Της Μαρίας Μπουλιέρη,
Καλοκαίρι είναι, διακοπές (δεν) κάνουμε (ακόμα), ας πάρουμε αυτή την ευκαιρία, λοιπόν, να «μεταφερθούμε» λίγο πιο μακριά από ό,τι έχουμε συνηθίσει και να δούμε μια πτυχή του νομικού κόσμου μιας κοινωνίας αρκετά διαφορετικής από τη δική μας. Ο λόγος για το «Κέρας της Αφρικής», τη χερσόνησο που βρίσκεται στην Ανατολική Αφρική, ενίοτε γνωστή και ως Σομαλική χερσόνησο, που περιλαμβάνει τις χώρες: Τζιμπουτί, Αιθιοπία, Ερυθραία και Σομαλία.
Με μία πρώτη συνειρμική σκέψη, το μυαλό μας ίσως πάει σε φαινόμενα πειρατείας και την ταινία «Captain Philipps» ή την καταπίεση και τον περιορισμό των δικαιωμάτων των γυναικών βλ. «Το λουλούδι της ερήμου». Στο πλαίσιο του συγκριτικού δικαίου, υπάρχουν ακόμα πολλά άλλα ενδιαφέροντα θέματα, των οποίων τη νομική αντιμετώπιση σε αυτές τις κοινωνίες μπορούμε να μελετήσουμε.
Ένα τέτοιο θέμα είναι η αντιμετώπιση της ομοφυλοφιλίας. Και λέω αντιμετώπιση της ομοφυλοφιλίας, γιατί δεν ξέρω κατά πόσο θα ήταν δόκιμο να αναφερθώ σε δικαιώματα των ομοφυλοφίλων και εν γένει της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας, καθώς -όπως θα δούμε αναλυτικά παρακάτω- η αλήθεια είναι πως στα άτομα αυτά δεν έχει αναγνωριστεί κάποιο ιδιαίτερο δικαίωμα και βιώνουν ένα ιδιαίτερα καταπιεστικό καθεστώς.
Παίρνοντας τις χώρες μία μία, θα ξεκινήσουμε από τη Σομαλία. Εκεί, οι ομοφυλοφιλικές σχέσεις δεν αναγνωρίζονται ούτε φυσικά ο γάμος μεταξύ ατόμων ιδίου φύλου ή η υιοθεσία τέκνου. Δεν υπάρχει κανένας νόμος που να απαγορεύει τις διακρίσεις σε βάρος ατόμων επί τη βάση του σεξουαλικού τους προσανατολισμού ή νόμοι που να αφορούν την έκφραση και την ταυτότητα φύλου ή τον αυτοπροσδιορισμό. Ακόμα, απαγορεύεται η στρατολόγηση γκέι ή τρανς ατόμων, όπως επίσης και η δυνατότητά τους να δώσουν αίμα. Η ομοφυλοφιλία είναι αυστηρώς απαγορευμένη και διώκεται ποινικά, με ποινή είτε φυλάκισης έως 3 έτη, σε περιοχές που είναι υπό την εξουσία της κυβέρνησης, είτε ακόμα και με την ποινή του θανάτου σε περιοχές υπό την εξουσία του Al-Shabab (εξτρεμιστική ισλαμιστική τρομοκρατική οργάνωση).
Περνώντας στην Ερυθραία, η ομοφυλοφιλία είναι παράνομη βάσει νόμου από το 1957 και συγκεκριμένα βάσει του άρθρου 600 του Ποινικού Κώδικα της χώρας – όχι ότι πριν ήταν αποδεκτή. Η ποινή που προβλέπεται είναι από 10 μέρες μέχρι 3 χρόνια φυλάκιση. Οι ομοφυλόφιλοι σε αυτές τις περιοχές δεν μπορούν να ζήσουν «ανοιχτά» και αυτό αφορά τόσο τους ντόπιους όσο και τους ξένους. Το 2014 ένας Ιταλός καθηγητής, ο Πάολο Μαννίνα, που εργαζόταν στην περιοχή, εκδιώχθηκε από τη χώρα λόγω του σεξουαλικού του προσανατολισμού, καθώς, σύμφωνα με τα λεγόμενα της κυβέρνησης της Ερυθραίας ήταν «άνθρωπος επικίνδυνος για την αποσταθεροποίηση της ηθικής τάξης της χώρας». Και αυτό είναι μόνο ένα περιστατικό μεταξύ των πολλών που έχουν καταγραφεί.
