Της Κατερίνας Μανάδη,
Είναι μερικές φορές περίεργο πως η ζωή φέρνει τα πράγματα. Ποιος θα μπορούσε να πιστέψει, για παράδειγμα, ότι μια νεαρή βοηθός φαρμακοποιού θα μπορούσε να αλλάξει το πρόσωπο της αστυνομικής λογοτεχνίας για πάντα, με μόνο τον Shakespeare και τη Βίβλο να υπερβαίνουν σε πωλήσεις τα πολυάριθμα έργα της; Ο λόγος, φυσικά, για τη βασίλισσα του εγκλήματος, την ανυπέρβλητη Agatha Christie, που εκτός από την αρχαιολογία, φαίνεται να έτρεφε μεγάλο πάθος τόσο για τα δηλητήρια όσο και τα εγκλήματα, για τα οποία αυτά χρησιμοποιούνταν, αποκρυσταλλώνοντας το ενδιαφέρον της αυτό, σε περισσότερα από 90 μυθιστορήματα. Πάμε να ρίξουμε, λοιπόν, μια ματιά σε μερικά από τα σπουδαιότερα βιβλία της συγγραφέως, καθώς και στα δηλητήρια που αποτέλεσαν τον ακρωγωνιαίο λίθο του έργου της.
Από εδώ ξεκίνησαν όλα…
Στη «Μυστηριώδη υπόθεση στο Στάιλς», η Christie συστήνεται στο ευρύ λογοτεχνικό κοινό, μαζί με τον μισητό προς αυτή, αλλά εξαιρετικά αγαπητό προς τους υπόλοιπους Ηρακλή Πουαρό. Με το αυγοειδές του κεφάλι, τα σπιρτόζικα πράσινα μάτια του και το πάντα φροντισμένο του μουστάκι, ο σπουδαίος αυτός ντεντέκτιβ και τα αεικίνητα μικρά φαιά του κύτταρα εγκαινιάζουν την παρουσία της βασίλισσας της αστυνομικής λογοτεχνίας στο παγκόσμιο λογοτεχνικό γίγνεσθαι, με το πρώτο της μυθιστόρημα να διακρίνεται για την απλότητα της γραφής, την εξαιρετική ευρηματικότητα της πλοκής, αλλά και τον κοινωνικό της σχολιασμό, με την ιδιότητα του Πουαρό ως Βέλγου πρόσφυγα να διαγράφει το δυσοίωνο μέλλον τόσο της ίδιας της συγγραφέως όσο και των πρωταγωνιστών της στη δίνη του πολέμου που θα ακολουθήσει. Το δηλητήριο που επιλέγει η Cristie ως καταλύτη των φονικών γεγονότων του πρώτου της έργου; Το αρσενικό.
Αποτελώντας ένα από τα συστατικά του φλοιού της γης, το αρσενικό είναι ευρέως διασκορπισμένο στην ατμόσφαιρα, με την ανόργανη, εντούτοις, μορφή του να είναι ιδιαίτερα τοξική προς τον άνθρωπο, στην οποία αυτός μπορεί να εκτεθεί μέσω παρατεταμένης έκθεσης σε μολυσμένο αέρα ή νερό. Μία ακόμη οδός εισόδου του τοξικού αυτού παράγοντα στον ανθρώπινου οργανισμού αποτελεί και η κατανάλωση ωμών φύλλων ταμπάκο, ή ακόμη και η εισπνοή τοξικών προϊόντων που προέρχονται από τη μη σωστή καύση του υλικού. Σε παρατεταμένη έκθεση στον τοξικό αυτό παράγοντα, το θύμα εμφανίζει κυρίως χρωστική αλλοίωση του δέρματος, όπως και επώδυνα έλκη. Αξίζει, ακόμη, να σημειωθεί και η έντονα καρκινογόνος του δράση, με τον καρκίνο του δέρματος, των πνευμόνων και της ουροδόχου κύστης να παρουσιάζουν αυξημένο επιπολασμό μεταξύ των ατόμων εκτεθειμένων στην ουσία. Η κατανάλωση, ωστόσο, του αρσενικού σε μεγάλη συγκέντρωση κινητοποιεί μια μάταιη προσπάθεια του οργανισμού προς αποβολής αυτού, μέσω διάρροιας, έμετου και μυϊκού σπασμού, οδηγώντας τελικά στον θάνατο.
Το παράπονο του ζωγράφου
«Τίποτα δεν έχει καλή γεύση σήμερα» ήταν το αινιγματικό τελευταία λόγια του ζωγράφου στα «Πέντε Μικρά Γουρουνάκια», ο οποίος, ύστερα από μερικές γουλιές από το αγαπημένο του ποτό, θα έπεφτε θύμα ενός φόνου που θα παρέμενε ατιμώρητος για 16 χρόνια μέχρι φυσικά να αναλάβει την υπόθεση ο ιδιοφυής Ηρακλής Πουαρό. Η λύση πίσω από την πολύπλοκη αυτή πλεκτάνη’ η στρυχνίνη. Η επικίνδυνη αυτή ουσία είναι περισσότερο γνωστή ως ένα από τα συστατικά του ποντικοφάρμακου, ενώ χρησιμοποιείται ακόμη και στις καλλιέργειες ως παρασιτοκτόνο, πέραν φυσικά από τον περιστασιακό φόνο.
