Της Αίγλης Μπένου,
Μέσα από τον Αγώνα των Ελλήνων για ελευθερία αναδύεται μία ξεχωριστή γυναικεία μορφή, η Μαγδαληνή ή Μαντώ Μαυρογένους, μία από τις ελάχιστες γυναίκες που διακρίθηκαν για το έργο τους κατά τη διάρκεια της επανάστασης. Αποτελεί σύμβολο εθνικής παλιγγενεσίας, καθώς χάρη στη δράση της κατάφερε να ευαισθητοποιήσει την παγκόσμια κοινή γνώμη και να στρέψει το βλέμμα της στην Ελλάδα. Δυστυχώς, όμως, πληροφορίες γι’ αυτήν αντλούμε από φιλέλληνες λόγιους και όχι από Έλληνες ιστορικούς.
Η Μαντώ γεννήθηκε το 1796. Καταγόταν από ελληνική οικογένεια της Ρουμανίας, που έφυγε κρυφά προς την Ιταλία και εγκαταστάθηκε στην Τεργέστη, για ένα καλύτερο μέλλον. Ο πατέρας της, Νικόλαος Μαυρογένης, ήταν γόνος φαναριώτικης οικογένειας και ασχολούταν με το εμπόριο, δημιουργώντας έτσι μεγάλη περιούσια. Η μητέρα της από την άλλη, η Ζαχαράτη Χατζή Μπάτη προερχόταν και αύτη από τη Μύκονο. Ήταν μορφωμένη και κρατούσε τα κατάστιχα από τις εμπορικές δραστηριότητες του άνδρα της. Γίνεται φανερό, πως η Μαντώ έζησε μέσα σ’ ένα εύπορο περιβάλλον, λαμβάνοντας ανώτατη μόρφωση. Μάλιστα, γνωρίζουμε πως κατείχε σε άριστο βαθμό τη γαλλική και ιταλική γλώσσα, και πως επηρεάστηκε από τις ιδέες του Διαφωτισμού. Όσον αφορά τη φλόγα της για την ανεξαρτησία της Ελλάδος, οφείλεται στη φιλοπατρία του πατέρα της, ο οποίος ήταν μέλος της Φιλικής Εταιρείας. Ωστόσο, ύστερα το θάνατο του τελευταίου μετακινείται στην Τήνο. Εκεί, κρίσιμο ρόλο για τη διαμόρφωση του ήθους της Μαντούς διαδραμάτισε ο θείος του πατέρα της Πάπα-Μαύρος, ο οποίος ήταν ιερέας και μέλος της Φιλικής Εταιρείας, και καλλιέργησε στη Μαντώ τις αξίες τις ελευθερίας και του πατριωτισμού.
Με την έκρηξη της επανάστασης το 1821 ξεκινά και η ενεργή δράση της. Στις 29 Δεκεμβρίου, λοιπόν, του 1821 έσπευσε στη Μύκονο και με δική της προτροπή το νησί ξεσηκώθηκε, με την ίδια να πρωτοστατεί και να χρηματοδοτεί την προσπάθεια, δίνοντας ένα μεγάλο ποσό από την περιουσία της για την επάνδρωση πλοίων αλλά και για τον εξοπλισμό στρατού. Την επόμενη χρονιά, τον Οκτώβριο του 1822 στο νησί αποβιβάστηκαν 200 Τούρκοι τους οποίους συνέτριψε. Η Μαντώ συμμετέχει έμπρακτα στον αγώνα και πολεμά, δικαιώνοντας το χαρακτηρισμό που της δόθηκε ως οπλαρχηγός του Ιερού Αγώνα. Το βουλευτικό αναγνώρισε τις υπηρεσίες της και της έδωσε το βαθμό του Αρχιστράτηγου. Στη συνέχεια, το Φλεβάρη του 1823, ως επικεφαλής σώματος 800 ανδρών από Μυκονιάτες και άλλους Κυκλαδίτες έλαβε μέρος σε επιχειρήσεις εναντίον των Τούρκων σε Κάρυστο, Πήλιο και Φθιώτιδα.
Έχοντας περάσει δύο χρόνια, βρίσκουμε τη Μαντώ το 1825 στο Ναύπλιο, σ’ ένα αδειανό σπίτι, καθώς είχε εξαντλήσει όλους τους πόρους της για χάρη του αγώνα. Γι’ αυτό, αναγκάστηκε να εκποιεί ακίνητα της οικογένειάς της, ενέργεια, όμως, που την έφερε αργότερα σε ρήξη με αυτή. Στην κυβέρνηση συνολικά η Μαντώ πρέπει να διέθεσε γύρω στα επτά εκατομμύρια γρόσια. Όλη η περιουσία της δόθηκε για την οργάνωση της επανάστασης, αλλά και για τη συντήρηση του δικού της σώματος. Το γεγονός αυτό την καθιστά ευγενή προσωπικότητα, με ψυχικά και πνευματικά χαρίσματα χωρίς κανένα ίχνος ιδιοτέλειας. Κάθε πράξη της αποσκοπεί στο συλλογικό συμφέρον και όχι στο προσωπικό. Ιδιαίτερα συγκινητικό είναι το γεγονός πως έδωσε να εκποιηθούν τα κοσμήματά της και να διατεθούν προς περίθαλψη για τους δυο χιλιάδες Μεσολογγίτες που σώθηκαν από την Έξοδο. Το μεγαλείο της ψυχής της είναι αδιαμφισβήτητο.
