Της Θεοδώρας Αγγελοπούλου,
Η Ευρωπαϊκή Ένωση συνιστά ένα ιδιάζον οργανωσιακό και θεσμικό μόρφωμα, το οποία δρα για το συμφέρον των κρατών-μελών του και την ανάπτυξη του ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Η Ε.Ε. δεν αποτελεί, ωστόσο, έναν απλό οργανισμό διαβούλευσης, αλλά εκείνο το σώμα που δρα στη νοοτροπία του συνανήκειν και του συνδιαλλέγεσθαι. Σε αυτήν τη βάση, η ενωσιακή πολιτική δεν περιορίζεται σε επίπεδο κρατών-μελών μόνο, καθώς φροντίζει να αναπτύσσει τη διεθνή της δράση σε ό,τι αφορά το περιφερειακό, ημί-περιφερειακό και διεθνές περιβάλλον. Η Αφρική η οποία συνορεύει δια της θαλάσσιας οδού με τα νοτιοευρωπαϊκά κράτη-μέλη της Ένωσης βρίσκεται στον κεντρικό πυρήνα ανάπτυξης διεθνών σχέσεων και επαφών, πράγμα το οποίο υποστηρίζεται και από το ιστορικό παρελθόν που συνδέει την αφρικανική ήπειρο με τις μεγαλύτερες οικονομίες της Ε.Ε., όπως τη γαλλική και τη γερμανική. Τα αποικιοκρατικά υπολείμματα μπορεί να υφίστανται στην ανθρώπινη μνήμη και τα συμφέροντα μεμονωμένων κρατών, να προτάσσονται ως το πρωταρχικό αίτιο των κινήτρων της ενωσιακής εξωτερικής πολιτικής, όμως ο αξιακός πυρήνας της Ε.Ε. εγκαθιδρύει ως απαράβατες αρχές αυτές του κράτους-δικαίου και του ανθρωποκεντρικού χαρακτήρα της, ο οποίος συνίσταται στην ατομική ελευθερία.
Δυστυχώς, η Αφρική, παρόλο που θεωρείται η πλουσιότερη ήπειρος σε επίπεδο φυσικών πόρων και ανθρωπίνου δυναμικού, παρουσιάζει θεσμικό, πολιτικό και αξιακό έλλειμμα, το οποίο αποτρέπει την είσοδό της σε ταχύτερους αναπτυξιακούς ρυθμούς και την αναβάθμιση του βιοτικού επιπέδου των κατοίκων της. Γι’ αυτόν τον λόγο στην ήπειρο αυτή τίθεται η ανάγκη αντιμετώπισης ζητημάτων ασφαλείας, που σχετίζονται τόσο με τις παραδοσιακές εννοιολογικές προσεγγίσεις σχετικά με ζητήματα εμφυλίου πολέμου που εμφανίζουν τα κράτη στο εσωτερικό τους όσο και με προβλήματα που ανακύπτουν από τους σύγχρονους ορισμούς του περιβάλλοντος ασφαλείας κι αφορούν άμεσα οικονομικούς, υγειονομικούς και οικολογικούς παράγοντες, συμπεριλαμβανομένης της τρομοκρατίας, οι οποίοι στέκονται ως τροχοπέδη στις αναπτυξιακές δυνατότητες της Αφρικής. Αντίστοιχα, στη βελτίωση και στην εξασφάλιση του ελάχιστου βιοτικού επιπέδου, όπως προσδιορίζεται με όρους ανθρώπινης αξιοπρέπειας, αλλά και στη δημιουργία εκείνων των δημοκρατικών θεσμών οι οποίοι δύνανται να εξασφαλίσουν τόσο τα ανθρώπινα δικαιώματα όσο και τα δικαιώματα α’, β’ και γ’ γενιάς, που στο ενωσιακό επίπεδο συνιστούν απαραβίαστες ρήτρες για τη συμμετοχή στο ευρωπαϊκό κεκτημένο.
