14 C
Athens
Τρίτη, 19 Μαρτίου, 2024
ΑρχικήΙστορία1821-2021: 200 Χρόνια Ανεξαρτησίας και ΜνήμηςΟρλωφικά 1770: Το σεφέρι κατώτερο των προσδοκιών

Ορλωφικά 1770: Το σεφέρι κατώτερο των προσδοκιών


Της Αίγλης Μπένου,

Στα μέσα του 17ου αιώνα, έχουμε μια Ρωσία φτωχή, αραιοκατοικημένη και απομονωμένη. Τα δεδομένα αυτά αλλάζουν, όταν ο Τσάρος της Ρωσίας, Πέτρος Α΄ Μέγας, ανέλαβε την ηγεσία. Πλέον το κράτος αυτό μεταβάλλεται σε μια υπολογίσιμη δύναμη σε Ευρώπη και Ανατολή. Από την εποχή του Μεγάλου Πέτρου, διαφαίνεται η επιδίωξη της Ρωσίας να έχει λόγο σε θέματα διεθνής πολιτικής. Κύριο μέλημά της ήταν η έξοδος της στη Μαύρη Θάλασσα και έπειτα στη Μεσόγειο. Ωστόσο, ο στόχος της αυτός την καθιστούσε αντίπαλο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Βέβαια, το σχέδιο επεκτατικής πολιτικής της Ρωσίας θα ενεργοποιηθεί, ουσιαστικά, όταν αναλάβει την εξουσία η Τσαρίνα Αικατερίνη Β΄, το 1762.

Έτσι, η Οθωμανική Αυτοκρατορία έρχεται αντιμέτωπη με έναν εχθρό από τα βόρεια σύνορά της και όχι από τα δυτικά, όπως τα προηγούμενα χρόνια. Ξεκίνα, έτσι, ο δεύτερος Ρωσοτουρκικός πόλεμος (1768-1774), κατά την διάρκεια του οποίου έχουμε την Επανάσταση του 1770, γνωστή ως Ορλωφικά. Το όνομα της επανάστασης προέρχεται από το επίθετο των τριών αδελφών Ορλώφ, οι οποίοι ήταν συνεργάτες και εκτελεστές του σχεδίου Αικατερίνης για την εκστρατεία της στη Μεσόγειο.

Η Αικατερίνη επιδιώκει τον έλεγχο την Κριμαίας και του Εύξεινου Πόντου, που βρίσκονταν υπό τουρκική κυριαρχία, ώστε να εξασφαλίσει την πολυπόθητη πρόσβαση στη Μεσόγειο και το Αιγαίο. Παράλληλα, οι επιδιώξεις των Ρώσων εναντίον των Οθωμανών έδωσαν στους Έλληνες ελπίδες για την κατάλυση της βάναυσης δεσποτείας των Τούρκων. Η Ρωσία αποτέλεσε ένα είδος «καταφυγίου» για την ταλαιπωρημένη, μικρή Ελλάδα. Εναπόθεσαν όλες τους τις ελπίδες στους ομόδοξους Ρώσους, αφού η πίστη τους αντιμετώπιζε κινδύνους από διωγμούς, εξισλαμισμούς κ.α. Ήδη από την περίοδο του Μ. Πέτρου, άρχισαν να διαδίδονται στους Έλληνες χρησμοί και προφητείες για το «ξανθό γένος», που θα ερχόταν να τους απελευθερώσει και να βάλει τέλος στα δεινά τους. Μάλιστα, η Αικατερίνη τροφοδοτούσε αυτούς τους χρησμούς, ώστε να έχουν ακόμη μεγαλύτερη επιρροή στους ορθόδοξους βαλκανικούς λαούς.  Η δράση της αυτή αποσκοπούσε στη γρήγορη προσχώρηση των βαλκανικών λαών στην εκστρατεία της, ώστε η επαναστατική ενέργεια στη Μεσόγειο να λειτουργήσει για τη Ρωσία ως αντιπερισπασμός στον πόλεμό της με τους Οθωμανούς.

Εδώ αρχίζει, λοιπόν, το έργο των αδελφών Γκριγκόρι, Αλεξέι και Φιοντόρ Ορλώφ, οι οποίοι ήταν αρμόδιοι για την υποκίνηση των χριστιανών σε εξέγερση. Αρχικά, τοποθέτησαν σε διάφορες περιοχές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας πράκτορες, για να έχουν μια οπτική για την κατάσταση που επικρατεί, αλλά, κυρίως, για να προετοιμάσουν το έδαφος για την επανάσταση.

