Της Βασιλικής Μιχαηλίδου,
Πριν από 50 χρόνια, οργανώθηκε η δίκη των αρχηγών της χουντικής κυβέρνησης, Γεώργιος Παπαδόπουλος, Στυλιανός Παττακός, Νικόλαος Μακαρέζος, με σκοπό την απόδοση της δικαιοσύνης για τα τελευταία χρόνια δικτατορίας στην Ελλάδα.
Ιστορικό πλαίσιο
Τα ξημερώματα της 21ης Απριλίου 1967, ξέσπασε το στρατιωτικό πραξικόπημα με επικεφαλής τον ταξίαρχο Στυλιανό Παττακό και τους συνταγματάρχες Γεώργιο Παπαδόπουλο και Νικόλαο Μακαρέζο. Η ηγεσία των πραξικοπηματιών επισκέφθηκε τα Ανάκτορα του βασιλιά Κωνσταντίνου, με αίτημα να ορκίσει την κυβέρνησή τους. Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος δεν είχε δεύτερη επιλογή, ενώ η περιοχή ήταν περικυκλωμένη από τανκς, για να μην υπάρξει δυνατότητα αντίδρασης. Ο βασιλιάς, παρά την προτροπή του συλληφθέντα Πρωθυπουργού Παναγιώτη Κανελλόπουλου να αντισταθεί, συμβιβάστηκε μαζί τους «για να μην χυθεί αίμα ελληνικό» και αργά το απόγευμα όρκισε την κυβέρνηση, με Πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Κόλλια. Την ίδια μέρα, ο νέος Πρωθυπουργός εξήγγειλε το «πρώτο» διάγγελμα της Χούντας, στο οποίο επικαλείται τους λόγους που οδήγησαν στην επέμβαση του Στρατού.
Σε αυτό το σημείο, ας συνυπολογίσουμε και τους εξωτερικούς παράγοντες που αφορούσαν την Ελλάδα. Βρισκόμαστε στην κορύφωση του Ψυχρού Πολέμου, όπου η παγκόσμια σφαίρα -στην πλειονότητα των χωρών- είχε χωριστεί σε δύο πόλους. Ένας από τους δύο αφορούσε τις ΗΠΑ, οι οποίες θεωρούσαν φέουδό τους την Ελλάδα και με την πρόσφατη δολοφονία του Λαμπράκη, το δεξιό παρακράτος ήταν ισχυρό. Κατ’επέκταση του αμερικανικού σχεδίου αντιμετώπισης του κομμουνιστικού ρεύματος, οι πραξικοπηματίες έβαλαν σε εφαρμογή το σχέδιο «Προμηθεύς».
1974-1975
Η δικτατορία έφτασε στο τέλος της το 1974, αλλά για τον ελληνικό λαό, η υπόθεση δεν είχε κλείσει, απαιτούσε απόδοση δικαιοσύνης και τιμώρησης των μελών της τέως κυβέρνησης. Η υπόθεση εκδικάστηκε από το Πενταμελές Εφετείο Αθηνών. Τον Αύγουστο 1975, πραγματοποιείται η μεγάλη Δίκης της Χούντας (γνωστή και ως «Δίκη του Πολυτεχνείου» και «Δίκη των Πρωταιτίων»). Πρόεδρος του δικαστηρίου και παρουσιαζόμενος στη δίκη βρισκόταν ο Γιάννης Ντεγιάννης. Σύμφωνα με τις καταγεγραμμένες κασέτες από την εποχή, τον πρώτο λόγο αναλαμβάνει ο Ντεγιάννης:
«Άρχεται η συνεδρίασις» –και κάλεσε τους κατηγορουμένους να δώσουν τα στοιχεία ταυτότητας (όνομα, επώνυμο, επάγγελμα, ηλικία κ.λπ.). Οι κατηγορούμενοι έπρεπε να θυμίσουν και να επιβεβαιώσουν στο δικαστήριο το ονοματεπώνυμο τους και να απαντήσουν στον χαρακτηρισμό, «κατηγορούμενος». Στην ερώτηση «ποιο το επάγγελμα;» απάντησαν όλοι «απόστρατος αξιωματικός», αναγνωρίζοντας τον λόγο που βρίσκονταν στις θέσεις κατηγορουμένων. Ένας, «ο πιο σαστισμένος», αφηγείται ο πρόεδρος του δικαστηρίου, «απάντησε πως ήταν κάτοικος Κορυδαλλού και το επάγγελμα του ήταν οικιακά».
