Της Εύας Μόσχου,
«Αυτό το οποίο αναζητώ δεν σχετίζεται με το αληθινό ή το ψεύτικο, αλλά περισσότερο με το ασυνείδητο, το μυστηριώδες ένστικτο της ανθρώπινης φύσης». Με αυτές τις λίγες μόνο λέξεις, δικές του λέξεις, θα μπορούσε ο κάθε μελετητής να χαρακτηρίσει τον Amedeo Modigliani (1884-1920). Ασυμβίβαστος, όχι μόνο ως χαρακτήρας αλλά και ως καλλιτέχνης, έζησε σε μια εποχή που τα μεγάλα καλλιτεχνικά ρεύματα του 20ού αιώνα, όπως ο Φωβισμός και ο Κυβισμός, μεσουρανούσαν. Ο ίδιος, δεν εντάχθηκε ποτέ σε κάποιο κίνημα. Αξιοποιούσε στοιχεία τους, συνδέοντάς τα με στοιχεία αρχαίων παραδόσεων, με αποτέλεσμα τη δημιουργία έργων διαχρονικών. Τα έργα του Modigliani είναι «σήματα», ακόμα και το πιο αμύητο μάτι μπορεί να τα αναγνωρίσει μέσα σε πλήθος ομοειδών τους.
Ο άνθρωπος Modigliani
Μέλος πολυμελούς εβραϊκής οικογένειας από την Τοσκάνη, ξεκίνησε τις ακαδημαϊκές του σπουδές στην Τέχνη το 1898, πλάι σε Ιταλό ζωγράφο. Τα ιμπρεσιονιστικά στοιχεία ήταν ακόμη έντονα, όταν το 1900, αποστασιοποιείται, λόγω φυματίωσης. Στη συνέχεια, τα ταξίδια που πραγματοποίησε σε όλη σχεδόν την Ιταλία, τον έφεραν σε επαφή με την Αναγεννησιακή Τέχνη, τον Φουτουρισμό, αλλά και με την ποίηση, με την οποία συνδέθηκε αρκετά, ώστε να είναι σε θέση να απαγγέλει Δάντη από μνήμης, αλλά και να ζωγραφίσει κάποιους από τους ποιητές, που θαύμαζε, όπως τον Apollinaire. Το 1906 εγκαταστάθηκε στη Μονμάρτη, ενώ το 1908, έφθασε η ώρα του Παρισιού και η άφιξή του σε μια συνοικία πλάι στον Σηκουάνα. Τα επόμενα χρόνια, δύο γυναίκες θα τον στιγματίσουν, η μια ωθώντας τον βαθύτερα στον αλκοολισμό και τα ναρκωτικά και η άλλη προσφέροντάς του μια κόρη. Το 1920, τα υποκείμενα νοσήματά του, σε συνδυασμό με τις καταχρήσεις τον οδήγησαν στον θάνατο.
