12.7 C
Athens
Τρίτη, 19 Μαρτίου, 2024
ΑρχικήΚοινωνία«Η επιστήμη δεν μπορεί να εξηγήσει»: Η φύση της ψευδοεπιστήμης

«Η επιστήμη δεν μπορεί να εξηγήσει»: Η φύση της ψευδοεπιστήμης


Της Φαίης Φωτιάδου,

Οι άνθρωποι από την αρχή της ύπαρξής τους και στην προσπάθειά τους να ερμηνεύσουν αυτό που δεν μπορούσαν να καταλάβουν, συμβιβάστηκαν με εξηγήσεις που -παρά την έλλειψη λογικής- μπορούσαν να είναι αληθοφανείς. Με αυτόν τον τρόπο, επιβεβαίωναν φαινόμενα, όπως οι καιρικές συνθήκες, οι ανεξήγητες αλλαγές του καιρού, η φωτιά, ή ακόμα και την ίδια τους τη φύση. Το μυστήριο της ανθρώπινης ύπαρξης, από τον λόγο γέννησης των ανθρώπων, την πρόβλεψη του μέλλοντος μέχρι και το μυστήριο του θανάτου, είναι ένα πρόβλημα που ακόμη η επιστήμη δεν έχει καταφέρει να επιλύσει. Έτσι, η παρα-επιστήμη έρχεται να συμπληρώσει τα κενά. Με τον ελκυστικό τους χαρακτήρα, οι ψευδοεπιστήμες προσφέρουν συχνά μια εύκολη απάντηση σε τέτοιου είδους ερωτήματα, ενώ απαλλάσσουν τον ενδιαφερόμενο από τη διαδικασία της προσωπικής μελέτης. Παραδείγματα ψευδοεπιστημών συναντάμε στην καθημερινότητά μας σε μεθόδους της αστρολογίας, της παρα-ψυχολογίας ή της εναλλακτικής ιατρικής. Η τελευταία αυτή μορφή της έχει αποβεί πολλές φορές επικίνδυνη και μοιραία λόγω ευπιστίας και τυφλής εμπιστοσύνης σε «πολλά υποσχόμενες» γρήγορες θεραπείες στις οποίες στηρίχθηκαν πολλοί απελπισμένοι ασθενείς των οποίων οι κανονικοί γιατροί δεν τους είχαν αφήσει επιλογή…

Λαμβάνοντας υπόψιν τη φράση του θεωρητικού φυσικού Richard Feynman ότι: «Σαν επιστήμονας γνωρίζω πώς είναι να γνωρίζεις κάτι, πόσο σκληρή δουλειά χρειάζεται για να γνωρίζει κανείς κάτι. Κι όταν ακούω τους διάφορους ειδικούς και βλέπω από πού αντλούν τις πληροφορίες τους, λέω ότι δεν υπάρχει περίπτωση αυτός να γνωρίζει», θα λέγαμε ότι η επιστήμη βασίζεται στον ορθολογισμό, την έρευνα εκ βάθους και τα πολλαπλά πειράματα για την εξακρίβωση και την απόδειξη των αποτελεσμάτων. Χαρακτηρίζεται από εμπειρικές παρατηρήσεις, ενώ μπορούν να ελεγχθούν και να επιβεβαιωθούν ή να διαψευστούν από την ανακάλυψη καινούριων δεδομένων από οποιονδήποτε δουλεύει κάτω από τις ίδιες συνθήκες. Για την ακρίβεια, σύμφωνα με τον φιλόσοφο της Επιστήμης Karl Popper, αυτό που κάνει μια πρόταση επιστημονικά έγκυρη είναι η δυνατότητά της να είναι διαψεύσιμη.

Πηγή εικόνας: wallpaperbetter.com

Οι ψευδοεπιστήμες δανείζονται το κύρος των επιστημονικών μελετών, χωρίς ωστόσο να παρουσιάζουν παρόμοια χαρακτηριστικά. Ξεκινούν με μια υπόθεση, συνήθως εντυπωσιακή και απίθανη, που είναι πιθανό να μοιάζει επιστημονική σε πολλούς τομείς της. Πολλές φορές γίνεται διαλογή αληθινών γνωστών επιστημονικών δεδομένων που αφορούν μόνο το κομμάτι που συμφωνεί με την εκάστοτε ψευδοθεωρία. Ακόμα, δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις όπου τα δεδομένα είναι απολύτως φτιαχτά και τα οποία δύσκολα αναθεωρούνται, καθώς οι ψευδοεπιστήμονες είναι στενά προσκολλημένοι σε αυτά. Καταρρίπτουν τεκμήρια και πειράματα και πλαστογραφούν ή αποκρύπτουν στοιχεία που διαφωνούν με την ιδεολογία και τις προκαταλήψεις τους.

