28.1 C
Athens
Κυριακή, 24 Αυγούστου, 2025
ΑρχικήΙστορίαΗ μάχη του Tannenberg και η διαμόρφωση του Ανατολικού Μετώπου στον Α΄...

Η μάχη του Tannenberg και η διαμόρφωση του Ανατολικού Μετώπου στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο


Της Αλεξίας Κυριαζοπούλου,

Η μάχη του Τάννενμπεργκ (battle of Tannenberg), που διεξήχθη στα τέλη Αυγούστου 1914 στην Ανατολική Πρωσία, υπήρξε μια από τις πιο καταιγιστικές και συμβολικά φορτισμένες νίκες του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Μέσα σε λίγες ημέρες, ο γερμανικός στρατός περικύκλωσε και κατέστρεψε σχεδόν ολοκληρωτικά τον ρωσικό στράτευμα του στρατηγού Αλεξάντρ Σαμσόνοφ, αιχμαλωτίζοντας δεκάδες χιλιάδες άνδρες και αποδιοργανώνοντας την ρωσική προέλαση στην περιοχή. Παρά τη μεγάλη του κλίμακα, το πεδίο της σύγκρουσης βρισκόταν κοντύτερα στο Άλενσταϊν (σημερινό Όλστιν)· το όνομα «Τάννενμπεργκ» επιλέχθηκε συνειδητά για να «εξιλεωθεί» ο γερμανικός μύθος από την μεσαιωνική ήττα των Τευτόνων Ιπποτών το 1410 στη Γκρούνβαλντ/Τάνενμπεργκ.

Στρατηγικό πλαίσιο και πρώτες κινήσεις

Τον Αύγουστο του 1914 η γερμανική στρατηγική στηριζόταν κατ’ ουσίαν στη λογική του σχεδίου Σλίφεν, (συντριπτικό βάρος στη Δύση και αμυντική στάση στην Ανατολή ώσπου να ξεκαθαρίσει το μέτωπο με τη Γαλλία). Έτσι, η Ανατολική Πρωσία καλυπτόταν κυρίως από τον 8η γερμανική στρατιά, με σχετικά περιορισμένες δυνάμεις. Αντιθέτως, η ρωσική διοίκηση του Βορειοδυτικού Μετώπου (στρατάρχης Γιακόβ Ζιλίνσκι) κινήθηκε ταχύτατα για να ανακουφίσει τη Γαλλία με εισβολή στην Ανατολική Πρωσία από δύο κατευθύνσεις, η 1η ρωσική στρατιά του Πάβελ Ρενένκαμπφ από βορειοανατολικά και η 2η στρατιά του Σαμσόνοφ από νότο, με σκοπό την περικύκλωση των Γερμανών.

Γερμανικό πεζικό κατά την διάρκεια της μάχης του Tannenberg. Πηγή εικόνας: Wikipedia.org

Η αρχική ρωσική προώθηση προκάλεσε αναταραχή. Μετά τη σκληρή σύγκρουση στο Γκούμπινεν (20 Αυγούστου/7 Αυγούστου), ο τότε διοικητής της 8ης στρατιάς, Μαξ φον Πρίτβιτς, σκέφτηκε ακόμη και γενική σύμπτυξη πίσω από τον Βιστούλα. Η γερμανική ανώτατη διοίκηση τον αντικατέστησε ταχύτατα με τον Πάουλ φον Χίντενμπουργκ ως διοικητή και τον Έριχ Λούντεντορφ ως επιτελάρχη, ενώ καθοριστικό ρόλο στον σχεδιασμό κράτησε ο ικανότατος αξιωματικός επιχειρήσεων, Μαξ Χόφμαν.

Το σχέδιο Χόφμαν–Λούντεντορφ και ο ρόλος του σιδηροδρόμου

Το επιχειρησιακό κλειδί βρισκόταν στην απόσταση και στην ταχύτητα. Διαπιστώνοντας ότι ο Ρενένκαμπφ παρέμενε βραδυκίνητος και ακόμη αρκετά ανατολικότερα, οι Γερμανοί πήραν το ρίσκο να τραβήξουν σημαντικές δυνάμεις από το μέτωπο έναντί του, καλυπτόμενοι μόνο από ένα λεπτό ιππικό προπέτασμα, και να τις μεταφέρουν με το πυκνό ανατολικοπρωσικό σιδηροδρομικό δίκτυο εναντίον του δεξιού πλευρού του Σαμσόνοφ. Η «εσωτερική γραμμή» και η εκμετάλλευση των συγκοινωνιών επέτρεψαν διαδοχική υπεροχή εναντίον απομονωμένων ρωσικών σωμάτων.

