στην ανθρώπινη ζωή.
Η μοναξιά είναι μια επώδυνη, σχεσιακή και κοινή εμπειρία που όλοι, λίγο έως πολύ, έχουμε βιώσει σε κάποια περίοδο της ζωής μας. Πρόκειται για ένα συγκινητικό ανθρώπινο φαινόμενο, στο οποίο απουσιάζει η επαφή του ατόμου με τον εαυτό του και το περιβάλλον. Η μοναξιά συνοδεύεται συνήθως από σιωπή και φαίνεται να γεννά συναισθήματα φόβου και ματαιότητας, ίσως ντροπής ή και ένα αίσθημα προσωπικής ανυπαρξίας, μια έλλειψη ελπίδας για τη δημιουργία σχέσεων οποιασδήποτε μορφής. Ορισμένοι άνθρωποι διατηρούν αυτά τα συναισθήματα σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους, νιώθοντας απομονωμένοι και αποκομμένοι από τον εαυτό τους και τους άλλους και μάλιστα, αυτός ο φόβος μπορεί να υπερβαίνει ακόμα και τον φόβο του θανάτου.
Ο φιλόσοφος Martin Buber (1986) αναφέρει ότι ο αυτό-αποξενωμένος άνθρωπος ζει και βιώνει τον εαυτό του, όσο και τους άλλους, όχι στην ανθρώπινη ουσία τους, δηλαδή στο «εγώ» και το «εσύ», αλλά ως πράγματα στο «εγώ» και το «αυτό», δίχως ουσιαστική σχέση με το περιβάλλον του. Ως «εγώ» κρατά τον αληθινό του εαυτό κρυμμένο, δεν έχει επαφή ούτε με τον εαυτό του ούτε με τους άλλους ανθρώπους, γιατί έχει πράγματα για τα οποία μπορεί να τον περιφρονήσουν και στη συνέχεια, αντιπαθεί περισσότερο τον εαυτό του, πρόκειται, δηλαδή, για ένα φαύλο κύκλο.
Στην εποχή μας, που η επικοινωνία θεωρείται πιο εύκολη από ποτέ, οι ανθρώπινες σχέσεις μοιάζουν ακόμα πιο δύσκολες και η μοναξιά πλήττει ολοένα και περισσότερους ανθρώπους. Πολλοί νέοι άνθρωποι είναι και παραμένουν μόνοι, μιας και δεν αρκεί η απλή παρέα για να χτυπηθεί το αίσθημα της μοναξιάς τους, αλλά έχουν την διάθεση να μοιραστούν τη ζωή τους και την ανάγκη να δημιουργήσουν σχέσεις με νόημα και βάθος, να μπορούν να εκφράσουν το ενδιαφέρον τους για τους άλλους και να είναι αμφίδρομο. Η αυτογνωσία και η αυτοεκτίμηση αποτελούν κύρια συστατικά για να επιτευχθούν αυτές οι ανθρώπινες σχέσεις, μιας και θα πρέπει το άτομο να αναγνωρίζει τις ανάγκες του, τα «θέλω» του και να μπορεί να φροντίζει πρώτα τον εαυτό του, δίχως να περιμένει από τους άλλους να το κάνουν για εκείνο.
Η ίδια, όμως, η κοινωνία φαίνεται να ευνοεί τον πολλαπλασιασμό της μοναξιάς, καλλιεργώντας τη διατήρηση μιας μοναχικής συνείδησης και τον σύγχρονο άνθρωπο να αναγορεύει την προσωπική του ευημερία και να μην έχει άλλο σκοπό, πέρα από τον ίδιο του τον εαυτό και την επιθυμία του να απολαμβάνει τον εαυτό του, όπως του αρέσει. Στο πλαίσιο της κοινωνικής ανθρωπολογίας, ο «άλλος» λειτουργεί ως εμπόδιο στην προσωπική του ελευθερία και η σχέση βιώνεται ως καταναγκασμός. Ένα ακόμα στοιχείο που ευνοεί το αίσθημα της μοναξιάς, ορίζοντάς την ως χαρακτηριστικό των κοινωνιών μας, είναι ότι ο σύγχρονος άνθρωπος και κυρίως οι νέοι συνδέονται με τον σύγχρονο τρόπο ζωής και τείνουν να μετατραπούν σε μηχανές παραγωγής κέρδους, προσανατολίζοντας τις προσπάθειές τους προς την κατοχή αντικειμένων, ενώ η βασική τους ανάγκη είναι η αναγνώριση και η εκτίμηση. Χαρακτηριστικά που επιβεβαιώνουν την έλλειψη νοήματος στη ζωή τους και τις συνέπειες της κοινωνικής κρίσης.
