Του Νέστορα-Μάριου Αποστολόπουλου,
Η Σπάρτη, αποτελούσε μια από τις μεγαλύτερες δυνάμεις του αρχαίου κόσμου. Γρήγορα εξελίχθηκε στη μεγαλύτερη περιφερειακή δύναμη της Πελοποννήσου, ενώ, αγγίζοντας το απόγειο της δύναμής της, μετουσιώθηκε σε πανελλήνια κυρίαρχο. Σε αυτή την εξέλιξη βέβαια, καθοριστική υπήρξε η προσφορά δύο εκ των κορυφαίων προσωπικοτήτων της αρχαϊκής περιόδου, του Χίλωνα και του Κλεομένη.
Ο Χίλων, ένας από τους επτά σοφούς της αρχαίας Ελλάδας, σε όλη τη διάρκεια της ζωής του έχαιρε την τιμή και εκτίμηση της σπαρτιατικής κοινωνίας. Κατά την 56η ολυμπιάδα καταλαμβάνει το αξίωμα του εφόρου, ενώ η πολιτική που χάραξε για χάρη της πόλης του, αποτελεί την πρώτη «υψηλή στρατηγική», με τον τρόπο που την ορίζουμε σήμερα.
Πρωταρχικό του μέλημα ήταν η ανάδειξη της Σπάρτης ως κυρίαρχης ελληνικής δύναμης. Ήδη από την προηγούμενη περίοδο οι Σπαρτιάτες, ακολουθώντας ένα δελφικό χρησμό, ανακάλυψαν τα οστά του μυθικού βασιλιά Ορέστη, απογόνου του Μενελάου και κληρονόμου της μυκηναϊκής ηγεμονίας, η οποία πλέον αποδίδεται στη Σπάρτη. Προσπάθησαν δηλαδή να οικειοποιηθούν το ρόλο του φυσικού ηγεμόνα, αλλά και προστάτη όλων των Ελλήνων. Ειδικά την περίοδο του Χίλωνος, στηριζόμενοι σε αυτή την αποδοχή, έστειλαν αγγελιαφόρο στον Πέρση βασιλιά Κύρο, μεταφέροντας πως δεν θα του επέτρεπαν να επέμβει σε πολιτείες της κυρίως Ελλάδος.
Παράλληλα, ο Χίλων μετατοπίζει το κέντρο βάρους σε αυτό που σήμερα θα ονομάζαμε εξωτερική πολιτική. Πλέον στόχος της Σπάρτης δεν ήταν η απορρόφηση όλων των γειτονικών κρατών, αλλά η δημιουργία συμμαχιών. Μέσω ενός συστήματος πολλών διμερών συμμαχιών, με τις γειτονικές πόλεις-κράτη (κυρίως εντός της Πελοποννήσου) οι Λακεδαιμόνιοι προσπαθούν να ενισχύσουν τη θέση τους στην περιοχή, αλλά και να εξασφαλίσουν την (αναγκαία) υποστήριξη των περισσότερων γειτονικών πόλεων-κρατών. Η Σπάρτη ουσιαστικά εγγυούταν την εδαφική ακεραιότητα και πολιτική ανεξαρτησία των συμμάχων της και ενίσχυσή τους όποτε αυτό κρινόταν αναγκαίο, με αντάλλαγμα την παροχή στρατού όποτε εκείνη το ζητούσε. Σήμερα, αυτό το σύστημα ορίζεται ως Πελοποννησιακή Συμμαχία.
Το νέο αυτό σύστημα συμμαχιών επεκτάθηκε γρήγορα στο μεγαλύτερο μέρος της Πελοποννήσου, αλλά και σε ορισμένες πολιτείες εκτός αυτής, όπως τα Μέγαρα και την Αίγινα. Γρήγορα η Συμμαχία μετατράπηκε στη μεγαλύτερη στρατιωτική δύναμη του ελλαδικού χώρου, ικανή να «αντισταθεί σε όλους τους Έλληνες μαζί», όπως έλεγε ο Περικλής. Παρά λοιπόν τη σταθερή μείωση του πληθυσμού των ομοίων, λόγω των ιδιαιτεροτήτων της σπαρτιατική κοινωνίας, η Σπάρτη κατάφερε να διατηρεί στο ακέραιο, αν όχι να πολλαπλασιάζει τη δύναμή της. Σε αυτή τη μεγιστοποίηση της ισχύος καίριας σημασίας ήταν η συνεισφορά των συμμάχων, χάρη στο σύστημα συμμαχιών που διαμόρφωσε ο Χίλων.
Παράλληλα, ο Χίλων ενδιαφερόταν και για τη διαμόρφωση ενός διεθνούς περιβάλλοντος, θετικό προς τη Σπάρτη. Υποστηρίζει την ανάγκη σε τρίτα κράτη, προκειμένου να ελέγχονται οι πολιτικές εξελίξεις και να διασφαλιστεί η διατήρηση των φιλικά προσκείμενων καθεστώτων. Προτάσσοντας λοιπόν, τα «αντιτυρρανικά» αισθήματα της πόλης τους, οι Σπαρτιάτες δε δίσταζαν να εμπλέκονται σε πολιτικά ζητήματα άλλων πόλεων-κρατών, προκειμένου να εγκαθίστανται ολιγαρχίες -ευνοϊκότερες προς αυτούς.