Συνηθίζεται οι ψευδοεπιστήμες να καταφεύγουν στη μυθολογία και τους θρύλους και όχι σε υλικές αποδείξεις, κάνοντας χρήση μη επαληθεύσιμων πηγών. Προβάλλουν παραπλανητικά στοιχεία που την υποστηρίζουν, ενώ τα αντίθετα τεκμήρια αγνοούνται. Αυτό σημαίνει, ουσιαστικά, πως δεν βασίζονται σε ό,τι είναι γνωστό, αλλά στην έλλειψη ή την ανεπάρκεια γνώσης. Καταπιάνονται από εξαιρέσεις, σφάλματα και ανωμαλίες συμβατικών ερευνών και τα μετατρέπουν αυτόματα σε κανόνα για το όλο, χάνοντας την αξιοπιστία μιας πραγματικής έρευνας. Πολλές φορές ερμηνεύουν παρεξηγήσεις ως σίγουρες λύσεις. Τα συμπεράσματα είναι κατά βάση βολικά, πολλές φορές κατευθυνόμενα, βρίσκονται κοντά στις πεποιθήσεις των ψευδοεπιστημόνων, οι οποίοι αποδεχόμενοι την εγκυρότητά τους απορρίπτουν τις γνώσεις φυσικής.

Οι «αυθεντίες» στις οποίες βασίζονται οι ψευδοθεωρίες δεν είναι κατάλληλες για τις θέσεις που λαμβάνουν, καθώς κατά κανόνα δεν έχουν τις κατάλληλες γνώσεις για να στηρίξουν τον τομέα που υποτίθεται πως αντιπροσωπεύουν. Μιμούνται τις επιστημονικές διαδικασίες, χωρίς ουσιαστική γνώση. Οι απατεώνες αυτοί τείνουν να χρησιμοποιούν λεξιλόγιο που επινοούν για τους συγκεκριμένους σκοπούς ή να δανείζονται επιστημονικούς όρους και εμπνευσμένους τίτλους που κινούν το ενδιαφέρον, αφαιρώντας τους κάθε γνωστή και αποδεδειγμένη έννοια και καλύπτοντάς τους με ασάφεια, υπερβολή και αμφισημία. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε παραλογισμούς και σε καμία περαιτέρω έρευνα. Σε αντίθεση με την πραγματική επιστήμη, οι ψευδοθεωρίες δεν παρουσιάζουν καμία πρόοδο, ενώ δεν ανακύπτει κανένα νέο δεδομένο. Οι ψευδοεξηγήσεις παραμένουν απλώς σενάρια. Δεν είναι παρά θολές, αόριστες και προσαρμόσιμες ιστορίες που δεν μπορούν να ελεγχθούν, δημιουργώντας μυστήριο και παραλείποντας σημαντικές πληροφορίες και λεπτομέρειες.

Επιπλέον, γνωρίζουμε ότι η αστρολογία και οι μαντικές τέχνες ήταν από πάντα δημοφιλείς, αφού όπως έχει επισημάνει ο περίφημος αστρονόμος-αστροφυσικός Carl Sagan: «Η επιθυμία μας να είμαστε συνδεδεμένοι με το Σύμπαν αντανακλά μια προφανή πραγματικότητα. Είμαστε συνδεδεμένοι όχι με τους τετριμμένους τρόπους που υπόσχεται η αστρολογία, αλλά με τους βαθύτερους τρόπους που ανακαλύπτουμε μέσω της επιστήμης». Αυτό σημαίνει ότι ο άνθρωπος διακινείται από την ανάγκη του να πιστεύει. Ο Carl Sagan αντιλαμβάνεται αυτή την εσωτερική ανάγκη του ανθρώπου για γνώση και ασφάλεια. Κατανοεί πως η γραμμή που χωρίζει την επιστήμη από την ψευδοεπιστήμη είναι φυσικά πολύ λεπτή και δέχεται ως συνέπεια την υιοθέτηση τον απόψεων της ψευδοεπιστήμης από τους απλούς ανθρώπους, καθώς είναι πιο αποδεκτό και φυσιολογικό από την άρνηση κάθε πιθανής εξήγησης. Συγκεκριμένα, φιλόσοφοι της επιστήμης, όπως ο Paul Feyerabend, υποστηρίζουν πως, από τη στιγμή που κάθε «επιστήμη» χρησιμοποιεί τα δικά της εργαλεία και τις δικές της μεθόδους, δεν υπάρχει κάποιος ιδιαίτερος λόγος να θεωρεί κανείς την επιστήμη πιο έγκυρη από την αστρολογία ή τη χειρομαντεία.

