Της Μαρίας Τσέα,
Έως το έτος 1827, είχαν ηγηθεί των επαναστατημένων Ελλήνων προσωρινές κυβερνήσεις άλλοτε ευεργετικές και άλλοτε καταστροφικές για τον τόπο, ανάλογα με τις αρετές και τις αδυναμίες του εκάστοτε προέδρου. Εξαιτίας όμως αυτής της πολιτικής αστάθειας, οι υπηρεσίες δυσλειτουργούσαν, οι ένοπλες δυνάμεις ξηράς και θάλασσας δεν πειθαρχούσαν, ούτε τιμωρούνταν όσοι αυθαιρετούσαν, καθώς τα προσωπικά πάθη και οι κομματικοί δεσμοί οδηγούσαν και τις ίδιες τις κυβερνήσεις στην αυθαιρεσία. Σε τέτοιο σημείο είχε περιπέσει η κυβερνητική εξουσία, χωρίς να μπορεί να επιβληθεί ή έστω να υπάρξει στο μικρό κομμάτι ελληνικής γης που είχε ελευθερωθεί από τον εχθρό.
Το μέλλον της Επανάστασης προβλεπόταν αβέβαιο και οι Έλληνες το γνώριζαν πολύ καλά. Η πείρα τους είχε αποδείξει ότι για να υπάρξει μια καλή διοίκηση έπρεπε να τεθεί επικεφαλής άνθρωπος έμπειρος στην τέχνη του διοικείν. Ήδη από το 1824 είχαν γίνει προσπάθειες για να προσκληθεί στην Ελλάδα ο Ιωάννης Καποδίστριας. Μάλιστα, αυτός που πρώτος εισηγήθηκε την ανάδειξη του Καποδίστρια ως επικεφαλής του ελληνικού κράτους, ήταν ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, με τη σύμφωνη γνώμη του Γεώργιου Καραϊσκάκη.
Λίγα χρόνια αργότερα η επιθυμία των περισσότερων Ελλήνων έγινε πράξη. Τη δεύτερη μέρα του Απριλίου το 1827, η Γ΄ Εθνική Συνέλευση των Ελλήνων και το ΣΤ΄ ψήφισμα επικύρωνε επίσημα την εκλογή του Ιωάννη Καποδίστρια ως Κυβερνήτη της Ελλάδας: «Ὁ Κόμης Ἰωάννης Καποδίστριας ἐκλέγεται παρὰ τῆς συνελεύσεως ταύτης ἐπ’ ὀνόματι τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους, Κυβερνήτης τῆς Ἑλλάδος καὶ ἐμπιστεύεται τὴν νομοτελεστικὴν αὐτῆς ἐξουσίαν». Η πρόσκληση έφτασε στα χέρια του Καποδίστρια με καθυστέρηση κάποιων μηνών και στις 14 Αυγούστου του ίδιου έτους έστειλε ευχαριστήρια επιστολή στον Πρόεδρο της Συνελεύσεως. Πέντε μέρες αργότερα έστειλε μία ακόμα ευχαριστήρια απάντηση στην Αντικυβερνητική Επιτροπή, φανερώνοντας πως δέχεται την εκλογή.
Ο Κόμης Ιωάννης Καποδίστριας καταγόταν από αριστοκρατική οικογένεια με παράδοση στην πολιτική. Από το 1815 και για επτά χρόνια διετέλεσε υπουργός εξωτερικών της Ρωσικής Αυτοκρατορίας. Ήταν επίσης ο πρώτος Κυβερνήτης του νέου ελληνικού κράτους, σε μια περίοδο που η χώρα βρισκόταν υπό την προστασία των Μεγάλων Δυνάμεων της εποχής. Ο Καποδίστριας φθάνει στην Ελλάδα στις αρχές Ιανουαρίου 1828. Πριν την άφιξή του αυτή όμως είχαν προηγηθεί κάποιες σημαντικές συναντήσεις.
