Του Ραφαήλ Ιωαννίδη,
Η καταστροφή της Σμύρνης, τον Σεπτέμβριο του 1922, αποτέλεσε ουσιαστικά την τελευταία πράξη του δράματος που έμεινε γνωστό στην Ελληνική Ιστορία ως «Μικρασιατική Καταστροφή». Το θλιβερό αυτό γεγονός σηματοδότησε το άδοξο τέλος μίας εκστρατείας που είχε ξεκινήσει μεγαλόπνοα και με τυμπανοκρουσίες, περίπου τρία χρόνια νωρίτερα. Τα όσα διαδραματίστηκαν, βέβαια, στην πρωτεύουσα της Ιωνίας εκείνες τις σκοτεινές ημέρες πιθανόν δεν ήταν πρωτόγνωρα, καθώς δυστυχώς τέτοιου είδους φρικαλεότητες έχουν συμβεί επανειλημμένα στην ιστορία της ανθρωπότητας, όμως οπωσδήποτε πυροδότησαν την πρώτη μεγάλη ανθρωπιστική καταστροφή του 20ού αιώνα.
Η Σμύρνη πριν το 1922
Αυτή η τόσο όμορφη και κοσμοπολίτικη πόλη των μικρασιατικών παραλίων με το σπουδαίο λιμάνι, που για αιώνες υπήρξε κέντρο εμπορίου για ολόκληρη τη Μεσόγειο, χαρακτηριζόταν ανέκαθεν, από την αρχαιότητα ακόμη, για το ιδιαίτερα έντονο ελληνικό στοιχείο της. Χαρακτηριστικά, λίγο πριν την καταστροφή του 1922, η πόλη υπολογίζεται πως αριθμούσε περί τις 370.000 κατοίκους, εκ των οποίων οι 165.000 ήταν Έλληνες, που δραστηριοποιούνταν κυρίως στον εμπορικό και τον τραπεζικό τομέα.
Όταν ξεκίνησε η Μικρασιατική Εκστρατεία τον Μάιο του 1919, ο ελληνικός στρατός, κατόπιν συνεννόησης με τους Συμμάχους και ενόσω η Οθωμανική Αυτοκρατορία ήδη κατέρρεε, αποβιβάστηκε στη Σμύρνη, όπου και έγινε δεκτός από τον ντόπιο χριστιανικό πληθυσμό ως απελευθερωτής. Βεβαίως, δεν ίσχυε το ίδιο και για τους μουσουλμάνους της πόλης, οι οποίοι έβλεπαν τους Έλληνες ως ανεπιθύμητους και επίδοξους κατακτητές, που έπρεπε πάση θυσία να εκδιωχθούν.
Τον επόμενο χρόνο, στις 10 Αυγούστου 1920, υπογράφτηκε και η περίφημη Συνθήκη των Σεβρών, η οποία μεταξύ των άλλων προέβλεπε ότι η Σμύρνη και τα περίχωρα της θα περνούσαν για πέντε έτη υπό ελληνική διοίκηση (Ύπατη Αρμοστεία) και εν συνεχεία, οι κάτοικοι θα αποφάσιζαν με δημοψήφισμα εάν επιθυμούσαν την ένωση με την Ελλάδα ή με την Τουρκία, που τότε ακόμη ήταν ένα υπό δημιουργία κράτος στις στάχτες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που έπνεε τα λοίσθια. Κάτι τέτοιο, φυσικά, ερχόταν σε πλήρη αντίθεση με τα σχέδια των Νεότουρκων, οι οποίοι ήδη από το 1908 όταν εκδηλώθηκε για πρώτη φορά το Κίνημα τους οραματίζονταν την τιμωρία των «απίστων» (δηλαδή, των μη μουσουλμάνων) και τη δημιουργία μίας νέας και ελεύθερης Τουρκίας στη θέση του παρηκμασμένου οθωμανικού κράτους. Το όραμα αυτό, άλλωστε, συνοψιζόταν και στη γνωστή φράση του Νεότουρκου ηγέτη Mustafa Kemal: «Η Τουρκία για τους Τούρκους».
Η καταστροφή
Η αντίστροφη μέτρηση για τα όσα ολέθρια έλαβαν χώρα στην πόλη της Σμύρνης ξεκίνησε με την τουρκική γενική επίθεση της 26ης Αυγούστου κατά των ήδη εξουθενωμένων και με χαμηλό ηθικό από τις προηγούμενες ήττες ελληνικών δυνάμεων. Αυτή η επίθεση είχε ως αποτέλεσμα την ολοκληρωτική κατάρρευση του ελληνικού μετώπου και υποχρέωσε τα ελληνικά στρατεύματα σε άτακτη υποχώρηση προς τις δυτικές ακτές της Μικράς Ασίας, με απώτερο σκοπό την εύρεση θέσης σε κάποιο πλοίο για επιστροφή στην Ελλάδα.
Έτσι, λοιπόν, από την 1η Σεπτεμβρίου είχαν αρχίσει να καταφθάνουν στη Σμύρνη οι πρώτοι τραυματίες στρατιώτες από το μέτωπο με τρένα, άμαξες και κάθε άλλο πρόσφορο μέσο. Φυσικό επακόλουθο ήταν οι Έλληνες κάτοικοι της πόλης βλέποντας αυτές τις εικόνες, σε συνδυασμό και με το πλήθος των προσφύγων που επίσης έφθαναν στα μικρασιατικά παράλια εκδιωκόμενοι από τις πατρογονικές τους εστίες στην ενδοχώρα (περί τις 200.000 άνθρωποι), να αρχίσουν να πανικοβάλλονται και να προσπαθούν και οι ίδιοι να βρουν τρόπο για να εγκαταλείψουν τη Σμύρνη, προκειμένου να σωθούν από το μένος των τουρκικών δυνάμεων που ήταν απλώς θέμα λίγων ημερών να φτάσουν στην πόλη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Horton George (2010), Η μάστιγα της Ασίας: Εξιστόρηση της συστηματικής εξόντωσης χριστιανικών πληθυσμών από μουσουλμάνους και της ενοχής ορισμένων Μεγάλων Δυνάμεων μαζί με την πραγματική ιστορία της πυρπόλησης της Σμύρνης, (μτφ. Σολομωνίδου Γ.), εκδ. Εστία
- Horton George (2016), Η μάστιγα της Ασίας 1922, Η μικρασιατική καταστροφή, (μτφ. Μπαρουξής Γιώργος, επμ. Καραδήμας Δημήτρης), εκδ. Μίνωας
- Φωτιάδης Κώστας (2008), Η μικρασιατική καταστροφή, Αφηγήσεις-Μελετήματα-Ντοκουμέντα, εκδ. Καλοκάθης
- 1922 – Τα Αναπάντητα Ερωτήματα της Καταστροφής: Πώς ξεκίνησε η τραγωδία στην προκυμαία της Σμύρνης, kathimerini.gr, διαθέσιμο εδώ
- Η καταστροφή της Σμύρνης μέσα από τα γραπτά Άγγλων και Αμερικανών. Τι αναφέρουν για την φωτιά, το πογκρόμ και την κατακρεούργηση του Μητροπολίτη, mixanitouxronou.gr, διαθέσιμο εδώ
- September 1922: The Great Fire of Smyrna, daily.jstor.org, διαθέσιμο εδώ