Αικατερίνη Β΄ της Ρωσίας. Πίνακας του Fedor Rokotov (1763). Πηγή/wikipedia.org

Οι Ρώσοι μυστικοί πράκτορες είχαν την ευθύνη να πείσουν τους Έλληνες προκρίτους, και κυρίως τους Μανιάτες, για τις προθέσεις της Αικατερίνης περί απελευθέρωσης των Ελλήνων, προκειμένου οι πρόκριτοι να πείσουν, με τη σειρά τους, τους συμπατριώτες τους. Ο εμπνευστής του σχεδίου στην Ελλάδα και ο γενικός πράκτορας της Ρωσίας ήταν ο Γεώργιος Παπαζώλης. Στη συνέχεια, ένα πλήθος εκθέσεων για επαναστατική προετοιμασία έφτασε στους Ορλώφ, γεγονός που τους έπεισε να θέσουν σε εφαρμογή το σχέδιο εξέγερσης των Ελλήνων, στο πλαίσιο του Ρωσοτουρκικού Πολέμου, που εκτυλισσόταν ήδη από το 1768.

Ο Φιοντόρ Ορλώφ μαζί με τον ρωσικό στόλο φτάνει στο Οίτυλο της Μάνης, τον Φεβρουάριο του 1770, κηρύσσοντας, με την πράξη του αυτή, επίσημα την επανάσταση. Όμως, αυτό που προκαλεί μεγάλη εντύπωση στους Έλληνες είναι ότι ο ρωσικός στόλος ήταν ολιγάριθμος, κάτι που κλόνισε την πίστη των Ελλήνων.

Στη συνέχεια, ο στόλος χωρίστηκε σε ανατολική και δυτική λεγεώνα. Ακολούθησαν αρκετές νίκες στον Μυστρά, από τον οποίο ήλεγχαν το μεγαλύτερο μέρος της υπαίθρου, καθώς και σε πόλεις και οχυρά. Οι Ρώσοι, παρά τις νίκες που είχαν επιτύχει και τον ενθουσιασμό των Ελλήνων, δεν προχώρησαν στην οργάνωση της επανάστασης. Αντιθέτως, προχώρησαν στην πολιορκία της Κορώνης, διότι πίστευαν ότι ήταν καταλληλότερο μέρος ως βάση του στόλου από την περιοχή του Οιτύλου. Δεν εκμεταλλεύτηκαν, δηλαδή, την αδράνεια, που επικρατούσε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και το πλεονέκτημα του αιφνιδιασμού, αφήνοντας τις ελληνικές δυνάμεις ανοργάνωτες και διασκορπισμένες.

Όπως ήταν αναμενόμενο, η επόμενη επιχείρηση των επαναστατών προς κατάληψη της Τριπολιτσάς βρήκε τους Τούρκους προετοιμασμένους. Στη μάχη στα Τρίκορφα, στις 19 Μαρτίου 1770, με τη βοήθεια Τουρκαλβανών, κατάφεραν να νικήσουν και να εξοντώσουν τους άπειρους σε μάχη εκ παρατάξεως Έλληνες, με τους νικητές να επιδίδονται σε σφαγές και λεηλασίες άνευ προηγουμένου προς τιμωρία και παραδειγματισμό. Την ίδια μοίρα με την Τριπολιτσά είχαν η Πάτρα, η Αχαΐα, η Μεσσηνία και άλλες περιοχές της Ελλάδας, οι οποίες αντιμετώπισαν το μένος των Τουρκαλβανών. Εξαίρεση αποτελεί η Μάνη, η οποία αντιστάθηκε σθεναρά στις συνεχείς επιθέσεις τους.

Οι Ορλώφ, φυσικά, δεν έμειναν άπραγοι. Έβαλαν στόχο την πολιορκία το Ναβαρίνου ως κατάλληλο λιμάνι για ορμητήριο. Μ’ αυτόν τον τρόπο, θέλησαν να ανυψώσουν τη φήμη τους, ώστε να αντισταθμίσουν την τραγική ήττα τους στην Τριπολιτσά. Μετά την πολιορκία του Ναβαρίνου, αποφάσισαν να καταλάβουν το γειτονικό κάστρο της Μεθώνης. Οι Μανιάτες έδειξαν μεγάλο ηρωισμό, κατά την διάρκεια της μάχης, όμως αυτό δεν αρκούσε. Δυστυχώς, η χώρα είχε γεμίσει Τουρκαλβανούς και οι περισσότεροι Έλληνες είχαν  χάσει την αυτοπεποίθησή τους. Πολλά χωριά της Μεσσηνίας καταστράφηκαν, με την εξέλιξη αυτή να οδηγεί τα αδέλφια Ορλώφ στην απόφαση να αποχωρήσουν από την Ελλάδα με τον στρατό τους, εγκαταλείποντας τα σχέδιά τους και αδιαφορώντας για την τύχη των Ελλήνων.