Ζώντας στον αιώνα της Επιστήμης και της Πληροφορίας, είναι μάλλον αδύνατο να αποφύγουμε την επαφή με την παραπληροφόρηση, καθώς στο διαδίκτυο τα πάντα ανάγονται σε «πραγματικά γεγονότα». Την ίδια στιγμή, στην αγορά είναι διαθέσιμα πολλά ψευδοεπιστημονικά βιβλία και πρακτικά εγχειρίδια με υψηλές πωλήσεις, τα οποία επηρεάζουν άμεσα όποιον τα διαβάζει και τα ενστερνίζεται, ενώ θύματα των ψευδοεπιστημών μπορούν να βρεθούν οι θεατές των τηλεοπτικών εκπομπών που τα διαφημίζουν.

Πηγή εικόνας: antikleidi.com

Είναι σημαντικό, όταν κάποιος βρίσκεται αντιμέτωπος με «επιστημονικές» θέσεις, να αμφισβητήσει, πρωτίστως, τη θεωρία και να την εξετάσει ενδελεχώς, πριν την αποδεχτεί τελικά. Είναι υπεύθυνη κίνηση να θέσει ερωτήσεις σχετικές με την πραγματική εγκυρότητα των δεδομένων. Άλλωστε, μέσα από μια σειρά ερευνών βγήκε το συμπέρασμα πως οι ψευδοεπιστήμες είχαν μειωμένη απήχηση σε φοιτητές επιστημονικών και τεχνολογικών κατευθύνσεων. Παρ’ όλ’ αυτά, αν και το μορφωτικό επίπεδο μπορεί να είναι ένας από τους παράγοντες που επηρεάζουν την υιοθέτηση ψευδοεπιστημονικών απόψεων, δεν είναι καθοριστικός. Προκειμένου να αποφεύγεται η παραπληροφόρηση, είναι ασφαλές να γνωρίζουμε την ίδια την επιστήμη ώστε να διακρίνουμε τις πραγματικές θεωρίες από τις ψευδείς. Εικάζεται δε πως χάρη στην τεράστια επιστημονική και τεχνολογική πρόοδο τέτοιες πεποιθήσεις θα έπρεπε να είχαν εξαλειφθεί. Τι είναι, όμως, άραγε αυτό που κρατά ακόμα τις ψευδοεπιστήμες στο τραπέζι;


 ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
  • DeRose, M. (1966). The Physics Teacher. What Is Science, (σσ. 313-320). New York City.
  • How to Spot Fake Science, biologos.org, διαθέσιμο εδώ
  • Fake science and the knoledge crisis: ignorance can be fatal,  royalsocietypublishing, διαθέσιμο εδώ
  • Eπιστήμη και ψευδοεπιστήμη, lifo.gr, διαθέσιμο εδώ
  • Το πρώτο ελληνικό «Παρατηρητήριο Ψευδοεπιστήμης» από 21 καθηγητές του Παν/μιου Κρήτης και του ΙΤΕ, alfavita.gr, διαθέσιμο εδώ
  • Tyson, N. d. (Σκηνοθέτης). (2014). Cosmos: A Spacetime Odyssey [Ταινία].
  • Ψευδοεπιστήμη: το καταφύγιο του κομπογιαννίτη, nutriscience.gr, διαθέσιμο εδώ
  • Ψευδοεπιστήμη, avgi.gr, διαθέσιμο εδώ

 

TA ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΑΡΘΡΑ

Φαίη Φωτιάδου
Φαίη Φωτιάδου
Γεννήθηκε στην Βέροια το 2001. Είναι απόφοιτη ΕΠΑΛ, στο τμήμα Εφαρμοσμένων Τεχνών και Καλλιτεχνικών Εφαρμογών. Σπουδάζει στο τμήμα Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού στο Πάντειο Πανεπιστήμιο στην Αθήνα. Το πάθος της για την αρθρογραφία την οδήγησε στο Δημοτικό Συμβούλιο της Βέροιας ανάμεσα σε επιλεγμένους μαθητές, καθώς της χάρισε και μια θέση στην Βουλή των Εφήβων ως Παρατηρήτρια στην ΚΓ’ Σύνοδο. Στόχο έχει να ασχοληθεί επαγγελματικά με την δημοσιογραφία και το φωτορεπορτάζ, ενώ στον ελεύθερο χρόνο της ασχολείται ερασιτεχνικά με την φωτογραφία και τη συγγραφή.