Όταν ο Κόμης εκλέχθηκε κυβερνήτης της Ελλάδος βρισκόταν στο Παρίσι. Με το αξίωμα που του δόθηκε επισκέφθηκε την Πετρούπολη για να διευθετήσει όσες ατομικές υποθέσεις εκκρεμούσαν. Στη συνάντησή του με τον Τσάρο εξέφρασε την οριστική απόφασή του να ανταποκριθεί στο κάλεσμα της πατρίδας του, παρ’ όλες τις δυσκολίες, και υπέβαλε την οριστική παραίτησή του. Αναχωρώντας από την Πετρούπολη, το Σάββατο της 25ης Ιουλίου με προορισμό την Ελλάδα, άρχισε τις συναντήσεις του με διάφορα επίσημα πρόσωπα στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες.
Στις αρχές του Αυγούστου το 1827 έφτασε στο Λονδίνο. Ο σκοπός της στάσης του στην αγγλική πρωτεύουσα ήταν τριπλός. Επεδίωκε να μάθει τη γνώμη που είχαν σχηματίσει οι Άγγλοι για τον ίδιο και να εξαλείψει τις όποιες προκαταλήψεις είχαν προσδοθεί στο πρόσωπό του, να πετύχει κάποια έγκριση ή αποδοκιμασία της αγγλικής κυβέρνησης για την αποδοχή του αξιώματος του Κυβερνήτη της Ελλάδος, και τέλος να εξασφαλίσει ένα δάνειο. Η επιχειρηματολογία του, όμως, φαίνεται ότι δε στάθηκε αρκετή και δεν κέρδισε την εύνοια της Αγγλίας. Από το Λονδίνο, επίσης, σπεύδει στις 14/26 Αυγούστου να αναγγείλει στον ελληνικό λαό ότι δέχεται το αξίωμα που του είχε προσφερθεί.
Αφήνοντας πίσω του το βαρύ κλίμα του Λονδίνου, φθάνει στη Γαλλία στις 27 Σεπτεμβρίου. Η ατμόσφαιρα στο Παρίσι ήταν κάπως ευνοϊκότερη της αγγλικής πρωτεύουσας, όμως και πάλι ο πρωθυπουργός Jean-Baptiste de Villele και ο υπουργός εξωτερικών Damas απέρριψαν την αίτησή του για οικονομική ενίσχυση. Η περιοδεία του Καποδίστρια στην Ευρώπη δεν απέδωσε καρπούς. Ταυτόχρονα όμως, δεν έπαψε να στέλνει γράμματα προς όλες τις κατευθύνσεις για να βοηθήσουν την Ελλάδα, κυρίως με χρηματικές ενισχύσεις. Απευθυνόταν κυρίως προς τους μεγαλεμπόρους της Μόσχας και της Οδησσού.
Από την Ancona της Ιταλίας αναχωρεί από τη Μάλτα, με το αγγλικό πολεμικό «Warspite» και με συνοδεία 2 γολετών, μιας ρωσικής και μιας γαλλικής, για την Ελλάδα στις 2/14 Ιανουαρίου 1828. Στις 6/18 Ιανουαρίου φτάνει στο Ναύπλιο, όπου τυγχάνει ενθουσιώδους υποδοχής, και 4 ημέρες αργότερα φτάνει στην Αίγινα. Δεν ερχόταν ως διάδοχος μιας κυβέρνησης για να αποδειχθεί καλύτερος από αυτήν, χάρη στα φώτα και την εμπειρία του, αλλά για να δημιουργήσει κράτος, ανύπαρκτο έως τότε. Ο Κυβερνήτης του Ελληνικού Κράτους πίστευε στην αξία του μοναρχικού πολιτεύματος, μέσω της επιβολής ενός ισχυρού προέδρου, έστω και υπό προθεσμία, όπως ήταν η περίπτωσή του. Ήδη πριν έλθει στην Ελλάδα είχε μελετήσει το ελληνικό πολιτικό φαινόμενο κατά τη διάρκεια της Επανάστασης και στις πρώτες του δηλώσεις υποσχέθηκε ότι θα προσπαθήσει για την ανεξαρτησία της Ελλάδας με όλες του τις δυνάμεις.