O Αλεξέι Ορλώφ. Πηγή/hermitagemuseum.org

Οι συνέπειες για τους Έλληνες ήταν οδυνηρές. Όταν αντιλήφθηκαν την αποχώρηση του ρωσικού στόλου, ταράχτηκαν και έχασαν κάθε ελπίδα για την απελευθέρωσή τους. Εκλιπαρούσαν τους Ρώσους για  βοήθεια, όμως οι ίδιοι πήραν μαζί τους ελάχιστους Έλληνες. Οι περισσότεροι έπεσαν στα χέρια των Τουρκαλβανών. Όσοι κατάφεραν να γλιτώσουν από τη σφαγή, κατέφυγαν στα βουνά. Επιπλέον, αρκετοί Έλληνες μετανάστευσαν στη Ρωσία, τη Μ. Ασία, τα Επτάνησα και τις Κυκλάδες. Τέλος, ένας μεγάλος αριθμός γυναικόπαιδων πουλήθηκαν σε σκλαβοπάζαρα.

Ο μικρός αριθμός πλοίων και ενόπλων, η πλημμελής υλική βοήθεια και τέλος η έλλειψη ορθολογικού συντονισμού από την πλευρά της Ρωσίας έφεραν ως αποτέλεσμα την κακή εκτέλεση των πολεμικών επιχειρήσεων. Φυσικά, χάθηκε πολύτιμος χρόνος στην πολιορκία της Κορώνης, επιχείρηση που οι Ορλώφ κατάλαβαν προς το τέλος ότι ήταν περιττή.

Μια ακόμη αιτία είναι το γεγονός ότι το κίνημα των Ορλωφικών δεν ταίριαζε με τις αρχές μίας εθνικής επανάστασης, καθώς το ιδεολογικό υπόβαθρο του κινήματος δεν ήταν βασισμένο στις πολιτικές και κοινωνικές αξίες που είχε η Γαλλική Επανάσταση ή η Επανάσταση του 1821. Με λίγα λόγια, έλειπε η ιδέα της δημιουργίας ενός έθνους-κράτους ως κίνητρο για τις ρωσικές δυνάμεις.

Παρ’ όλα αυτά, δεν πρέπει τα Ορλωφικά να χαρακτηριστούν ως κίνηση του «ξανθού γένους». Αυτό θα ήταν άδικο για τους Έλληνες από την Κρήτη ως τη Μακεδονία, που πραγματοποίησαν αρκετές επαναστατικές ενέργειες και συγχρόνως, ήλπιζαν στη συνδρομή της ομόθρησκης Ρωσίας. Οι ελπίδες των Ελλήνων αναδεικνύουν τον σημαντικό ρόλο που έπαιζε η κοινή θρησκεία την εποχή εκείνη στις σχέσεις μεταξύ των λαών. Βέβαια, όπως έγινε φανερό, δεν ήταν αρκετή, για να μπορέσει το ελληνικό γένος να αποκτήσει την ανεξαρτησία του. Αν και προηγήθηκαν πολλά επαναστατικά κινήματα, με ή χωρίς τη συμβολή ξένων δυνάμεων, τα Ορλωφικά ήταν αυτό που προξένησε τη μεγαλύτερη αναταραχή στην Υψηλή Πύλη, ορθώς αποκαλούμενο ως η «Πρώτη Επανάσταση των Ελλήνων».


Βιβλιογραφία
  • Κόκκινου Δ. Α. (1974) Η Ελληνική Επανάστασις Τόμος Πρώτος Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών
  • Συλλογικό έργο (1975), Ιστορία του Ελληνικού Έθνους τ. ΙΑ’ ο Ελληνισμός υπό ξένη κυριαρχία (περίοδος 1669-1821) Τουρκοκρατία-Λατινοκρατία, Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών Α. Ε.
  • Σαϊσανάς Β. (2016) στο πλαίσιο Μεταπτυχιακής Εργασίας, «Οι προύχοντες της Πελοποννήσου στα Ορλωφικά και πριν το 1821», Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Πηγή: academia.edu

 

TA ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΑΡΘΡΑ

Αίγλη Μπένου
Αίγλη Μπένου
Γεννήθηκε το 2001 στην Αθήνα. Ολοκλήρωσε τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση στο 1ο Λύκειο Βριλησσίων και πλέον, είναι προπτυχιακή φοιτήτρια της Φιλοσοφικής Σχολής Αθηνών, στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας. Μιλάει την αγγλική και την γερμανική γλώσσα.