Κρίσιμο πλεονέκτημα αποτέλεσαν και οι ρωσικές ασύρματες επικοινωνίες, συχνά μεταδίδονταν χωρίς κρυπτογράφηση με αποτέλεσμα να υποκλέπτονται από σταθμούς της 8ης μεραρχίας σε Τορν και Κένιξμπεργκ. Έτσι οι Γερμανοί γνώριζαν κατευθύνσεις, προθέσεις και ρυθμό κινήσεων του εχθρού, «καθαρίζοντας την ομίχλη του πολέμου» σε μια κατά τα άλλα εξαιρετικά ρευστή κατάσταση.

Στις 23 Αυγούστου οι Χίντενμπουργκ–Λούντεντορφ είχαν πλέον αναλάβει πλήρως. Ο Σαμσόνοφ, ορμώμενος προς βορρά, διέσχιζε δασώδη, λιμνώδη και φτωχά από δρόμους περιοχή νότια του Άλενσταϊν, με επιμήκη μέτωπο και αδύναμο συντονισμό με τον Ρενένκαμπφ. Ο Χέρμαν φον Φρανσουά, διοικητής του 1ου σώματος στρατού, έπληξε τα ρωσικά πλευρά κοντά στο Ούσνταου, ταυτόχρονα, άλλα γερμανικά σώματα έκλειναν το ανατολικό τόξο γύρω από το Νάιντενμπουργκ (σημερινή Νίντζιτσα) και το Βίλενμπεργκ. Ο ρωσικός στρατός, με μεραρχίες απλωμένες και μετέωρα πλευρά, βρέθηκε να δέχεται πιέσεις από βορρά, δύση και ανατολή.

Χάρτης που απεικονίζει τη πορεία του γερμανικού στρατού (κόκκινο) και του ρωσικού (μπλε) μεταξύ 23 έως 26 Αυγούστου 1914. Πηγή εικόνας: Wikipedia.org

Στις 26–28 Αυγούστου η εικόνα ήταν πια αναπόδραστη, οι Γερμανοί είχαν επιτύχει επιχειρησιακή περικύκλωση. Η κορύφωση ήρθε στις 29–30 Αυγούστου, όταν μεγάλα τμήματα του στρατού σφραγίστηκαν σε θύλακες και καταβλήθηκαν κατά ομάδες. Ο ίδιος ο Σαμσόνοφ, μη αντέχοντας το βάρος της καταστροφής, αυτοκτόνησε κατά την προσπάθεια διαφυγής. Οι απώλειες των Ρώσων υπήρξαν τεράστιες, περί τους 30.000 νεκρούς και τραυματίες και περίπου 92.000 αιχμαλώτους εκατοντάδες χαμένα πυροβόλα και τεράστιες ποσότητες εφοδίων. Στον αντίποδα, οι γερμανικές απώλειες ανήλθαν περίπου σε 13.000. Πέρα από τις «ψυχρές» καταμετρήσεις, οι εικόνες χιλιάδων αιχμαλώτων που οδηγήθηκαν σε πορείες μέσα από χωριά και πόλεις της Ανατολικής Πρωσίας έκαναν ισχυρή εντύπωση στη γερμανική κοινή γνώμη, εδραιώνοντας το αίσθημα σωτηρίας της επαρχίας από «εισβολή».

Γιατί «Τάννενμπεργκ»;

Παρότι το κύριο πεδίο μάχης βρισκόταν πιο κοντά στο Άλενσταϊν, ο Χίντενμπουργκ καθιέρωσε το όνομα «Τάννενμπεργκ», ώστε να προσδώσει στη νίκη ισχυρό ιστορικό και εθνικό συμβολισμό, εκδίκηση για το 1410, όταν οι Τεύτονες είχαν ηττηθεί από Πολωνούς και Λιθουανούς. Η ονοματοδοσία έγινε μέρος μιας ευρύτερης μυθοποίησης της εκστρατείας, που ανύψωσε το ηθικό στη Γερμανία και παρουσίασε τη νίκη ως λυτρωτικό αφήγημα της Ανατολικής Πρωσίας.

