Της Σοφίας Χρηστακίδου,
Το Τατζικιστάν είναι μία περίκλειστη χώρα της κεντρικής Ασίας, η οποία συνορεύει με το Αφγανιστάν, το Ουζμπεκιστάν, την Κιργιζία (Kyrgyzstan) και την Κίνα. Ο πληθυσμός της χώρας ανέρχεται περίπου στα 9 εκατομμύρια σύμφωνα με τις τελευταίες εκτιμήσεις, ενώ αποτελεί μία από τις μικρότερες χώρες της Ασίας. Παρά τη σχετικά μικρή του έκταση όμως, το Τατζικιστάν θεωρείται αραιοκατοικημένο. Η χώρα είναι μέλος των Ηνωμένων Εθνών, του ΝΑΤΟ, του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας (ECO), του Οργανισμού για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (OSCE) καθώς και πολλών ακόμη οργανισμών. Νόμισμα της χώρας είναι το somoni του Τατζικιστάν, το οποίο έχει πάρει το όνομά του από τον Ismail Samani, ο οποίος θεωρείται ο πατέρας του έθνους. Το somoni εκδίδεται και ελέγχεται από την Κεντρική Τράπεζα του Τατζικιστάν.
Επίσημη γλώσσα είναι τα Tajik, τα οποία αποτελούν στην ουσία μία διάλεκτο της περσικής γλώσσας (Φαρσί), η οποία ομιλείται στο Ιράν. Επίσης τα ρωσικά χρησιμοποιούνται ευρέως στο εσωτερικό της χώρας. Το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού είναι μουσουλμάνοι, αν και το Τατζικιστάν δεν αποτελεί θεοκρατικό κράτος, σε αντίθεση με το Ιράν (η σύγκριση αυτή γίνεται καθότι το Τατζικιστάν έχει πολλά κοινά με το ιρανικό λαό). Η χώρα απέκτησε την ανεξαρτησία της το 1991 με τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης. Από το 1991 μέχρι και το 1997 διεξήχθη εμφύλιος πόλεμος, ενώ ηγέτης της χώρας παραμένει ο Emomali Rahmon από το 1994. Κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησής του ο Πρόεδρος Emomali Rahmon έχει κατηγορηθεί πολλές φορές για παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και για υιοθέτηση εγκληματικών πρακτικών προκειμένου να παραμείνει στην εξουσία.
Ξεχωριστή αναφορά θα πρέπει να γίνει και στη επιρροή που είχε η Ρωσία στο Τατζικιστάν και πώς αυτό έφτασε να αποτελεί κομμάτι της Σοβιετικής Ένωσης. Κατά τον 19ο αιώνα άρχισαν να υπάρχουν κινήματα μουσουλμάνων μέσα στους κόλπους της ρωσικής αυτοκρατορίας. Οι Ρώσοι ως χριστιανικό κράτος έβλεπαν τα κινήματα αυτά απειλητικά και προσπάθησαν να τα καταπνίξουν με τη βία.
Με τον τρόπο αυτόν άρχισε μία σειρά συγκρούσεων, η οποία κράτησε μέχρι και μετά το 1915. Πολλές από τις συγκρούσεις αυτές έλαβαν χώρα στη γεωγραφική περιοχή του σημερινού Τατζικιστάν. Χαρακτηριστική είναι επίσης η σύγκρουση στο Χουτζάντ, όπου οι μουσουλμάνοι επιτέθηκαν στους Ρώσους στρατιώτες μετά από σχέδια της Ρωσίας για αναγκαστική επιστράτευση κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Παρόλο που οι Ρώσοι έθεσαν ξανά υπό έλεγχο την περιοχή, οι συγκρούσεις συνεχίστηκαν και τα επόμενα χρόνια μέσα και έξω από τα όρια του Τατζικιστάν.
Μετά την πτώση της αυτοκρατορίας και την άνοδο των Μπολσεβίκων στην εξουσία, ο Ισλαμισμός -και γενικά οποιαδήποτε θρησκεία- απαγορεύτηκαν εξ ολοκλήρου και η καταπίεση απέναντι στο λαό του Τατζικιστάν έγινε ακόμη μεγαλύτερη. Το 1924 η χώρα έγινε μία περιφερειακή δημοκρατία της Σοβιετικής Ένωσης. Με τον τρόπο αυτό λοιπόν άρχισε και η κολεκτιβοποίηση καίριων τομέων της οικονομίας και η χώρα πέρασε στον κεντρικό σχεδιασμό.