Σύμφωνα με τους ειδικούς, όμως, η μοναξιά αποτελεί και ουσιώδες γνώρισμα της ανθρώπινης ύπαρξης και θα πρέπει να διαφοροποιείται από τους όρους «μόνωση» και «μοναχικότητα». Αν και οι περισσότεροι άνθρωποι πιθανόν όταν είναι μόνοι, να νιώθουν μόνοι, είναι σαφές ότι η μοναξιά και το να είναι κάποιος κυριολεκτικά μόνος δεν ταυτίζονται. Με άλλα λόγια, μπορεί να είναι κανείς μόνος και να νιώθει μόνος ή να νιώθει μόνος, ακόμα και αν περιτριγυρίζεται από πλήθος. Η κατάσταση κατά την οποία είναι κανείς κυριολεκτικά μόνος δίχως απαραίτητα να νιώθει μοναξιά, χαρακτηρίζεται ως μόνωση του ατόμου, ενώ μοναχικότητα ονομάζεται εκείνη η κατάσταση, όπου το άτομο, με τη θέλησή του, επιλέγει να είναι μόνος, δίχως όμως να αποκλείεται η περίπτωση, η συνθήκη αυτή να συνοδεύεται από μοναξιά.
Ο Ινδός μυστικιστής φιλόσοφος, γνωστός ως Acharya Ραζνίς, και αργότερα ως Osho αναφέρει: «[…] υπάρχει μια τεράστια διαφορά ανάμεσα στη μοναξιά και τη μοναχικότητα. Όταν νιώθεις μοναξιά, σκέφτεσαι τον άλλον, σου λείπει ο άλλος, είσαι εξαρτημένος. Η μοναξιά είναι μια αρνητική κατάσταση. Η μοναξιά είναι η απουσία του άλλου. Η μοναχικότητα είναι η παρουσία του εαυτού. Η μοναχικότητα είναι πολύ θετική, είναι αληθινή ελευθερία. Είναι μια παρουσία που ξεχειλίζει. Είσαι τόσο γεμάτος από παρουσία, που μπορείς να γεμίσεις ολόκληρο το σύμπαν με την παρουσία σου και δεν υπάρχει η ανάγκη του άλλου».
Η μοναξιά δεν θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ως «μόνιμο χαρακτηριστικό της προσωπικότητας» ή ως «ελάττωμα», αλλά ως ένα συναίσθημα που μπορεί να αλλάξει και ως μια κατάσταση που αποτελεί κοινή εμπειρία όλων των ανθρώπων. Το συναίσθημα αυτό θα πρέπει να ερμηνεύεται ως ένα σημάδι ότι οι βασικές και σημαντικές, για τον καθένα, ανάγκες δεν ικανοποιούνται. Εντοπίζοντας αυτές τις ανάγκες και επιθυμίες, που μπορεί να περιλαμβάνουν την απόκτηση φίλων, την ανάπτυξη διαπροσωπικών σχέσεων καθώς και την εύρεση δραστηριοτήτων που θα προσφέρουν προσωπική ικανοποίηση, οριοθετούμε και την αντιμετώπιση της μοναξιάς. Έχοντας ως γνώμονα όσα μάθαμε για τον εαυτό μας και τους άλλους από τις εμπειρίες του παρελθόντος, χρειάζεται να είμαστε «ανοιχτοί» σε αλλαγές στη ζωή μας, σε νέες γνωριμίες και εμπειρίες, δίχως να επιτρέπουμε στο «χθες» να καθορίζει το παρόν μας. Οι μοναχικές μας στιγμές να λειτουργούν ως μια ευκαιρία για αυτονομία και φροντίδα των συναισθημάτων μας, ως μια ευκαιρία να γνωρίσουμε καλύτερα τον εαυτό μας. Η ευτυχία στη ζωή βασίζεται εξίσου στην επαφή με τους άλλους και στην επαφή με τον εαυτό μας, αρκεί να βρεθεί η ισορροπία ανάμεσα σε αυτά τα δύο.
Αξίζει να έχουμε πάντα στο μυαλό μας, όσα έγραψε ο γιατρός, ψυχοθεραπευτής και συγγραφέας Jorge Bucay: «Η σχισμή της γέννας και το φέρετρο είναι δύο μέρη σχεδιασμένα για ένα και μόνο άτομο». Γεννιόμαστε και πεθαίνουμε μόνοι και η ύπαρξή μας δεν εξαρτάται από τους άλλους. Αυτό, όμως, δεν μεταφράζεται ως απομόνωση, γιατί στη ζωή μας οι φίλοι, οι έρωτες, οι συγγενείς μπορούν να είναι οι «συνταξιδιώτες» μας και η πορεία μας στη ζωή να γίνει πιο αποδοτική, έχοντας, όμως, κατά νου ότι κανείς άλλος δεν μπορεί να ζήσει τη ζωή μας. Είμαστε όλοι μοναδικοί, διαφορετικοί και ξεχωριστοί.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Yalom, I. (2008). Στον κήπος του Επίκουρου: Αφήνοντας πίσω τον τρόμο του θανάτου. Αθήνα: Άγρα.
- Γαλανάκη, Ε. (2014). Μοναξιά: Το παράδοξο της ανθρώπινης φύσης . Αθήνα: Gutenberg
- Dolto Για τη μοναξιά. Αθήνα: Εκδόσεις Σμίλη (2008)