Συγχρόνως, σημαντικός σταθμός στη ζωή της Μαυρογένους, αποτελεί ο έρωτάς της με το στρατηγό Δημήτριο Υψηλάντη, ο οποίος μαγεύτηκε από την ομορφιά της. Η σχέση αυτή προκάλεσε αδίκως πολλές αντιδράσεις και κουτσομπολιά. Πολλοί αποκαλούσαν τη Μαντώ ερωμένη του Υψηλάντη και γι’ αυτό το λόγο, της συνέταξε έγγραφο, όπου υποσχόταν ότι θα την παντρευόταν, μόλις τελείωνε η επανάσταση. Όμως, ο στρατηγός δεν κράτησε το λόγο του. Φυσικά, στην αθέτηση της υπόσχεσής του μεγάλη ευθύνη έχει η ανάμειξη του Ιωάννη Κωλέττη, ο οποίος φοβόταν την ένωση δυο ισχυρών και παράλληλα φιλορωσικών προσωπικοτήτων. Με δόλιο τρόπο κατάφερε ο Κωλέττης να διαταράξει τη σχέση του ζευγαριού και στο τέλος απομάκρυνε τη Μαντώ με βίαιο τρόπο από το Ναύπλιο, χρησιμοποιώντας τους σωματοφύλακες του Υψηλάντη. Η ένδεια που κατέληξε να βρίσκεται η Μαντώ, σε συνδυασμό με την απογοήτευσή της για την εξέλιξη της σχέση της με τον Υψηλάντη, την οδήγησαν να υποβάλει στην εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας το 1827 υπόμνημα κατά του Δημήτριου Υψηλάντη, απαιτώντας από πληρεξούσιους να τη δικαιώσουν και να δικάσουν το στρατηγό. Όμως, το κατηγορητήριό της δε διαβάστηκε ποτέ.
Ο μόνος που αναγνώρισε τις υπηρεσίες της Μαντούς και της συμπεριφέρθηκε με ανάλογο σεβασμό, αντίστοιχο με το έργο της, ήταν ο Ιωάννης Καποδίστριας. Συγκεκριμένα, μετά την άφιξη του Καποδίστρια στην Ελλάδα η Μαντώ υπέβαλε νέα αναφορά το Φλεβάρη του 1828 και πράγματι διακρίθηκε για τις θυσίες της για την πατρίδα και της παραχώρησε τον τίτλο του Αντιστράτηγου. Επιπλέον, της παραχωρήθηκε μια μικρή σύνταξη και ένα σπίτι στο κέντρο του Ναυπλίου. Ακόμη, ανέλαβε τη μέριμνα για το ορφανοτροφείο του Ναυπλίου, που ανέγειρε ο Καποδίστριας. Η Μαυρογένους ως ένδειξη ευγνωμοσύνης απέναντι στον πρώτο κυβερνήτη του έθνους του δώρισε ένα σπαθί, κειμήλιο της οικογένειάς της. Ωστόσο, θα ξανά έρθει αντιμέτωπη με το πρόβλημα της ένδειας, καθώς μετά τη δολοφονία του Καποδίστρια της αφαιρέθηκαν τα προνόμια που της είχε αναγνωρίσει, φέρνοντάς την σε δεινή οικονομική θέση. Αναγκάστηκε, έτσι, να στείλει επιστολή στο βασιλιά Όθωνα, περιγράφοντας την οδυνηρή κατάσταση που έχει περιέλθει και ζητώντας αμοιβή, χωρίς όμως να λάβει κάποια απάντηση.
Συνεπώς, η Μαντώ ήταν αναγκασμένη να εγκαταλείψει ξανά το Ναύπλιο. Κατάφερε, ευτυχώς, να εγκατασταθεί στην Πάρο, όπου είχε κάποιους συγγενείς. Το 1840 η Μαντώ προσβάλλεται από τυφοειδή πυρετό κι ένα πρωινό, η αγωνίστρια πεθαίνει πάμφτωχη, σε ηλικία 44 ετών, σχεδόν ξεχασμένη απ’ όλους. Τη θάψανε στο προαύλιο της Παναγίας της Εκατονταπυλιανής στην Πάρο.
Καταληκτικά, εύλογο είναι να τονιστεί ότι η οικονομική ενίσχυση που η Μαντώ προσέφερε στην Επανάσταση, σε συνδυασμό με την προθυμία της να πεθάνει για χάρη της ελευθερίας, συγκλόνισαν την ευρωπαϊκή γνώμη. Οι επιστολές της, ειδικά, στις γυναίκες της Γαλλίας, όπου ζητούσε τη συμπαράσταση των ξένων στην προσπάθεια των Ελλήνων να ανακτήσουν την ελευθερία τους, έδρασε προς όφελος της επανάστασης. Κατόρθωσε να κινητοποιήσει τα φιλελληνικά κινήματα. Το όνομα της Ελληνίδας μαχήτριας και η προσωπογραφία της κυκλοφόρησαν σ’ όλη την Ευρώπη. Σήμερα η Ελλάδα, βέβαια, έχει τιμήσει τη Μαντώ, χαρίζοντας σε πολλούς δρόμους και πλατείες της χώρας το όνομά της και τοποθετώντας την επάξια στο πάνθεο των ηρώων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Σ. Ι. Αλιμπέρτη (1931) Μαντώ Μαυρογένους Αθήνα: Τυπογρ. Στεφ. Ν. Ταρουσόπουλου.
- Α. Ν. Ταρσούλη (1931) Μαντώ Μαυρογένους Η Ηρωική κόρη της Μυκόνου. Αθήνα: Εφημ. Εστία.
- Δ. Κουκίου – Μητροπούλου (2007) Adam Friedel Προσωπογραφίες Αγωνιστών της Ελληνικής Επανάστασης. Αθήνα: Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος.
- Ι. Καμτσίδου (s. d.) Μαντώ Μαυρογένη: η πατριώτισσα, ευπειθής πολίτης και ταπεινή δούλη.
