Της Σοφίας Σιδερίδου,
Μια και πέρασε η επέτειος της 28ης Οκτωβρίου, θυμάμαι ότι σαν μαθήτρια την περίμενα πώς και πώς. Λίγο η αργία και το τριήμερο ή ακόμα καλύτερα, το τετραήμερο που μας χάριζε, λίγο οι εκδηλώσεις και η κίνηση εκείνες τις μέρες στους δρόμους. Ό,τι αγαπούσα, όμως, περισσότερο ήταν οι ιστορίες του παππού μου. Είμαι από αυτές τις τυχερές που σ’ εκείνες τις εργασίες των ημερών γύρω από την επέτειο του ’40 είχα να γράψω πολλά, γιατί ο παππούς μου περιέγραφε τις αναμνήσεις του ως παιδί από τον πόλεμο κάτω στο χωριό του στην Κρήτη τόσο ξεχωριστά και όμορφα. Και παρότι βέρος Κρητικός, πάντα σπάζει η φωνή του λιγάκι όταν γυρνάει εκεί πίσω.
Τώρα που η καθημερινότητά μου στο εξωτερικό δεν περιλαμβάνει τίποτα από τα παραπάνω, βρίσκω άλλα πράγματα να προσέξω σε αυτή την επέτειο. Η επέτειος του «όχι», όπως καθιερώθηκε στον τύπο τότε, στοχεύει ακόμα στην ανύψωση του εθνικού φρονήματος και εξυμνεί το τότε ελληνικό λαϊκό αίσθημα, την άρνηση της υποταγής σε έναν άλλο λαό. Παρελάσεις, εκδηλώσεις, επιδείξεις στρατιωτικού δυναμικού, ομιλίες και άλλα πολλά. Πράγματι όλα αυτά είναι ίσως ένας δυνατός, ίσως κάπως υπερβολικός κατά τη δική μου γνώμη, αλλά σίγουρα άμεσος τρόπος να κρατηθεί μια κοινή βάση πάνω στην πρόσφατη ιστορία.
Το «Όχι», λοιπόν, του Μεταξά και ό,τι αυτό πρέσβευε και υποδείκνυε για τον ελληνικό λαό έγινε σύμβολο. Και κάπου εκεί χαράχτηκε άλλη μια «ελληνική πρωτοτυπία». Η Ελλάδα είναι η μόνη χώρα στον κόσμο που γιορτάζει την είσοδο της σε έναν πόλεμο που άφησε πίσω του πολλά θύματα και όχι το τέλος του πολέμου. Ίσως γιατί η Ελλάδα είχε ανάγκη να τονίσει κάτι άλλο, περισσότερο και από την ίδια την απελευθέρωσή της. Ή ίσως γιατί στη χώρα μας, η χαρά της λήξης του πολέμου θάφτηκε γρήγορα, διότι οι Έλληνες δεν είχαν θρηνήσει ήδη πολλά θύματα και έπρεπε να βυθίσουν λίγο ακόμα τη χώρα στο σκοτάδι με έναν εμφύλιο πόλεμο.
Την 28η,λοιπόν, γιορτάζεται ένα εθνικό αίσθημα ενότητας και όχι η απελευθέρωση, σε μια προσπάθεια να διατηρηθεί αυτό το αίσθημα ακέραιο μέσα στα χρόνια. Έγινε, λοιπόν, μια πιο… βαθιά και ουσιαστική επιλογή εθνικής επετείου. Είτε αυτή ήταν μια συνειδητή επιλογή ανύψωσης του εθνικού φρονήματος, είτε μια επιλογή μονόδρομος, ως η μόνη θετική στιγμή που είχε κάτι ενωτικό μέσα της.
Μάλλον, όμως, φαίνεται ότι κάναμε πολλές απουσίες και κάπου χάσαμε τη ροή του μαθήματος που ήθελε να μας περάσει η ιστορία, αλλά και η ίδια η επιλογή της επετείου. Αφού αγγίχτηκε, ορθά και όπως της αξίζει, η ελληνική αντίσταση και η άρνηση για υποταγή, είναι μάλλον η στιγμή να αγγιχτεί και αυτός ο ακόμα πιο μαύρος και από τον Β’ Παγκόσμιο, εμφύλιος πόλεμος που ακολούθησε. Μια στιγμή που καπακώθηκε από το βαρύ Μεταξικό «Όχι» και δεν της δόθηκε η πρέπουσα σημασία. Για το πώς τελείωσε αυτός ο πόλεμος, λίγα έχουν ειπωθεί. Και κάπως σαν να έμεινε ιστορικά ένα ανοιχτό κεφάλαιο. Και ίσως για αυτό τον λόγο, η κακή αυτή εθνική στιγμή δεν έμεινε μόνο στο τότε, αλλά επαναλαμβάνεται διαρκώς.
Άνθρωποι που πέρασαν και Κατοχή και Εμφύλιο, δε δίστασαν να πουν ότι αυτό που πέρασαν τα τελευταία χρόνια ήταν χειρότερο. Γιατί ήταν πιο ύπουλο και πιο μοναχικό. Ο πόλεμος, ακριβώς επειδή έχει μια άμεση σκληρότητα, απανθρωπιά, αποτροπαιότητα και βιαιότητα, μας κάνει να βλέπουμε πιο ξεκάθαρα την αρχή, τη μέση και κυρίως το τέλος του. Στον «σύγχρονο πόλεμο», αυτές οι έννοιες είναι πολύ πιο θολές…