Το πολιτικό καθεστώς του Τατζικιστάν είναι στην ουσία ο συγκεντρωτισμός και κυβερνάται από ένα κόμμα. Εκλογές γίνονται ανά διαστήματα, όμως το κόμμα που κατέχει πάντοτε την πλειοψηφία είναι το Λαϊκό Δημοκρατικό Κόμμα του Τατζικιστάν. Οι πιο διφορούμενες εκλογές είναι αυτές του 2005, οι οποίες προκάλεσαν αντιδράσεις και δυσαρέσκεια τόσο στο εσωτερικό της χώρας όσο και σε διεθνείς παρατηρητές.
Όπως βλέπουμε λοιπόν πρόκειται για μία χώρα, η οποία έχει γνωρίσει πλήθος κατακτητών, εμφυλίων πολέμων και πραξικοπημάτων. Σήμερα οι ελευθερίες στο εσωτερικό της είναι περιορισμένες. Στο σημείο αυτό θα ήταν χρήσιμο να μελετήσουμε και κάποιους δείκτες, οι οποίοι αφορούν την ευημερία των πολιτών κάθε αυτή. Βέβαια η ελευθερία είναι μία από τις συνιστώσες της ευημερίας. Ωστόσο υπάρχουν και άλλοι τομείς που θα πρέπει να ληφθούν υπόψη. Προκειμένου λοιπόν να έχουμε μία πιο ολοκληρωμένη εικόνα θα μελετήσουμε το κατά Κεφαλήν ΑΕΠ, το ποσοστό του ΑΕΠ που καταλαμβάνουν οι δαπάνες οι οποίες αφορούν την υγεία, καθώς και το εκπαιδευτικό σύστημα της χώρας μέσα από το ποσοστό αλφαβητισμού.
Βλέποντας το διάγραμμα με το κατά Κεφαλήν ΑΕΠ, παρατηρούμε ότι η κυρτότητα της καμπύλης αλλάζει άρδην από το 1991 και μετά. Μετά την ανεξαρτησία της η χώρα είχε ένα δεδομένο επίπεδο εισοδήματος, το οποίο παρουσίαζε κάποιες διακυμάνσεις. Μετά τη διεξαγωγή του εμφυλίου πολέμου όμως, βλέπουμε ότι το εισόδημα πέφτει κατακόρυφα. Η πτωτική του τάση αρχίζει να αντιστρέφεται περίπου το 1996, καθότι η χρονιά αυτή αποτελεί σημείο καμπής.
Το κατά Κεφαλήν ΑΕΠ έχει αυξηθεί κάπως το 2002 και από τότε ο ρυθμός μεταβολής του είναι μονάχα θετικός. Το πρόβλημα ωστόσο με το εισόδημα της χώρας είναι ότι σε απόλυτο μέγεθος παραμένει εξαιρετικά μικρό, κατατάσσοντας το Τατζικιστάν στις χώρες χαμηλού εισοδήματος. Επίσης είναι χαρακτηριστικό ότι παρά τον εμφύλιο πόλεμο και γενικότερα τις πολυάριθμες συγκρούσεις, ο ρυθμός μεταβολής του πληθυσμού είναι επίσης θετικός (τουλάχιστον από το 1960 και έπειτα, όπου υπάρχουν στοιχεία). Αν αναλογιστούμε λοιπόν ότι το κατά Κεφαλήν ΑΕΠ αποτελεί τον λόγο του ΑΕΠ προς τον πληθυσμό, το γεγονός ότι ο παρονομαστής αυξάνεται με θετικό ρυθμό οδηγεί με τη σειρά του σε μείωση του κατά Κεφαλήν ΑΕΠ ή τουλάχιστον σε μικρότερη αύξησή του. Με απλά λόγια, η αύξηση του πληθυσμού οδηγεί σε επιπλέον περιορισμό (όχι απαραίτητα μείωση) του κατά Κεφαλήν Εισοδήματος.