Ο στόχος στην προκειμένη περίπτωση ήταν διπλός. Αφενός η ενίσχυση της εικόνας της Σπάρτης ως προστάτη, ηγεμόνα των Ελλήνων και αφετέρου η εξασφάλιση καθεστώτων φιλικά προσκείμενων στη Λακεδαίμονα, περιορίζοντας το ρίσκο των απροσδιόριστων διαθέσεων ενός τυράννου. Βέβαια, κινούταν και σε έναν τρίτο άξονα, ο οποίος αφορούσε τον περιορισμό της περσικής επέμβασης. Οι περισσότεροι τύραννοι είχαν την ενίσχυση των Περσών σατραπών και βασιλέων, προκειμένου να επεμβαίνουν στα τεκτενόμενα του ελλαδικού χώρου. Εξαλείφοντας λοιπόν, εστίες μηδισμού περιοριζόταν και ο κίνδυνος τυχούσας περσικής παρέμβασης στον ελλαδικό χώρο.
Επίσης, κατά τις οδηγίες του Χίλωνα, για πρώτη φορά, η σπαρτιατική ισχύς δεν περιορίστηκε σε εκστρατείες στη ξηρά, αλλά επεκτάθηκε και στη θάλασσα. Το 525 π.Χ. για παράδειγμα, οι Λακεδαιμόνιοι, μαζί με πολλούς από τους συμμάχους τους, οργάνωσαν μια μεγάλη ναυτική εκστρατεία κατά του τυράννου της Σάμου, Πολυκράτη, δίχως όμως, να στεφθεί με επιτυχία. Αντίστοιχα μεγάλη εκστρατεία οργανώθηκε, με επιτυχία αυτή τη φορά κατά της Νάξου. Για πρώτη φορά στην ιστορία της, η Σπάρτη, χάρη στο Χίλωνα, αρχίζει να βλέπει τη θάλασσα περισσότερο ως πηγή ευκαιριών παρά κινδύνων. Ο ίδιος –όντας Σπαρτιάτης– ποτέ δεν έκρυψε την έντονη ανησυχία του γι’ αυτό, διέκρινε παρ’ όλα αυτά, τα οφέλη τα οποία θα προσκομούσε η πόλη του από ένα τέτοιο άνοιγμα. Βέβαια, το σπαρτιατικό άνοιγμα στη θάλασσα δεν έμελλε να είναι μακραίωνο και γρήγορα οι όποιες προσπάθειες ανάπτυξης στόλου παρήκμασαν.
Η προσφορά του Χίλωνα, όμως, δεν περιορίζεται μόνο σε άξονες της εξωτερικής πολιτικής, αλλά είναι αξιοσημείωτη και σε θέματα κοινωνικής συγκρότησης. Ίσως η μεγαλύτερη προσφορά του στην ανοικοδόμηση της Σπάρτης και τη μετουσίωσή της στην κυρίαρχη δύναμη της εποχής της, αποτέλεσε η κοινωνική του μεταρρύθμιση. Στόχος του ήταν να τελειοποιήσει το κοινωνικοπολιτικό σύστημα της Σπάρτης, όπως αυτό διαμορφώθηκε από το Λυκούργο.
Για να το πετύχει αυτό, έδειξε ακόμη εντονότερα την ανάγκη για ομοιογένεια στη σπαρτιατική κοινωνία, αλλά και του απλού και λιτού βίου των Λακεδαιμονίων. Παράλληλα, ενίσχυσε κατά πολύ το ρόλο των εφόρων (στους κόλπους των οποίων ανήκε και ο ίδιος). Ουσιαστικά, επωμίζονταν το ρόλο της διασφάλισης του σπαρτιατικού τρόπου ζωής. Η συμμόρφωση όλων των πολιτών με τα προβλεπόμενα «πρότυπα» ήταν η κύρια αρμοδιότητά τους, ενώ πλέον ο κάθε όμοιος μπορούσε να διεκδικήσει το αξίωμα του ευφόρου. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, περιορίστηκε αισθητά η εξουσία των δύο βασιλιάδων, ενώ η θέση των εφόρων στην τρομακτικά ομοιογενή σπαρτιατική κοινωνία ανέβηκε αισθητά, διαμορφώνοντας για πολλές δεκαετίες τη σπαρτιατική πολιτική (εξού και η σχετικά μεγάλη συνέπεια που παρουσίαζε σε πληθώρα θεμάτων).
Ο Χίλων βρήκε το θάνατο στην Πίσα της Σικελίας, σε ηλικία 80 ετών. Η προσφορά του στη σπαρτιατική κοινωνία και πολιτική ήταν ιδιαίτερα σημαντική κατά τη διάρκεια της ζωής του. Έθεσε τα θεμέλια για την άνοδο της σπαρτιατικής ισχύος και εξύψωσε τη θέση των ομοίων στη σπαρτιατική κοινωνία. Σε αυτά τα θεμέλια έμελλε να βασιστεί και ο αγιάδης βασιλιάς Κλεομένης, μια γενιά αργότερα, διαμορφώνοντας τη Σπάρτη, όπως τη γνωρίζουμε, τις παραμονές των Μηδικών Πολέμων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Κωνσταντίνος Κολλιόπουλος, «Η υψηλή στρατηγική της αρχαίας Σπάρτης», Αθήνα, 2007, σελίδες 97-100, 122-139.
- Από την ιστοσελίδα Χείλων, στο «Χείλων ο Λακεδαιμόνιος», Διαθέσιμο εδώ