Ο αναπτυσσόμενος χαρακτήρας των αφρικανικών χωρών δημιουργεί την ανάγκη για εξωτερική αρωγή και διεθνή υποστήριξη. Οι έννοιες όμως του χορηγού και παραλήπτη δωρεών -όπως υποστηρίζουν και οι ευρωβουλευτές- δεν δημιουργεί τα κατάλληλα αναπτυξιακά κίνητρα που μπορούν να ωθήσουν σε μία αυξητική τάση της αναπτυξιακής καμπύλης των κρατών αυτών, διότι η παγκοσμιοποιημένη αγορά υπονομεύει οτιδήποτε αντικρούει τους άγραφους νόμους της. Εντός αυτού του πλαισίου, η Ε.Ε. επιδιώκει να αναζωογονήσει τις σχέσεις της με την αφρικανική ήπειρο, προβάλλοντας πιθανές λύσεις που είναι ικανές να υπερκεράσουν το τέλμα το οποίο επιβραδύνει ή αποτρέπει την προοπτική ευημερίας και ασφάλειας. Η συνδιαλλαγή που γίνεται κυρίως στη βάση Ε.Ε. και Αφρικανικής Ένωσης και της Ομάδας κρατών Αφρικής, Καραϊβικής και Ειρηνικού (ΑΚΕ), στηρίζεται μεν στην ισοτιμία των μερών, αν και τελικά προκύπτει ένα οξύμωρο σχήμα αν αναλογιστούμε ξεχωριστά τον ρόλο του καθενός. Η νομική βάση για τις σχέσεις αυτές, που αφορούν πολιτικές, οικονομικές και αναπτυξιακές πτυχές, προέρχονται από το άρθρο 217 της Συνθήκης για την Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ), τη Συμφωνία εταιρικής σχέσης μεταξύ της Ομάδας Κρατών Αφρικής, Καραϊβικής και Ειρηνικού (ΑΚΕ) και της Ευρωπαϊκής Κοινότητας και των κρατών μελών της (Συμφωνία του Κοτονού) και τη Συμφωνία για το Εμπόριο, την Ανάπτυξη και τη Συνεργασία (ΣΕΑΣ) μεταξύ της Δημοκρατίας της Νότιας Αφρικής, της Ευρωπαϊκής Κοινότητας και των κρατών μελών της.
Η Ε.Ε. επιθυμεί, έπειτα και από τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει εξαιτίας της πανδημίας, να ανανεώσει αυτή τη σχέση τοποθετώντας στο επίκεντρο τέσσερις τομείς: την ανάπτυξη του ανθρώπινου κεφαλαίου, την άμβλυνση της εξαρτησιογόνου σχέσης της Αφρικής από εισαγωγές για προϊόντα στα οποία έχει το παραγωγικό υπόβαθρο, όχι μόνο να είναι αυτάρκης, αλλά και να εξάγει η ίδια, τη συνεργασία στην ανάπτυξη ψηφιακής και πράσινης πολιτικής και την ορθολογική διαχείριση του μεταναστευτικού ζητήματος με αξιακό υπόβαθρο την αλληλεγγύη και το διαμοιρασμό της ευθύνης σύμφωνα με την αρχή της αναλογικότητας.
Η Αφρική διαθέτει τον νεότερο πληθυσμό παγκοσμίως, υπολογίζοντας κατά προσέγγιση ότι κάθε μήνα ένα εκατομμύριο Αφρικανοί εισέρχονται στην αγορά εργασίας. Παρόλα αυτά, πάνω από 390 εκατομμύρια άτομα διαβιούν κάτω από το όριο της φτώχειας, ενώ λιγότερο από το 10% των ατόμων ηλικίας μεταξύ 18 και 24 ετών έχει αποκτήσει τριτοβάθμια εκπαίδευση ή επαγγελματική κατάρτιση. Η στρατηγική Ε.Ε.-Αφρικής, όπως ανακοινώθηκε στις 25 Μαρτίου από την Επιτροπή, δίνει προτεραιότητα στην καταπολέμηση των ανισοτήτων, στους νέους και στη χειραφέτηση των γυναικών με την αδήριτη ανάγκη διασφάλισης της πρόσβασης σε ποιοτική εκπαίδευση και παροχής κατάλληλων δεξιοτήτων σε νέους και κυρίως σε γυναίκες, σε συνδυασμό με τις αξιοπρεπείς συνθήκες εργασίας. Επιπλέον, στοχεύει στην κατοχύρωση μέτρων κοινωνικής προστασίας, στην καταπολέμηση της καταναγκαστικής και παιδικής εργασίας, καθώς και στη θεσμοθέτηση της άτυπης οικονομίας, η οποία αντιπροσωπεύει σχεδόν το 86% των θέσεων εργασίας. Το νέο σχέδιο προβλέπει επιπλέον τη βελτίωση της υγειονομικής περίθαλψης και την ενίσχυση των εθνικών συστημάτων υγείας, ώστε να ανταποκρίνονται κατάλληλα σε μελλοντικές υγειονομικές κρίσεις.