Αντίστοιχα το σύστημα υγείας του Τατζικιστάν είχε οργανωθεί με βάση τα σοβιετικά πρότυπα. Χαρακτηριζόταν από μεγάλο βαθμό συγκεντρωτισμού, από υποχρηματοδότηση και δεν ήταν όσο αποτελεσματικό όσο θα έπρεπε. Ο ιδιωτικός τομέας στον κλάδο της υγείας συνεχίζει να είναι μικρός, όμως μεγαλώνει από χρονιά σε χρονιά. Η χρηματοδότηση του συστήματος υγείας προέρχεται σχεδόν εξ ολοκλήρου από τον κεντρικό προϋπολογισμό του κράτους.
Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία (2013) το ποσοστό των δαπανών που αφορούν την υγεία ανέρχεται στο 6,8%. Ενδεικτικά η Ελλάδα πριν από την διεξαγωγή της οικονομικής κρίσης το 2009 ξόδευε για το σύστημα υγείας το 9,5% του ΑΕΠ της και πλέον το ποσοστό αυτό ανέρχεται σε 7,7%. Μία διαφορά της τάξης του 1% μεταξύ των κρατών μπορεί να είναι τεράστια, καθώς μιλάμε για δισεκατομμύρια δολάρια. Η διαφορά αυτή μπορεί να καθορίσει αν θα έχει η πλειοψηφία του πληθυσμού πρόσβαση σε βασικές υγειονομικές υπηρεσίες ή όχι. Από το διάγραμμα βλέπουμε ότι το Τατζικιστάν έχει από τα υψηλότερα ποσοστά σε σχέση με τις χώρες της περιοχής, γεγονός που αποτελεί θετικό στοιχείο. Απέχει όμως αρκετά από τις ανεπτυγμένες δυτικές χώρες.
Όσον αφορά αντίστοιχα το εκπαιδευτικό σύστημα, τα ποσοστά γνώσης ανάγνωσης και γραφής είναι πολύ υψηλά, πράγμα το οποίο δείχνει με μία πρώτη ματιά ότι οι δαπάνες για την εκπαίδευση είναι αποτελεσματικές. Συγκεκριμένα τα ποσοστά αλφαβητισμού αγγίζουν το 99,8%! Δηλαδή σχεδόν όλοι οι κάτοικοι του Τατζικιστάν ξέρουν να γράφουν και να διαβάζουν.
Αν κοιτάξουμε όμως λίγο βαθύτερα θα δούμε ότι τα πράγματα δεν είναι και τόσο αισιόδοξα. Παρόλο λοιπόν που η πλειοψηφία γνωρίζει ανάγνωση και γραφή, είναι λίγοι εκείνοι που έχουν πρόσβαση στα υψηλότερα επίπεδα εκπαίδευσης. Υπάρχει δηλαδή πολύ μεγάλη ανισότητα. Σύμφωνα λοιπόν με μελέτη της Παγκόσμιας Τράπεζας (βλέπε πηγές) οι παράγοντες που οξύνουν της ανισότητα αυτή και αποτρέπουν τον πληθυσμό από το να έχει πρόσβαση σε υψηλότερα επίπεδα εκπαίδευσης είναι η οικονομική κατάσταση των νοικοκυριών ή πιο απλά η κατανάλωση, ο τόπος κατοικίας του σπουδαστή/φοιτητή και η μόρφωση που υπάρχει ήδη σε ένα νοικοκυριό, δηλαδή το μορφωτικό επίπεδο των γονιών. Η κυβέρνηση πάντως κάνει προσπάθειες για να ξεπεραστούν τα εμπόδια αυτά και αυξάνει σταθερά το ποσοστό των δαπανών του ΑΕΠ που αφορούν την εκπαίδευση.
Συμπερασματικά λοιπόν το Τατζικιστάν αποτελεί μία χώρα, η οποία παρόλο που έχει δεχθεί πολυάριθμες επιθέσεις από διάφορους λαούς έχει καταφέρει να διατηρήσει την ταυτότητά της ακέραιη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Tajikistan, Country Profile, Encyclopedia Britannica, Retrieved from here.
- Tajikistan profile – Timeline, BBC News, Retrieved from here.
- Access to education, Tajikistan, Unicef, Retrieved from here.
- Health Systems in Transition, Vol. 18 No. 1 2016, Tajikistan, Health system review, Ghafur Khodjamurodov, Dilorom Sodiqova, Baktygul Akkazieva, Bernd Rechel, Retrieved from here.
- Tajikistan Policy Notes on Public Expenditures Policy Note No. 3 Review of Public Expenditures on Education, World Bank, Retrieved from here.
