Της Μυρτώς Κατσούλη,
Θέλοντας και μη, ζούμε, εδώ και χρόνια, την ψηφιακή πραγματικότητα στο έπακρο. Ιδίως τώρα με τον ιό και την έξαρσή του, κοντεύουμε να γίνουμε ένα με τις οθόνες. Σίγουρα, το φαινόμενο αυτό δεν είναι καινούργιο, αλλά οπωσδήποτε η πανδημία συνέβαλε στη διαμόρφωση μιας άνευ προηγουμένου σχέσης εξάρτησης με το διαδίκτυο και τα social media. Πλέον, απορροφώμαστε από το Insta(gram), το Facebook (οι παλαιότεροι) και το Tik-Tok (η νέα γενιά) και χτίζουμε, αν όχι βασίζουμε, τις όποιες σχέσεις μας στα μέσα αυτά.
Αλλά η αλήθεια είναι πως σε κατάσταση κοινωνικής απομόνωσης «κολλάμε» στα κοινωνικά δίκτυα χωρίς να «ξεκολλάμε», ίσως δικαιολογημένα, διότι είναι από τις εναλλακτικές που μας βοηθούν να ξεφύγουμε από την ανία των περιστάσεων, μας δίνουν το ελεύθερο να εκφράζουμε εύκολα τη γνώμη μας και να ανταλλάσσουμε σκέψεις και ιδέες. Ίσως, λοιπόν, αυτός ο κάπως συμβατικός τρόπος επικοινωνίας καταφέρει να δημιουργήσει στο μέλλον νέες προοπτικές, που θα είναι πιο εξελιγμένες και απελευθερωμένες, λόγω της μορφής που τώρα έχει λάβει, ενισχύοντας την παλιά καλή ανθρώπινη επαφή, που ας ελπίσουμε δεν θα ξεχάσουμε μετά το πέρας της κρίσης που βιώνουμε.
Ένα από τα καλά, πάντως, της απομόνωσης που προέκυψε από την ιστορία κορωνοϊός-καραντίνα, είναι ότι τα social media βοήθησαν και «έδωσαν πάτημα» σε πολλές σιωπηλές φωνές να ακουστούν. Αυτό συνέβη διότι, στο διαδίκτυο, σχεδόν όλα συμβαίνουν απρόσωπα. Επομένως, σε ένα πλαίσιο όπου επιτρέπεται η παρρησία και η πολυφωνία με «ασπίδα προστασίας» την οθόνη, πολλοί μπόρεσαν να εκφραστούν άφοβα που υπό άλλες συνθήκες, ενδεχομένως να μην είχαν την ίδια άνεση και ευκολία.
Έτσι όπως έχει διαμορφωθεί η σημερινή πραγματικότητα, οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης έχουν αναδειχθεί ως ο κύριος δημόσιος φορέας ενδο-ενημέρωσης και ενδο-επικοινωνίας των πολιτών, καθώς αποτελούν ένα πολυδιάστατο φόρουμ στο οποίο ο καθένας μπορεί να μιλήσει ακώλυτα και να επωφεληθεί από την ανωνυμία για να επικοινωνήσει με κάθε τρόπο. Γιατί τα μέσα αυτά, εξυπηρετούν τον δημοκρατικό διάλογο σε όλες του τις εκφάνσεις και μπορούν κάλλιστα να χρησιμοποιηθούν για τη διατύπωση απόψεων κάθε είδους.
Ορισμένα ερωτήματα που προκύπτουν αβίαστα είναι: Όντως διευκολύνεται η εποικοδομητική επικοινωνία κάτω από ένα «απρόσωπο πέπλο», μέσα στο οποίο ο κάθε μετέχων μπορεί να κρύβεται και να προβάλλει, άμα το επιθυμεί, ερειστικά επιχειρήματα, προκλητικά δημοσιεύματα και πολύ ακραίες ιδεολογίες; Μέσα σε μία διαδικτυακή δημοκρατία όλα πρέπει να επιτρέπονται; Είναι πράγματι καλή η ελευθερία δίχως λογοκρισία και δίχως περαιτέρω επιπτώσεις; O κόσμος του ίντερνετ είναι ικανός να επηρεάσει και να διαμορφώσει την κοινωνική πραγματικότητα και να πυροδοτήσει διαφόρων ειδών έκτροπα;
Κάτι πολύ σύνηθες είναι οι διάφοροι να εκμεταλλεύονται την ανωνυμία του διαδικτύου και να βρίσκονται υπό τη σκιά ηλεκτρονικών προφίλ, ψευδωνύμων και πολύχρηστων φωτογραφιών για να καλύψουν την αληθινή τους ταυτότητα. Να πετάνε «βόμβες» σε ηλεκτρονικές συζητήσεις, στα διάφορα σχόλια δημοσιεύσεων και η συμπεριφορά τους να είναι στο απυρόβλητο. Σε όλα τα κοινωνικά δίκτυα παρατηρούμε χρήστες -και όχι πρόσωπα-, να λογομαχούν και να θίγουν επικίνδυνα ζητήματα τόσο για τους ίδιους όσο και για την κοινωνία σε ένα ευρύτερο επίπεδο.
Επομένως, προκύπτει και πάλι το ερώτημα εάν η πολλή ελευθερία βλάπτει τελικά ή εάν απλώς έτσι είναι τα πράγματα και θα πρέπει να αποδεχτούμε την νέα αυτή μορφή ως έχει, χωρίς να έχουμε καμία δύναμη περιορισμού των όποιων κακώς κειμένων. Μήπως η λύση, τελικά, είναι να καταργήσουμε την ανωνυμία και το απρόσωπο του διαδικτύου, να τα βγάλουμε όλα στη φόρα και να απενεργοποιήσουμε λογαριασμούς;
Σίγουρα μία τέτοια συλλογιστική δεν εξυπηρετεί κανέναν, διότι δεν ανταποκρίνεται, καταρχάς, στον χαρακτήρα των μέσων αυτών. Ο κάθε άνθρωπος πρέπει να μην φοβάται να μιλήσει και να ακουστεί, αυτό όμως που οφείλει να αναλογίζεται είναι η δική του συμπεριφορά, καθώς και το πώς προβάλει τον εαυτό του στα όποια μέσα επικοινωνίας. Γιατί ακόμα και η χρήση της ανωνυμίας πρέπει να είναι λογική και θεμιτή και να αποφεύγεται η οποιαδήποτε κακόβουλη και συμφεροντολογική διάστασή της.
Καλώς ή κακώς, λοιπόν, θα πρέπει να προσαρμοστούμε στα δεδομένα της εποχής και να αντιληφθούμε πως και τα social media είναι μια νέα πραγματικότητα. Να τα αντιμετωπίζουμε όχι απλώς ως ένα φορέα που βγάζουμε παντός είδους απωθημένα, αλλά ως ένα μέσο για να ενισχύσουμε τη δημοκρατία, ειδικά τώρα που ακόμα βρισκόμαστε σε δύσκολες συνθήκες. Να καταφέρουμε, δηλαδή, να αναδείξουμε τη σημασία και τη χρησιμότητά τους για τα κοινωνικά δρώμενα, χωρίς να περιφρονούμε τις αρχές και τις αξίες στις οποίες βασίστηκαν και πρέπει να βασίζονται.