Στο βιβλίο του Ντεγιάννη αποκαλύπτονται λεπτομέρειες και περιγραφές της δίκης όπως και τα προβλήματα που έπρεπε να επιλύσει για την αναδίφηση της υπόθεσης: Το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετώπισε στα πλαίσια της δίκης αυτής ήταν το πώς θα εξετάζονταν όλα τα περιστατικά που περιελάμβανε η δράση του καθενός από τους κατηγορουμένους, αφού η ανάκριση ήταν ελλιπής.
Οι κατηγορίες
Η δίκη ολοκληρώθηκε στις 23 Αυγούστου 1975, έναν μήνα περίπου μετά την έναρξή της. Ο Γιάννης Ντεγιάννης ανακοινώνει τις ποινές των κατηγορουμένων: «Γεώργιος Παπαδόπουλος, Στυλιανός Παττακός και Νικόλαος Μακαρέζος κρίθηκαν ένοχοι εσχάτης προδοσίας και στάσεως χωρίς ελαφρυντικά. Ποινή: Θάνατος και ισόβια κάθειρξη». Οι υπόλοιποι συνένοχοι -Γρ. Σπαντιδάκης, Γ. Ζωιτάκης, Δημ. Ιωαννίδης, Ι. Λαδάς, Α. Λέκκας, Μ. Ρουφογάλης, Κ. Παπαδόπουλος, Μ. Μπαλόπουλος, Οδ. Αγγελής, Ν. Ντερτιλής, Ν. Γκαντώνας, Στ. Καραμπέρης, Γ. Κωνσταντόπουλος, Ε. Τσάκας, Δ. Σταματελόπουλος- κατηγορήθηκαν με φυλάκιση από 10-20 χρόνια ανάλογα. Ο Δημήτριος Ιωαννίδης, αρχηγός του πραξικοπήματος του 1973 και υπεύθυνος για το πραξικόπημα στην Κύπρο, έλαβε ισόβια.
Οι τρεις θανατοποινίτες περνώντας μπροστά από τους δημοσιογράφους δήλωσαν: «Ουδέν σχόλιον». Παρά την ένταση των ημερών οι θανατικές ποινές δεν εκτελέστηκαν. Σύμφωνα με το πρωτοσέλιδο του «ΒΗΜΑΤΟΣ» της επόμενης μέρας μετά την δίκη, η κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή αποφάσισε μετριασμό των τιμωρητέων αποφάσεων του δικαστηρίου. Οι Γεώργιος Παπαδόπουλος, Στυλιανός Παττακός, Νικόλαος Μακαρέζος από θανατική ποινή καταδικάστηκαν σε ισόβια κάθειρξη. Με εξαίρεση τον Γεώργιο Παπαδόπουλο, ο οποίος πέθανε το 1999 σε ηλικία 80 ετών, ενώ εξέτιε ποινή ισόβιας κάθειρξης, οι Παττάκος και Μακαρέζος αποφυλακίστηκαν τη δεκαετία του 1990. Ο Σ. Παττακός απεβίωσε το 2016 σε ηλικία 104 ετών, ενώ ο Μακαρέζος 5 χρόνια πρωτύτερα, στα 87.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Δικτατορία 1967-1974: Η δίκη των πρωταιτίων, όπως την έζησε ο δικαστής Νετγιάννης, tovima.gr, διαθέσιμο εδώ
- Το Πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1976, sansimera.gr, διαθέσιμο εδώ
- Στρατιωτικό πραξικόπημα της 21ης Απριλίου, ertnews.gr, διαθέσιμο εδώ