Η άποψη του Καποδίστρια ότι ο κυβερνήτης έπρεπε να συγκεντρώσει όλες τις εξουσίες στα χέρια του, έγινε σαφής από την πρώτη στιγμή. Επιπλέον, ο ίδιος θεωρούσε αρκετή τη λειτουργία ενός γνωμοδοτικού και όχι νομοθετικού σώματος. Ήθελε επίσης την κατάργηση του συντάγματος της Τροιζήνας και, πιο συγκεκριμένα, την αντικατάσταση της βουλής από ένα μικρό γνωμοδοτικό σώμα. Έτσι τη 18η του Ιανουαρίου με ψήφισμα της βουλής τέθηκε σε ισχύ το σχέδιο του νέου κυβερνητικού συστήματος, όπως ακριβώς το φαντάστηκε ο Καποδίστριας. Απόρροια του νέου νόμου ήταν η συγκρότηση ενός γνωμοδοτικού συμβουλίου, το οποίο ονομάστηκε «Πανελλήνιον».
Το νέο γνωμοδοτικό σώμα αποτελούνταν από 27 μέλη και διαιρούνταν σε τρία τμήματα. Ένα τμήμα με αντικείμενο την οικονομία, ένα δεύτερο με αντικείμενο την διοίκηση των εσωτερικών υποθέσεων και ένα τρίτο υπεύθυνο για τις στρατιωτικές δυνάμεις ξηράς και θάλασσας. Κάθε τμήμα του «Πανελληνίου» είχε τον δικό του πρόεδρο που ονομαζόταν Πρόβουλος. Επιπλέον, ο κυβερνήτης της Ελλάδας ορίστηκε να έχει κοντά του ένα Γενικό Γραμματέα, ο οποίος έφερε τον τίτλο Γραμματέας της Επικράτειας. Στη θέση αυτή διορίστηκε εκείνη την περίοδο ο Σπυρίδωνας Τρικούπης. Στις 20 Ιανουαρίου, όταν όλα είχαν πια ρυθμιστεί, ο Καποδίστριας απηύθυνε διακήρυξη προς τους Έλληνες με την οποία εγκαινίαζε την προεδρία του. Κλείνοντας τη διακήρυξή του αυτή δηλώνει ότι ο μοναδικός σκοπός της απόφασής του να ηγηθεί του μικρού νεοσύστατου κράτους είναι να καταταχθεί ο λαός υπό την αιγίδα των νόμων και να διαφυλαχθεί από τις ολέθριες συνέπειες αυθαίρετων κυβερνήσεων.
Το έργο που αναλάμβανε ο Ιωάννης Καποδίστριας ήταν δύσκολο και απαιτούσε θυσίες. Εν γνώσει του ξεκίνησε να χτίζει από τα θεμέλια ένα κράτος που απειλούνταν συνεχώς από τον επί τετρακόσια χρόνια κατακτητή γείτονά του. Μπροστά στο εθνικό συμφέρον, ο Καποδίστριας δεν υπολόγισε ούτε την ίδια του τη ζωή. Όσοι Έλληνες μελέτησαν την ιστορία και το έργο του, συμφωνούν ότι μέχρι σήμερα δεν έχει υπάρξει πιο άξιος αρχηγός στην ηγεσία του Ελληνικού Κράτους.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Δ. Α. Κόκκινου (1974) Η Ελληνική Επανάσταση Τόμος ΣΤ΄ (6η Έκδ.) Αθήνα: Εκδ. Μέλισσα
- Α. Ε. Βακαλόπουλος (1988) Ιστορία του Νέου Ελληνισμού – Η μεγάλη Ελληνική Επανάσταση (1821-1829) Τόμος Η΄. Θεσσαλονίκη
- Κ. Μέντελσον-Μπαρτόλντι (2011) Επίτομη Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης. (Απόδ. Ε. Γαρίδη) Αθήνα: Εκδ. Τεγόπουλος για την Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία.