Από το Τάννενμπεργκ στις Λίμνες της Μαζουρίας

Η νίκη δεν έκλεισε τις εκκρεμότητες στην Ανατολική Πρωσία. Αμέσως μετά, η 8η στρατιά, ενισχυμένη με δύο σώματα που μεταφέρθηκαν από τη Δύση, στράφηκε εναντίον του 1ου ρωσικού Στρατού. Στην Α’ μάχη των Λιμνών της Μαζουρίας (2–16 Σεπτεμβρίου 1914), ο Ρενένκαμπφ απωθήθηκε εκτός Γερμανίας και το ανατολικό μέτωπο σταθεροποιήθηκε προσωρινά. Το σύνολο των ρωσικών απωλειών στην Ανατολική Πρωσία κατά την περίοδο ανήλθε σε περίπου 250.000 άνδρες, με ανεπανόρθωτη φθορά σε υλικό. Η επιτυχία αυτή έδωσε τεράστιο κύρος στους Χίντενμπουργκ και Λούντεντορφ, που γρήγορα αναδείχθηκαν σε εθνικές μορφές.

Πεσόντες Ρώσοι στρατιώτες μετά τη Μάχη του Τάνενμπεργκ, Σεπτέμβριος 1914. Πηγή εικόνας: warfarehistorynetwork.com

Η κληρονομιά του Tannenberg έχει δύο όψεις, θεωρείται από πολλούς ως «τακτικό αριστούργημα» και από άλλους ως «ευκαιρία αξιοποίησης αντίπαλων σφαλμάτων» – στην πραγματικότητα είναι και τα δύο. Το αποτέλεσμα υπήρξε συντριπτικό, η 2η ρωσική στρατιά έπαψε να υπάρχει ως οργανωμένη δύναμη, και το γερμανικό έθνος απέκτησε έναν θρύλο που θα τροφοδοτούσε την πολιτική και στρατιωτική αυτοπεποίθηση τα χρόνια που ακολούθησαν. Στο επίπεδο μνήμης και πολιτικής, έγινε εργαλείο ταυτότητας και προπαγάνδας, ιδίως στη Γερμανία του πολέμου και του Μεσοπολέμου. Πέραν από τους μύθους, η ψύχραιμη ανάγνωση του γεγονότος μας θυμίζει ότι οι πόλεμοι κρίνονται συχνά από την ικανότητα να «βλέπεις» και να κινείσαι γρηγορότερα από τον αντίπαλο και ότι οι πρώτες εβδομάδες του 1914 ήταν περίοδος όπου ακόμη και μικρά λάθη μπορούσαν να γεννήσουν τεράστιες συνέπειες.


ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
  • Γεδεών Δημήτριος (2003), Η μάχη του Τάνενμπεργκ, η συντριβή του τσαρικού στρατού στην Γερμανία (1914), εκδ. Περισκόπιο
  • Κλάδης Κωνσταντίνος (2024), Η μάχη του Τάνενμπεργκ (26-30 Αυγούστου 1914), εκδ. Γκοβόστη
  • Dennis E. Showalter (2004), Tannenberg: Clash of empires, 1914, εκδ. Potomac Books
  • Encyclopaedia Britannica, «Battle of Tannenberg: Facts, Outcome & Significance», Britannica.com, διαθέσιμο εδώ
  • 1914–1918 Online, «Tannenberg Myth», encyclopedia.net, διαθέσιμο εδώ

 

TA ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΑΡΘΡΑ

Αλεξία Κυριαζοπούλου, Β΄ Αρχισυντάκτρια Ιστορίας
Αλεξία Κυριαζοπούλου, Β΄ Αρχισυντάκτρια Ιστορίας
Γεννήθηκε στην Πάτρα το 2001, είναι απόφοιτος του τμήματος Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Διαχείρισης Πολιτισμικών Αγαθών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου. Έχει παρακολουθήσει σεμινάρια, το εργαστήριο Διαχρονικής μελέτης της ελληνικής γλώσσας και γραμματείας. Στον ελεύθερο χρόνο της διαβάζει βιβλία, βλέπει ταινίες ιστορικού περιεχομένου και ασχολείται με το πλέξιμο και το κέντημα.