Σχετικά με τον δεύτερο τομέα, εντοπίζεται η ανάγκη στήριξης της εγχώριας παραγωγής της Αφρικής μέσω βιώσιμων επενδύσεων και προώθησης του ενδοαφρικανικού εμπορίου, μέσω της αφρικανικής ηπειρωτικής ζώνης ελεύθερων συναλλαγών (AfCFTA), επενδύσεων στις υποδομές μεταφορών και της βελτιωμένης πρόσβασης στις διεθνείς αγορές. Σε αυτά προστίθενται οι συμπράξεις δημόσιου-ιδιωτικού τομέα και η χρηματοδότηση μικρομεσαίων επιχειρήσεων (95% επιχειρήσεων στην Αφρική), ο οποίες οφείλουν να συμμορφωθούν με την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και τα περιβαλλοντικά και εργασιακά πρότυπα, βάσει των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών.
Όσον αφορά τον τρίτο τομέα, «παρότι η Αφρική φέρει τη λιγότερη ευθύνη για την κλιματική αλλαγή, επωμίζεται το μεγαλύτερο βάρος των επιπτώσεών της: το 2019 σχεδόν 16,6 εκατομμύρια Αφρικανοί επηρεάστηκαν από ακραία καιρικά φαινόμενα, 195 % περισσότεροι από ό,τι το 2018». Η μετάβαση σε μια κυκλική και καθαρή οικονομία, μέσω της διενέργειας επενδύσεων σε βιώσιμες μεταφορές, πράσινες υποδομές και η εκμετάλλευση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας θεωρούνται σημαντικά βήματα, όπως και η ανάγκη προστασίας της ιδιαίτερης αφρικανικής βιοποικιλότητας και των αυτοχθόνων κοινοτήτων. Η διασφάλιση, επίσης, της δίκαιης και βιώσιμης εκμετάλλευσης των πρώτων υλών που αντιπροσωπεύουν το 49 % των συνολικών εισαγωγών της Ε.Ε. από την Αφρική. «Η προώθηση της βιώσιμης γεωργίας πρέπει να βρίσκεται στον πυρήνα των σχέσεων μεταξύ των γειτονικών ηπείρων, λένε οι ευρωβουλευτές, με στόχο τη στήριξη φιλικών προς το περιβάλλον γεωργικών πρακτικών, την ενίσχυση της ανθεκτικότητας των αγροτών και την αντιμετώπιση της επισιτιστικής ανασφάλειας, που έχει επιδεινωθεί λόγω του κλεισίματος των συνόρων εξαιτίας της κρίσης του κορωνοϊού. Ο ψηφιακός μετασχηματισμός αναμένεται επίσης να παίξει κεντρικό ρόλο στον εκσυγχρονισμό του γεωργικού τομέα, αλλά και του τομέα της εκπαίδευσης, της υγείας και της απασχόλησης».
Συμπερασματικά, στην υποσαχάρια Αφρική εντοπίζεται πάνω από το ένα τέταρτο του παγκόσμιου πληθυσμού προσφύγων. Οι αρχές της αλληλεγγύης, της κοινής ευθύνης και του πλήρους σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, πρέπει να θέσουν ένα τέλος στα παράνομα και επικίνδυνα ταξίδια μεταναστών και προσφύγων που λαμβάνουν χώρα στη Μεσόγειο μέσω λαθραίων δικτύων μετακίνησης πληθυσμών, τα οποία στοιχίζουν ετησίως τη ζωή πολλών ανθρώπων. Για την αποτελεσματικότερη, λοιπόν, αντιμετώπιση της παράτυπης μετανάστευσης, αφού διαλευκανθούν τα κύρια αίτια, πρέπει να υιοθετηθούν «δίκαιες διαδικασίες ασύλου και να αναπτυχθεί μια πολιτική μετανάστευσης που θα δίνει στους ειδικευμένους και μη ειδικευμένους εργαζόμενους τη δυνατότητα να επωφεληθούν από την ανταλλαγή επαγγελματικής εμπειρογνωμοσύνης και την κινητικότητα μεταξύ των δύο ηπείρων».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Σχέσεις ΕΕ-Αφρικής, Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, διαθέσιμο εδώ
- Αναζωογονώντας τις σχέσεις μεταξύ Αφρικής και ΕΕ, Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, διαθέσιμο εδώ
- Αφρική, Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, διαθέσιμο εδώ
- THE PARTNERSHIP AND JOINT AFRICA-EU STRATEGY, African Union, διαθέσιμο εδώ
