Του Κωνσταντίνου Πίχλιαβα,
Επανέρχομαι, σήμερα, σε ένα θέμα, με το οποίο ασχολήθηκα σε παλαιότερο άρθρο, τη βασιλεία του Κλαύδιου του Γοτθικού (268-270), (βλέπε εδώ). Στο προηγούμενο άρθρο, παρακολουθήσαμε την «κατάρρευση» της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας κατά τη βασιλεία του Γαλλιηνού (253-268). Σήμερα, θα ασχοληθούμε με τη διαμόρφωση δύο εφήμερων, περιφερειακών δυνάμεων-κρατών, της «Γαλατικής» και της «Παλμυρινής» Αυτοκρατορίας, καθώς και με τη βασιλεία του Αυρηλιανού (270-275).
Αμέσως μετά τη δολοφονία του Γαλλιηνού, από ομάδα ανωτάτων αξιωματικών και την εκκαθάριση των επιζώντων συγγενών του, την εξουσία έλαβε, με τη σύμφωνη γνώμη Συγκλήτου και Στρατού, ένας ανώτατος αξιωματικός, ο Μάρκος Αυρήλιος Βαλέριος Κλαύδιος (Marcus Aurelius Valerius Claudius). Ο νέος ηγεμόνας, με καταγωγή από την επαρχία της Δαρδανίας, ήταν «μεσοαστικής» καταγωγής. Ο πατέρας του, του οποίου το όνομα δεν διασώζεται, ανήκε στην τάξη των τοπικών βουλευτών (decuriones). Σε νεαρή ηλικία, εισήλθε στο στράτευμα και ακολουθώντας μια ανοδική πορεία (οι καιροί, άλλωστε, προσέφεραν πολλές ευκαιρίες) έφτασε στα χρόνια του Γαλλιηνού να λάβει το αξίωμα του Στρατηγού. Ως αυτοκράτορας ήταν βραχύβιος, η βασιλεία του διήρκησε μόλις τρία χρόνια. Την προσωνυμία Γοτθικός την έλαβε από την Σύγκλητο, ως αποτέλεσμα μια νίκης κατά των Γότθων στον Δούναβη. Για το τέλος του, οι γνώμες διίστανται. Ορισμένοι υποστηρίζουν πως απεβίωσε από λοιμική ασθένεια και άλλοι πως δολοφονήθηκε. Σίγουρος είναι μόνο ο τόπος του θανάτου του, το Σίρμιο. Τον διαδέχθηκε ο αδερφός του Κοΐντιλλος, που σύντομα ανατράπηκε.
Ο Αυρηλιανός (Lucius Domitius Aurelianus), από την άλλη, ήταν ταπεινής καταγωγής. Γεννημένος στο Σίρμιο ή στη Σαρδική από φτωχούς γονείς, το 214, σε ηλικία είκοσι ετών, εισήλθε στο στράτευμα. Όντας ικανότατος, στα χρόνια του Γαλλιηνού, κατείχε ήδη το αξίωμα του στρατηγού· από τον Κλαύδιο έλαβε το αξίωμα του Magister Equitum, γενόμενος αρχηγός του αυτοκρατορικού ιππικού. Την εξουσία έλαβε μετά την ανατροπή του Κοΐντιλλου. Βασίλεψε πέντε χρόνια και για το ανορθωτικό του έργο έλαβε από τη Σύγκλητο τον τίτλο Restitutor Orbis (Αναμορφωτής του Κόσμου).