Στην Αιθιοπία, η κατάσταση δεν είναι ιδιαίτερα διαφορετική. Όλες οι παραπάνω απαγορεύσεις ισχύουν και σε αυτή τη χώρα. Η ομοφυλοφιλία είναι ποινικά κολάσιμη βάσει του Ποινικού Κώδικα της χώρας και, συνεπώς, απαγορεύεται αυστηρά (άρθρο 629). Σύμφωνα δε με το άρθρο 630 ΠΚ, προβλέπεται ποινή φυλάκισης έως και 10 χρόνων. Δεν υπάρχει κάποια πρόβλεψη, τουλάχιστον, για θανατική ποινή. Οι παραπάνω περιορισμοί έχουν περάσει στο νομικό σύστημα μέσω των κοινωνικών πεποιθήσεων που είναι έντονα επηρεασμένες από την τοπική μονοφυσιτική Ορθόδοξη Εκκλησία της Αιθιοπίας, αλλά και από τον μουσουλμανικό τρόπο ζωής.
Άφησα το «καλό» για το τέλος. Στο Τζιμπουτί, λοιπόν, η ομοφυλοφιλία είναι τυπικά … νόμιμη! Η χώρα δεν είχε ποτέ νόμους ενάντια στη σεξουαλική επαφή ατόμων του ίδιου φύλου. Ωστόσο, κανένα δικαίωμα δεν φαίνεται να αναγνωρίζεται ρητά. Οι ομοφυλοφιλικές ενώσεις ή ο γάμος δεν αναγνωρίζονται ούτε η υιοθεσία τέκνου ούτε υπάρχει κάποιος νόμος που να απαγορεύει τα φαινόμενα ρατσισμού και τις διακρίσεις σε βάρος ανθρώπων λόγω του σεξουαλικού τους προσανατολισμού.
Αυτή ήταν μία σύντομη ματιά στο νομικό καθεστώς που διέπει τις σχέσεις ιδίου φύλου στις χώρες που περιλαμβάνονται στο Κέρας της Αφρικής, το οποίο έχει διαμορφωθεί κατ’ αυτόν τον τρόπο ως άμεση αντανάκλαση των θρησκευτικών πεποιθήσεων και των κοινωνικών αντιλήψεων στον πολιτισμό των χωρών αυτών. Δεν θα ήθελα να επεκταθώ σε κριτική προσέγγιση των νόμων αυτών, καθώς σκοπός του συγκριτικού δικαίου είναι η μελέτη και σύγκριση των διαφόρων νομικών συστημάτων και όχι η έκφραση υποκειμενικών κρίσεων περί του τι είναι σωστό να συμβαίνει και τι όχι.
Σε κάθε περίπτωση, όμως, η Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου ξεκινάει με το άρθρο 1 να ορίζει ότι «Όλοι οι άνθρωποι γεννιούνται ελεύθεροι και ίσοι στην αξιοπρέπεια και τα δικαιώματα». Έτσι, δεν θα ήταν υποκειμενική κρίση να πούμε ότι στις χώρες αυτές υπάρχει μια κατάφορη παραβίαση των δικαιωμάτων των ομοφυλόφιλων ατόμων και -όσο και να φαίνεται πολύ δύσκολα κατορθώσιμο- να εκφράσουμε την επιθυμία μας τέτοιοι νόμοι να εξαλειφθούν σιγά σιγά από τις έννομες τάξεις όλων των χωρών του κόσμου.
Πηγές
- Οικουμενικής Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, διαθέσιμη εδώ
- Somalia LGBTI Resources, available here
- Ethiopia LGBTI Resources, available here
- Eritrea LGBTI Resources, available here
- Djibouti LGBTI Resources, available here
