Του Χρήστου Αμανατίδη,
Στο πρώτο μέρος του αφιερώματός μας εξετάσαμε την άνοδο του Γάιου Οκταβιανού από ανυπολόγιστο νεαρό στον πιο ισχυρό άντρα της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Τώρα θα δούμε πώς κατάφερε να διατηρήσει αυτή τη θέση και τι είδους στάση κράτησαν οι πιο σημαντικές κοινωνικές τάξεις απέναντι στο νέο καθεστώς.
Ο Οκταβιανός ήξερε πως ο βασικός λόγος που κατέβαλλε τον Αντώνιο ήταν το γεγονός πως συμμερίστηκε το εθνικό αίσθημα των Ρωμαίων, οι οποίοι πίστευαν ότι κατείχαν κυρίαρχη θέση μεταξύ των κατοίκων της αυτοκρατορίας, και πως η αρχαία ρωμαϊκή παράδοση δεν πέθανε. Ο ίδιος ο Οκταβιανός πίστευε πως δική του αποστολή ήταν να αποκαταστήσει τη Ρώμη στο προηγούμενο μεγαλείο της και πως σκοπός του ήταν να συνδυάσει τη στρατιωτική εξουσία που είχε αποκτήσει με το ισχυρό εθνικό αίσθημα των Ρωμαίων και την επιθυμία των επαρχιών για ειρήνη και τάξη.
Από το 30 ως το 28 π.Χ. ο Οκταβιανός ψήφισε ορισμένα μέτρα τα οποία έμελλε να αποδειχθούν καθοριστικά για την επιτυχία των μεταρρυθμίσεών του. Υποστήριξε την ανάγκη ενίσχυσης του γνήσιου ρωμαϊκού πληθυσμού με φυσικά μέσα, απαγόρευσε τους γάμους με απελεύθερους και ανοικοδόμησε τους σπουδαιότερους ναούς της πρωτεύουσας.
Από το 31 ως το 27 π.Χ. εξασφάλισε τη συνεχή ανανέωση της θέσης του ως υπάτου, ενώ υιοθέτησε το όνομα Imperator Caesar Divi Fillius, προς τιμήν του νεκρού Καίσαρα. Ακόμα, η Σύγκλητος, θέλοντας να τον τιμήσει για την ευσέβεια και την αφοσίωση που έδειξε στα ρωμαϊκά ήθη, τον ονόμασε το 27 π.Χ. Αύγουστο (Ευσεβή). Έτσι, εγκαινιάστηκε στη Ρώμη η περίοδος της Ηγεμονίας (Principatus).
Ο Αύγουστος παρέμεινε ο ανώτατος στρατιωτικός ηγέτης της Ρώμης και έκανε χρήση αυτής του της ισχύος, θέτοντας υπό τον έλεγχό του τις επαρχίες με τις περισσότερες λεγεώνες και τοποθετώντας στη διοίκησή τους δικούς του ανθρώπους (Legati August pro praetore). Παράλληλα, ενίσχυσε το ιδεολογικό του οπλοστάσιο, προσθέτοντας στις ήδη υπάρχουσες εξουσίες του και τη δημαρχιακή (ο δήμαρχος στη ρεπουμπλικανική περίοδο ήταν ο άρχων που προστάτευε τους Ρωμαίους πολίτες από κατάχρηση εξουσίας των αρχόντων).
Στα χρόνια του Αυγούστου, ο στρατός και ο στόλος απέκτησαν μόνιμη υπόσταση, ρωμαϊκό πυρήνα και εικοσαετή θητεία. Παράλληλα, δημιουργήθηκε ένα σώμα 9.000 αντρών με δεκαεξάχρονη θητεία και μόνιμη παραμονή στην ίδια τη Ρώμη. Αυτό το σώμα ονομάστηκε Πραιτωριανή Φρουρά και επιφορτίστηκε με την προστασία του Ηγεμόνα. Τέλος, δημιουργήθηκε ένα στρατιωτικό σώμα από κατοίκους των επαρχιών, τα μέλη του οποίου είχαν βοηθητικά καθήκοντα και που μετά τη λήξη της εικοσαετούς θητείας τους θα αποκτούσαν τη Ρωμαϊκή υπηκοότητα.
Φυσικά, όλες αυτές οι στρατιωτικές μεταρρυθμίσεις, σε συνδυασμό με το εκτενές πρόγραμμα ανοικοδόμησης και τις μεγαλειώδεις εορτές που οργάνωνε ο Αύγουστος κατά καιρούς, απαιτούσαν τεράστια χρηματικά ποσά. Η ρωμαϊκή οικονομία θα είχε καταρρεύσει χωρίς τη συμβολή του principis. Ο Αύγουστος ήταν μακράν ο πλουσιότερος πολίτης της Ρώμης και απλόχερα συνεισέφερε στο κρατικό ταμείο, όταν η περίσταση το απαίτησε. Με αυτόν τον τρόπο απέκλεισε τη Σύγκλητο από τη διαχείριση όχι μόνο των στρατιωτικών αλλά και των οικονομικών ζητημάτων.