Προτού ασχοληθούμε με τη βασιλεία του, ας δούμε πως διαμορφώθηκαν η «Γαλατική» και η «Παλμυρινή» Αυτοκρατορία. Η απαρχή και των δύο τοποθετείται χρονικά την εποχή της ήττας του Βαλεριανού από τον Σαπώρη, το 260. Δύο Ρωμαίοι σφετεριστές (ο Μακριανός και ο Κυήτος) κατάφεραν να καθυστερήσουν τις προελαύνουσες περσικές δυνάμεις, που ηττήθηκαν και καταδιώχθηκαν από τον «έξαρχο» της Παλμύρας, Σεπτίμιο Οδέναθο (Septimius Odenathus). Ενώ, αρχικά, είχε συμμαχήσει με τους στασιαστές, μετά την ήττα του πρώτου στη Θράκη από τις αυτοκρατορικές δυνάμεις, επιτέθηκε στον δεύτερο και τον κατατρόπωσε. Για τον λόγο αυτό, έλαβε από τον Γαλλιηνό τον τίτλο του «Κυβερνήτη ολόκληρης της Ανατολής», με την υποχρέωση να αντιμετωπίζει τους επιδρομείς. Έτσι, συγκρούστηκε με τους Σασσανίδες φτάνοντας να πολιορκήσει την πρωτεύουσά τους, Κτησιφώντα (264-265), και νίκησε τους Γότθους, που λεηλατούσαν τα μικρασιατικά παράλια (267-268). Τελικά, δολοφονήθηκε από συγγενή του κατά τη διάρκεια της εκστρατείας.
Μόλις έγινε γνωστή η ήττα του Βαλεριανού στη Δύση, επαναστάτησε ο διοικητής της Παννονίας, που ηττήθηκε από τον (πιστό, ακόμα τότε, στον Αυτοκράτορα) στρατηγό Αυρήλιο. Ο Γαλλιηνός αναγκάστηκε τότε να σπεύσει στον Ρήνο, για να αντιμετωπίσει εισβολή Φράγκων και Αλαμανών, τους οποίους νίκησε κοντά στο Μιλάνο. Έχοντας νικήσει μια ομάδα Φράγκων, που επέστρεφε με λεία, ο Ποστούμος, έπαρχος μιας εκ των Γαλατικών επαρχιών, στασίασε και ανακηρύχθηκε από τον στρατό Αυτοκράτορας. Σε απάντησή του, ο Καίσαρας Σαλονίνος έλαβε τον τίτλο του Αυτοκράτορα. Όλες οι επαρχίες εντεύθεν των Άλπεων (Γαλατικές, Βρετανικές και Ισπανικές) προσχώρησαν στον Ποστούμο, ο Σαλονίνος συνελήφθη και εκτελέστηκε. Παρ’ όλες τις προσπάθειές του, ο Γαλλιηνός δεν κατόρθωσε να υποτάξει τους «Γαλάτες». Λίγο έλειψε να το επιτύχει. Μετά τον θάνατό του, ο Κλαύδιος ο Γοτθικός επενέβη και αυτός, με αποτέλεσμα η Ισπανία να δηλώσει την υποταγή της στην αυτοκρατορική εξουσία. Ο πρόωρος θάνατός του έθεσε τέρμα στην προσπάθεια ανακατάληψης των Γαλατικών επαρχιών.
Αντίστοιχη ήταν και η πορεία των πραγμάτων στην Ανατολή. Μετά τον θάνατο του Οδέναθου, η εξουσία περιήλθε στην χήρα του και «αντιβασιλέα» του γιου της, Βαβάλλαθου, Ζηνοβία. Οι Παλμυρινοί δεν σταμάτησαν να αναγνωρίζουν τον Γαλλιηνό και τον διάδοχό του, Κλαύδιο Γοτθικό. Ο Βαβάλλαθος μεταχειριζόταν τον τίτλο «Βασιλεύς των Βασιλέων» και η μητέρα του τον τίτλο της βασίλισσας. Ο έλεγχός του επεκτάθηκε πέραν της Συρίας στην Μικρά Ασία και την Αίγυπτο. Το 272 και ενώ ο Αυρηλιανός ετοιμαζόταν να κινηθεί εναντίον του, ο Βαβάλλαθος αυτοανακηρύχθηκε αυτοκράτορας. Ο Αυρηλιανός εισέβαλε στη Μικρά Ασία, ενώ η Αίγυπτος αναγνώρισε την εξουσία του. Οι Παλμυρινοί ηττήθηκαν έξω από την Αντιόχεια και η πόλη τους, μετά από σύντομη πολιορκία, παραδόθηκε. Ο Αυρηλιανός επέδειξε μεγαλοψυχία, δεν λεηλάτησε την πόλη και σεβάστηκε την Ζηνοβία. Το 273, όμως, μετά από εξέγερση, η Παλμύρα λεηλατήθηκε. Η πόλη δεν συνήλθε ποτέ, ενώ ο Ρωμαϊκός έλεγχος στην Ανατολή αποκαταστάθηκε.
