Μελάνωμα ή απλά μια «ελιά»;

Της Δήμητρας Παναγιωτακοπούλου,

Το μελάνωμα είναι η πιο επιθετική μορφή καρκίνου του δέρματος, αφού το 90% των θανάτων οφείλεται σε αυτό. Πρόκειται για έναν κακοήθη σπίλο ή αλλιώς «ελιά» και προέρχεται από τα μελανινοκύτταρα. Εντοπίζεται κυρίως στο δέρμα, αλλά μπορεί να εμφανιστεί και στον οφθαλμό, στις μήνιγγες του εγκεφάλου, στα ούλα, στον κόλπο ή στον πρωκτό. Συνήθως, οι βλάβες του μελανώματος παρουσιάζουν έντονη μελάγχρωση, υπάρχουν όμως και αμελανωτικοί όγκοι. Το 30% περίπου των μελανωμάτων αναπτύσσεται σε προϋπάρχοντες σπίλους, ενώ το υπόλοιπο 70% εξαρχής στο δέρμα.

Πρόκειται για έναν σχετικά συχνό καρκίνο, η επίπτωση του οποίου αυξάνει συνεχώς κάθε χρόνο. Έχει, λοιπόν, τεράστια σημασία η αναγνώριση των πρώιμων σημείων του, τα οποία πρέπει να αξιολογηθούν αμέσως από γιατρό. Την αντιμετώπισή τους την αναλαμβάνει κάποιος ειδικός δερματολόγος, χειρουργός ή ογκολόγος. Εάν το μελάνωμα διεισδύσει βαθιά στο δέρμα και φτάσει στα λεμφαγγεία και τα αιμοφόρα αγγεία που βρίσκονται στη δεύτερη στιβάδα του δέρματος, συνήθως είναι αδύνατο να ιαθεί, αν και με τη χειρουργική μπορεί να επιτευχθεί μεγάλο διάστημα ελεύθερο νόσου.

Η υπεριώδης ακτινοβολία  από την υπερβολική έκθεση στον ήλιο και από τις λάμπες τεχνητού μαυρίσματος σχετίζεται με την εμφάνιση μελανώματος. Παράγοντες κινδύνου αποτελούν η ανοσοκαταστολή λόγω HIV ή χημειοθεραπείας, όπως και τα βαριά εγκαύματα δεύτερου βαθμού, ιδίως στην παιδική ηλικία. Μεγάλη σημασία έχει το ατομικό ή οικογενειακό ιστορικό μελανώματος, ο αριθμός των σπίλων αλλά και το αν αυτοί αλλάζουν μέγεθος ή χρώμα. Άτομα με πολλούς μελαγχρωματικούς σπίλους ή σύνδρομο οικογενών δυσπλαστικών σπίλων διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο.

Η επίπτωσή του μελανώματος αυξάνεται σε παγκόσμιο επίπεδο κυρίως στους λευκούς πληθυσμούς και σε περιοχές όπου άτομα με ανοιχτόχρωμο δέρμα εκτίθενται παρατεταμένα στην ηλιακή ακτινοβολία. Η Αυστραλία παρουσιάζει 50-60 νέες περιπτώσεις ανά 100.000 κατοίκους ετησίως. Στην Ευρώπη, η νόσος είναι συχνότερη στις Σκανδιναβικές χώρες και την Ελβετία, ενώ στην Ελλάδα και την υπόλοιπη Μεσόγειο τα ποσοστά είναι μικρότερα συγκριτικά με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες, της τάξης των 4-5 νέων περιπτώσεων ανά 100.000 κατοίκους, γεγονός, όμως, που δεν πρέπει να καθησυχάζει κανέναν.

Η μέση ηλικία διάγνωσης εκτιμάται στα 55 έτη, ενώ τα δύο φύλα προσβάλλονται εξίσου. Το μελάνωμα είναι συχνότερο στις ηλικίες ανάμεσα στα 20 και στα 60 έτη και σπάνια εμφανίζεται νωρίτερα από την εφηβεία. Υψηλότερο κίνδυνο αντιμετωπίζουν τα άτομα με κόκκινα μαλλιά και ανοιχτόχρωμη επιδερμίδα, ακολουθούν τα ξανθά άτομα με γαλανά μάτια και η ύπαρξη φακίδων, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι άτομα με πιο σκουρόχρωμα χαρακτηριστικά δεν μπορούν να παρουσιάσουν πρωτοπαθή μελανώματα. Στους άνδρες το μελάνωμα εντοπίζεται συχνότερα στην κεφαλή, το λαιμό και τον κορμό, ενώ στις γυναίκες εντοπίζεται συχνότερα στο βραχίονα και την κνήμη.

Για να επιτευχθεί η ίαση, απαιτείται έγκαιρη διάγνωση και κατάλληλη χειρουργική επέμβαση. Οι οικογενειακοί γιατροί, οι παθολόγοι αλλά και οι ίδιοι οι ασθενείς πρέπει να αναγνωρίζουν τα πρώιμα προειδοποιητικά σημεία. Αυτά ακολουθούν συνήθως συγκεκριμένη σειρά και παρατηρείται μαύρισμα κάποιου προϋπάρχοντος σπίλου, αύξηση του μεγέθους του, εμφάνιση ανομοιογένειας και μίγματος αποχρώσεων, δημιουργία ανώμαλων ορίων και προεξοχή της βλάβης. Η αιμορραγία αναφέρεται ως ένα από τα σημεία προχωρημένης νόσου. Μπορεί, επίσης, να υπάρξουν περαιτέρω αλλαγές στο χρώμα του σπίλου, όπως αποχρωματισμός τμήματός του, ή εμφάνιση κάποιας ερυθρωπής, βαθυκύανης ή γκριζωπής απόχρωσης. Συχνά συνυπάρχουν στοιχεία φλεγμονής, όπως κνησμός και πόνος.