Ακόμα και ως ο αδιαφιλονίκητος αρχηγός του ρωμαϊκού κράτους, ο Αύγουστος δεν έκανε καμία προσπάθεια να μιμηθεί τον Καίσαρα: αποκατέστησε την ανώτερη ρωμαϊκή τάξη στην παλιά της θέση. Οι Συγκλητικοί έχαιραν μεγάλου σεβασμού, ενώ 190 ανάξιοι Συγκλητικοί (μη Ρωμαίοι) αποπέμφθηκαν. Συγκλητικοί, επίσης, διοικούσαν ορισμένες από τις επαρχίες του κράτους και μπορούσαν -έπειτα βέβαια από σχετική εξουσιοδότηση- να εκπροσωπήσουν τη Ρώμη σε διπλωματικές αποστολές. Η παραμονή στη συγκλητική τάξη έγινε κληρονομική, ενώ οι γόνοι της υπηρετούσαν στον στρατό ως αξιωματικοί και όχι ως απλοί στρατιώτες. Επιπλέον, μόνο τα μέλη της συγκλητικής τάξης μπορούσαν να κατέχουν δημόσια αξιώματα.
Παρόλα αυτά, οι Συγκλητικοί ήταν οι λιγότερο ευχαριστημένοι κάτοικοι της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας: ήξεραν ότι ο ρόλος τους ήταν καθαρά συμβουλευτικός και πως οι κινήσεις τους παρακολουθούνταν στενά. Οι ιππείς, από την άλλη, υπήρξαν οι πιο ένθερμοι υποστηρικτές του Αυγούστου: εκπρόσωποι της τάξης τους διοικούσαν τις αυτοκρατορικές επαρχίες, συμμετείχαν στα ορκωτά δικαστήρια και -προς δυσαρέσκεια των Συγκλητικών- αναγνωρίστηκαν ως παρακλάδι της ρωμαϊκής αριστοκρατίας.
Και οι απλοί πολίτες -Ρωμαίοι και μη- είχαν κάθε λόγο να νιώθουν ευχαριστημένοι. Η περίοδος σταθερότητας και γαλήνης που εγκαινίασε ο Αύγουστος τους παρείχε τη δυνατότητα να ανασάνουν με ανακούφιση και να ευημερήσουν. Γι’ αυτούς ο Αύγουστος ήταν ο Ευσεβής και Φιλάνθρωπος, δημιουργός της Ειρήνης και της Αφθονίας.
Παρόλο που ο Αύγουστος δεν επέβαλλε ποτέ λατρεία του εαυτού του στην Ιταλία, δεν παρέλειπε ευκαιρία να προβάλλει τη θεϊκή καταγωγή που απολάμβανε το γένος των Ιουλίων. Απόδειξη αυτής της θέσης είναι τα μνημεία που ανήγειρε στη Ρώμη, όπως ο ναός της Venus Gentrix και το Forum του Αυγούστου γύρω από τον ναό του Εκδικητή Άρη.
Ο Αύγουστος ήταν ένας άνθρωπος του οποίου η δράση άλλαξε τον ρου της ρωμαϊκής ιστορίας. Μέσω του κύρους του, της προσωπικής του ακτινοβολίας, αλλά πρωτίστως της συναίνεσης Συγκλήτου και popolo έγινε αυτό που θέλησαν, αλλά δεν κατάφεραν να γίνουν ο Πομπήιος, ο Καίσαρ και ο Αντώνιος, ο Πρώτος των Πρώτων. Και η κληρονομιά του επιβίωσε για αιώνες μετά τον θάνατό του: οι αυτοκρατορικές αρετές της Ευσέβειας, της Ανδρείας, της Δικαιοσύνης, της Γενναιοδωρίας και της Επιείκειας οφείλουν τη ρίζα τους στον Imperatorem Caesarem Deos Fillium, τον Οκταβιανό Αύγουστο.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- M. Rostovtzeff: Ρωμαϊκή Ιστορία, σελίδες 161, 163-171 και 189-205
- Nancy και Andrew Ramage: Ρωμαϊκή τέχνη, σελίδες 105-110
- Θα ήθελα να αποδώσω ιδιαίτερες ευχαριστίες στην λέκτορα Αρχαιοελληνικής, Ρωμαϊκής, Βυζαντινής και Μεσαιωνικής Ιστορίας Βασιλική Κάλφογλου-Καλοτεράκη για τις πληροφορίες που άντλησα από τις διαλέξεις που έδωσε στις 26 Απριλίου, 3 και 10 Μαΐου του 2018 για την άνοδο και διακυβέρνηση του Οκταβιανού στο πλαίσιο του μαθήματος Εισαγωγή στη Ρωμαϊκή Ιστορία.