Στη Δύση, ο Αυρηλιανός επωφελήθηκε από την προϊούσα κατάρρευση της «Γαλατικής» Αυτοκρατορίας, για να επιβάλει και εκεί τον έλεγχό του. Ο ικανός Ποστούμος ανατράπηκε από τους στρατιώτες του το 269. Τον διαδέχθηκε ένας στρατηγός, ο Βικτορίνος, που δολοφονήθηκε ως αποτέλεσμα συνομωσίας το 271. Τελευταίος ανεξάρτητος «Γαλάτης» αυτοκράτορας έγινε ο διοικητής Τέτρικος. Μετά την υποταγή της Παλμύρας, στις αρχές του 274, ο Αυρηλιανός εισέβαλε και τον νίκησε σε μάχη. Ο Τέτρικος, τελικά, παραδόθηκε, ο Αυρηλιανός τού χάρισε τη ζωή και τού επέτρεψε να διατηρήσει τη συγκλητική του ιδιότητα.
Πέραν των στρατιωτικών δαφνών, ο Αυρηλιανός προέβη και σε πολλές μεταρρυθμίσεις. Στα χρόνια του, εκκενώθηκε και εγκαταλείφθηκε η επαρχία της Δακίας, διευκολύνοντας έτσι την προστασία του συνόρου στον Δούναβη. Επιπλέον, προέβη σε στρατιωτικές και νομισματικές μεταρρυθμίσεις, τις οποίες θα δούμε στο μεθεπόμενό μας άρθρο. Τέλος, στα χρόνια του τοποθετείται και ο τελευταίος διωγμός των Χριστιανών πριν τον Διοκλητιανό. Ο δραστήριος αυτός αυτοκράτωρ έπεσε θύμα συνομωσίας και δολοφονήθηκε στον δρόμο για την Περσική μεθόριο, σε ένα πόλισμα της Θράκης, το Καινοφρούριον.
Βλέπουμε, λοιπόν, πως την πλήρη κατάρρευση της Αυτοκρατορίας, στα χρόνια του Γαλλιηνού (253-268), διαδέχεται μία συντονισμένη ανορθωτική προσπάθεια από τους Κλαύδιο Γοτθικό και Αυρηλιανό. Με την τελευταία δεκαετία της περιόδου της Στρατιωτικής Αναρχίας (275-284) θα ασχοληθούμε στο επόμενο άρθρο μας.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Alföldy G., «Η Κρίση του 3ου αι. μ.Χ. (235-284 μ.Χ.), Ελληνισμός και Ρώμη Γ΄», τ. 16, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 2015, σ. 172-187.
- Brown P., «Ο κόσμος της Ύστερης Αρχαιότητας 150-750 μ.Χ.», Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1998, σ. 27-38 και σ. 67-74
- Κραλίδης Απόστολος, «Η αυτοκρατορική λατρεία στην περίοδο της τετραρχίας (285-313 μ.Χ.)», Βάνιας, Θεσσαλονίκη 2010, σ.77-82.
- Mackay Christopher, «Αρχαία Ρώμη Στρατιωτική και πολιτική Ιστορία», Παπαδήμας, Αθήνα 2014, σ. 369-372.
- Μπουραζέλης Κ., «Οι τρόφιμοι τα Λύκαινας», ΜΙΕΤ, Αθήνα 2015, σ. 335-339.
- Σακελαρίου Μ., «Η εποχή των Σεβήρων και τα Αναρχίας (193-284 μ.Χ.), Ελληνισμός και Ρώμη», Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. 14, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 2015, σ. 99-105.