Για οποιαδήποτε απορία για το δέρμα του, το άτομο πρέπει να συμβουλεύεται τον ιατρό του. Οι εικόνες αποτελούν χρήσιμα παραδείγματα, ώστε να αναγνωριστούν από το άτομα κάποια πρώιμα σημεία, δεν υποκαθιστούν, όμως, την κλινική εξέταση, η οποία γίνεται από ειδικό ιατρό και δεν είναι αρκετές ώστε το άτομο να διαγνώσει το μελάνωμα στον εαυτό του. Το σύστημα “ABCD” αποτελεί έναν μνημονικό κανόνα για τον εντοπισμό ύποπτων βλαβών:

• Assymetry – Ασυμμετρία: Το μισό τμήμα της βλάβης δεν μοιάζει με το άλλο μισό.
• Border irregularity – Ακανόνιστα όρια: Τα όρια της βλάβης σχηματίζουν οδοντώσεις ή από τη βλάβη εκτείνονται «ψευδοπόδια» προς το γύρω υγιές δέρμα.
• Color variegation – Ποικιλοχρωμία: Η βλάβη παρουσιάζει ένα μίγμα χρωμάτων και αποχρώσεων.
• Diameter – Διάμετρος: Μετρούμε τη μεγαλύτερη διάμετρο της βλάβης >6mm.

  

Τα μελανώματα μπορεί να διαφοροποιούνται πολύ ως προς την εμφάνιση τους. Πολλά μπορεί να έχουν όλα χαρακτηριστικά του συστήματος “ABCD”, ενώ άλλα να έχουν μόνο ένα ή δύο από αυτά. Σε κάθε περίπτωση, βλάβες που παρουσιάζουν σημεία ή συμπτώματα όπως αυτά που προαναφέρθηκαν θα πρέπει να εξετάζονται από ειδικό ιατρό.

Η πρόγνωση της νόσου, δηλαδή η έκβασή της πορείας του ασθενούς, καθορίζεται από πολλούς παράγοντες, οι κυριότεροι εκ των οποίων είναι: το στάδιο της νόσου, η ύπαρξη αιμορραγίας ή εξέλκωσης της αρχικής εστίας, το μέγεθος και η εντόπιση του όγκου, αλλά και η γενική κατάσταση της υγείας του ασθενούς.

Η καλύτερη άμυνα απέναντι στον καρκίνο του δέρματος είναι η αποφυγή της έκθεσης στην υπεριώδη ακτινοβολία, περιορίζοντας τον χρόνο κάτω από τον ήλιο, αποφεύγοντας τον το μεσημέρι, χρησιμοποιώντας αντηλιακό και φορώντας προστατευτικό ρουχισμό με μακριά μανίκια και καπέλα με γείσο. Υπάρχουν πολλοί μύθοι γύρω από τα αντηλιακά, η συστηματική, όμως, χρήση τους προλαμβάνει τον καρκίνο του δέρματος. Συμβουλεύεται η αποφυγή του τεχνητού μαυρίσματος, ειδικά στις νεαρότερες ηλικίες, καθώς η χρήση θαλάμων μαυρίσματος, ιδιαίτερα πριν από την ηλικία των 35 ετών, αυξάνει τον κίνδυνο μελανώματος κατά 75%.

Οι επαγγελματίες υγείας πρέπει να παραμένουν σε εγρήγορση για βλάβες του δέρματος με κακοήθη χαρακτηριστικά κατά την διάρκεια των τακτικών κλινικών εξετάσεων και να βασίζονται στα κριτήρια “ABCD”. Συνιστάται εξέταση όλου του σώματος σε ασθενείς άνω των 50 ετών ή στα άτομα υψηλού κινδύνου, καθώς το μελάνωμα μπορεί να εμφανιστεί σε οποιοδήποτε σημείο. Τόσο οι νέοι σπίλοι όσο και οι σπίλοι που μεταβάλλονται, θα πρέπει να εξετάζονται με προσοχή.

Τα άτομα με παράγοντες κινδύνου για καρκίνο του δέρματος και μελάνωμα, ιδιαίτερα αυτά με ιστορικό αυξημένης έκθεσης στον ήλιο, προηγούμενο ατομικό ή οικογενειακό ιστορικό μελανώματος και περισσότερους από 50 τυπικούς σπίλους, πρέπει να πραγματοποιούν τακτικές αυτοεξετάσεις δέρματος. Το άτομο χρειάζεται έναν ολόσωμο καθρέπτη, έναν καθρέπτη χειρός και ένα δωμάτιο με καλό φωτισμό. Απαραίτητη είναι η εκπαίδευση του από κάποιον επαγγελματία υγείας σχετικά με τα κριτήρια “ABCD” για την εκτίμηση των σπίλων. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι περίπου οι μισές περιπτώσεις μελανώματος ανιχνεύονται αρχικά από τα ίδια τα άτομα ή τους συντρόφους τους, αποδεικνύοντας έτσι πόσο σημαντική είναι η αυτοεξέταση.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• Hogan-Quigley B., Palm M.L. and Bickley L. 2018. Bates’ Νοσηλευτικός Οδηγός για την Κλινική Εξέταση και τη Λήψη Ιστορικού. Αθήνα: Κωνσταντάρας Ιατρικές Εκδόσεις.
• Κωστάκη Μ., Νικολάου Β. και Στρατηγός Α. Ι. 2012. Κατευθυντήριες Οδηγίες για το Μελάνωμα: Διάγνωση και Αντιμετώπιση. Διαθέσιμο εδώ
• Be Strong,2014. Μελάνωμα- Καρκίνος Δέρματος. Διαθέσιμο εδώ