Ο γλύπτης Modigliani
Στα 1909, έχοντας πλέον ως βάση του το Παρίσι, γνωρίζει τον Constantin Brâncuși (1876-1957), Ρουμάνο γλύπτη. Τότε αρχίζει η σχεδόν καθολική, ως το 1915, ενασχόλησή του με την γλυπτική. Υπάρχουν πολλές θεωρίες για το πως κατόρθωσε ο Modigliani να εξασφαλίσει τα αναγκαία έσοδα για την κάλυψη των υλικών του, μιας και η λάξευση είναι πιο εξεζητημένη οικονομικά από το σχέδιο. Μια θεωρία, θέλει τον Modigliani να «δανείζεται» λίθους από την περιοχή Montparnasse, η οποία ήταν και η τελευταία που είχε ανακαινιστεί τον καιρό εκείνο στο Παρίσι. Ίσως, αυτό εξηγεί ότι οι σειρές έργων με «Κεφαλές», έχουν κατασκευαστεί από την ίδια πέτρα. Μια λοιπόν σειρά, με την οποία καταπιάνεται, είναι τα «Κεφάλια». Αινιγματικά, απροσδιορίστου φύλου, με επίμηκες πρόσωπο και ως εκ τούτου χαρακτηριστικά, φέρουν μακρύ, ραδινό λαιμό. Ενδιαφέρον προκαλεί το γεγονός της ομοιότητάς τους με τα Κυκλαδικά ειδώλια. Αυτό είναι ένα ακόμη δείγμα της αποδέσμευσης του καλλιτέχνη από τα καλλιτεχνικά «στεγανά» της εποχής του και της κλίσης του στους αρχαίους πολιτισμούς. Μια ακόμη σειρά, είναι αυτή με τις «Καρυάτιδες». Σχέδια, που έχουν βρεθεί, αποκαλύπτουν τον συσχετισμό τους με την αρχαία ελληνική τέχνη. Οι μορφές δεν είναι εξιδανικευμένες. Νατουραλιστικά αποτυπώνεται, στον λαξευμένο λίθο, το βάρος, το οποίο στηρίζουν. Με την έναρξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου στρέφεται πια ολότελα στη ζωγραφική.
Ο ζωγράφος Modigliani
Ως ζωγράφος, δεν επιδόθηκε ποτέ στην απεικόνιση τοπίων ή νεκρής φύσης. Η τέχνη του στρέφεται γύρω από την ανθρώπινη μορφή, τόσο ως σώμα, όσο και ως πνεύμα. Επιδίδεται στην προσωπογραφία και στο γυμνό. Οι φιγούρες του Modigliani μοιράζονται κοινά γνωρίσματα: οβάλ πρόσωπο, αυστηρό, μυτερό πηγούνι, πλατιά μύτη, μεγάλα μάτια και λεπτά χείλη.
Όσον αφορά τα γυμνά του, η ενασχόλησή του με τη γλυπτική φαίνεται ότι έχει επιδράσει καταλυτικά. Τα μοντέλα του, δεν ήταν ποτέ φιλικά του πρόσωπα. Συνήθως απεικονίζει καθιστές ή ξαπλωμένες μορφές, με έντονες καμπύλες, ευτραφές σώμα, χωρίς παραπληρωματικά στοιχεία στο χώρο, ακριβώς για να μην αποσπάται το βλέμμα του θεατή. Το γυμνό που έδωσε στην τέχνη είναι αισθησιακό, αλλά ποτέ πρόστυχο. Τα σώματα των γυναικών, πάντα ροδαλά χρωματισμένα, αποπνέουν ζωή. Χρησιμοποιεί τη γραμμή, όχι ως σχέδιο, αλλά για να δώσει στη μορφή ψυχή. Ίσως, αυτή η τάση του στην καλαισθησία των μοντέλων του, να έρχεται σε αντιδιαστολή με τη δική του καχεκτικότητα.
Η τέχνη του Modigliani δεν γνώρισε φραγμούς, δεν περιορίστηκε σε κινήματα, ήταν γενναία και τελετουργική. Τα παθολογικά του προβλήματα δεν διέσχισαν το έργο του κι ίσως για αυτό σήμερα να εκτιμάται πως μαζί με τον Gaugin και τον Van Gogh, έφθασαν την τέχνη στο αποκορύφωμα, σε μια ολότητα, ρεαλιστική και συνάμα μαγική.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Χαραλαμπίδης, Αλ., Η Τέχνη του 20ού αιώνα, τ. 1, σ. 297-307, Θεσσαλονίκη 1990
- Krystof, D., Amedeo Modigliani: The Poetry of Seeing, Γερμανία 2000
- Werner, Α., “Modigliani as a Sculptor”, Art Journal , Winter, 1960-1961, Vol. 20, No. 2 (Winter, 1960-1961), pp. 70-78
- Five Things to Know: Amedeo Modigliani, επίσημη ιστοσελίδα της Tate Gallery διαθέσιμη εδώ
