Της Κωνσταντίνας Μερλέμη,
Η προστασία των ξένων επενδύσεων από την αυθαίρετη παρέμβαση του κράτους, αποτελεί κομβικό στοιχείο του διεθνούς επενδυτικού δικαίου. Για τον λόγο αυτό, η έννοια της απαλλοτρίωσης βρίσκεται στο επίκεντρο των διεθνών επενδυτικών συμφωνιών, αλλά απασχολεί παράλληλα και την νομολογία των διαιτητικών δικαστηρίων. Έτσι, δικαιολογημένα η ρήτρα προστασίας από την απαλοοτρίωση είναι σχεδόν πάντοτε παρούσα στις διμερείς επενδυτικές συμφωνίες (ΒΙΤ).
Η απαλλοτρίωση μπορεί να λάβει δύο μορφές: η πρώτη είναι η άμεση απαλλοτρίωση, στην οποία ο ιδιώτης στερείται ολικά την χρήση ή ακόμα και την κυριότητα της επένδυσής του. Σε αυτήν την μορφή, απαιτείται η καταβολή αποζημίωσης στον επενδυτή, του οποίου η επένδυση απαλλοτριώθηκε. Αυτή είναι και η κλασική μορφή της απαλλοτρίωσης, ίσως και η πιο συχνή. Η άλλη μορφή είναι η έμμεση ή ρυθμιστική απαλλοτρίωση, δυνάμει της οποίας δεν θίγεται μεν ο ίδιος ο τίτλος κτήσης της επένδυσης, επηρεάζεται όμως η κερδοφορία αυτής, καθώς και η άσκηση ελέγχου επ’ αυτής. Στην δεύτερη αυτή περίπτωση, τίθενται περιορισμοί σε ενοχικά ή εμπράγματα δικαιώματα και μόνο εάν η απαλλοτρίωση είναι παράνομη καταβάλλεται αποζημίωση. Παράδειγμα έμμεσης απαλλοτρίωσης αποτελούν τα δυσμενέστατα φορολογικά μέτρα, τα οποία αναιρούν ουσιαστικά το νόημα της επένδυσης.
Για να ασκηθεί απαλλοτρίωση, πρέπει να πληρούνται ορισμένες προϋποθέσεις. Θα πρέπει, αρχικά, να είναι δυνατή να γίνει αυτή στο έδαφος του κράτους υποδοχής της επένδυσης μέσω της νομοθετικής, εκτελεστικής ή δικαστικής εξουσίας. Αδιάφορο παραμένει εάν αυτή προέρχεται από ιδιώτη που ασκεί δημόσια εξουσία. Πάντως, αυτό που είναι απαραίτητο, είναι το κράτος να δρα υπό την ιδιότητά του ως κυρίαρχου κράτους, να δρα δηλαδή κατ’ ενάσκηση δημόσιας εξουσίας, κι όχι συμβατικά. Για να είναι νόμιμη η απαλλοτρίωση θα πρέπει ακόμα αυτή να διαθέτει νόμιμο έρεισμα, να γίνεται για λόγους δημοσίου συμφέροντος, να μην πραγματοποιείται κατ΄ ενάσκηση διακριτικής εξουσίας και να συνοδεύεται από νόμιμη αποζημίωση.
Σε τι συνίσταται, όμως, η έννοια της νόμιμης αποζημίωσης; Θα πρέπει καταρχάς να διευκρινιστεί ότι αυτή οφείλεται τόσο στην άμεση όσο και στην έμμεση αποζημίωση. Όσον αφορά την νόμιμη απαλλοτρίωση, σε αυτήν οφείλεται η δίκαιη αποζημίωση, η οποία θα πρέπει να είναι επαρκής, δίκαιη κι αποτελεσματική (prompt, adequate, fair and effective). Εάν είναι παράνομη, τότε οφείλεται η πλήρης αποζημίωση, δηλαδή εκείνη που καλύπτει συνολικά κάθε ζημία που υπέστη ο επενδυτής, συμπεριλαμβανομένων και των διαφυγόντων κερδών. Η αποζημίωση θα πρέπει σε κάθε περίπτωση να μεταφέρεται ελεύθερα και να δίνεται σε ελεύθερα μετατρέψιμο νόμισμα. Πάντως, δεν έχει ακόμα διευκρινιστεί νομολογιακά το κατά πόσο μία απαλλοτρίωση είναι νόμιμη ή παράνομη, στην περίπτωση που η αποζημίωση που την συνοδεύει δεν πληροί τις προϋποθέσεις
Αξίζει να αναφερθεί τέλος, πως απαλλοτρίωση δεν θεωρούνται οι εκ των συμβάσεων παραβιάσεις. Εξαίρεση στον γενικό αυτό κανόνα αποτελούν περιπτώσεις οι οποίες εμπίπτουν στο πεδίο προστασίας που προσφέρει η δίκαιη μεταχείριση, καθώς κι οι περιπτώσεις που καλύπτονται από την «ρήτρα ομπρέλα». Η τελευταία, όταν περιλαμβάνεται, έχει το νόημα ότι οποιαδήποτε συμβατική παραβίαση εκ μέρους του κράτους υποδοχής αποτελεί παραβίαση της διμερούς επενδυτικής συμφωνίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Γκλαβίνης, Π. (2009), Διεθνές Οικονομικό Δίκαιο, 1η έκδοση, εκδ. Σάκκουλα