Ειδικότερα, το αλκαλοειδές αυτό προέρχεται από το φυτό Strychnos nux-vomica, το οποίο και ευδοκιμεί κυρίως στην Ινδία. Η πικρή γεύση των καρπών του είναι χαρακτηριστική του γένους αυτού των φυτών, δικαιολογώντας κατ’ αυτόν τον τρόπο και το παράπονο του μελλοθάνατου ζωγράφου. Η παραγόμενη από το φυτό ουσία επιδρά κυρίως στον νωτιαίο μυελό του θύματος, ανταγωνιζόμενη ανασταλτικούς νευροδιαβιβαστές, ουσίες που καθορίζουν τη συμπεριφορά των κυττάρων μεταφέροντας σε αυτά, όπως μαρτυρά και το όνομά τους, τα κατάλληλα μηνύματα, οι οποίοι φυσιολογικά εμποδίζουν την υπέρμετρη αύξηση των διεγερτικών παραγόντων. Με την αναίρεση του προστατευτικού αυτού μηχανισμού του οργανισμού, η επακόλουθη υπερβολική διέγερση του νευρικού συστήματος θα οδηγήσει σε ένα κύμα σπασμών, το οποίο και μέλλει να αποβεί μοιραίο για το θύμα.
Στραβός στραβή παντρεύεται…
Πέραν, φυσικά των δηλητηρίων, ένας ακόμη πυλώνας του έργου της μεγάλης αστυνομικής συγγραφέως αποτελούν τα παιδικά τραγούδια, που συχνά αποτελούσαν πηγή έμπνευσης για τους επίδοξους δολοφόνους. «Το στραβό σπίτι» αποτελεί ίσως ένα από τα κυριότερα παραδείγματα της λογοτεχνικής αυτής τάσης της συγγραφέως, με το θύμα αυτή τη φορά να αποτελεί τον ελληνικής καταγωγής πατριάρχη μιας δολοπλόκας και βασανισμένης οικογένειας. Ο στραβός αυτός άνδρας με την αντίστοιχα στραβή του οικογένεια αποτελουν τρανό παράδειγμα τόσο τις ξενοφοβικές τάσεις της Christie (ας μην ξεχνάμε ότι αποτελεί και αυτή προϊόν της αυστηρής ιμπεριαλιστικής κληρονομιάς της Εδουαρδιανής Αγγλίας ), όσο και της ικανότητας της συγγραφέως να ανατρέπει τη σκακιέρα που έχει μέχρι στιγμής σκηνοθετήσει πατώντας ακριβώς πάνω στα στερεότυπα που θα εστερνίζονταν οι αναγνώστες της εποχής της. Το φονικό όπλο αυτή τη φορά; Η φυσοστυγμίνη. Με όχημα ένα από τα παλαιότερα και φαινομενικά ακίνδυνα φάρμακα για μια συνθήκη τόσο απλή όσο το γλαύκωμα, η μεγάλη κυρία του εγκλήματος ανατρέπει για ακόμη μια φορά τις προσδοκίες, φροντίζοντας ώστε να εντυπωθεί στους αναγνώστες της η ιδέα ότι στα λάθος χέρια, κάθε φάρμακο μπορεί να μεταμορφωθεί σε δηλητήριο.
Συγκεκριμένα, η φυσοστυγμίνη αποτελεί αναστολέα της χολινεστεράσης, η οποία με τη σειρά της αποικοδομεί τον νευροδιαβιβαστή ακετυλοχολίνη, αποτρέποντας κατ’ αυτόν τον τρόπο την παρατεταμένη δράση της στον οργανισμό. Δεδομένου ότι η ακετυλοχολίνη χρησιμοποιείται ευρέως από τον οργανισμό ως αγγελιοφόρος τόσο της ανασταλτικής όσο και της διεγερτικής δράσης σε διαφορετικά είδη κυττάρων του σώματός μας, η επίδραση της φυσοστυγμίνης στη ρύθμιση της λειτουργίας της επιφέρει γενικευμένη αναστάτωση του οργανισμού, οδηγώντας σε έναν επίπονο και βασανιστικό θάνατο. Επιληπτικοί σπασμού, αρρυθμίες και διαταραγμένη ψυχική κατάσταση συνθέτουν το ετερογενές αυτό μωσαϊκό της κλινικής εικόνας του ασθενούς προτού εκπνεύσει, με την ανατριχιαστική εντύπωση που αυτή δημιουργεί να έχει οδηγήσει σήμερα στον περιορισμό της χρήσης της.
Την κολοκυθιά θα παίξουμε;
Σε μια προσπάθεια να συνδυάσει την ανάγκη της να ξεφορτωθεί τον ενοχλητικά αγαπητό προς το κοινό Βέλγο ντεντέκτιβ και να κερδίσει ένα στοίχημα με έναν φίλο της, η Cristie αποφασίζει να δώσει σύνταξη στον Ηρακλή Πουαρό, ο οποίος και αποφασίζει να αποτραβηχτεί από τον κόσμο του εγκλήματος, αφιερώνοντας τον ελεύθερό του χρόνο στην καλλιέργεια κολοκύθας σε ένα απομονωμένο χωριό της αγγλικής εξοχής. Επειδή, όμως, η Θεία Δίκη δεν πρόκειται να αφήσει τόσο εύκολα έναν τόσο άξιο στρατιώτη της, η μυστηριώδης δολοφονία του Ρότζερ Άκροϊντ θα αναγκάσουν τη μικρόσωμη αυτή ιδιοφυΐα να ενεργοποιήσει για ακόμη μια φορά τα μικρά φαιά της κύτταρα, με την αντίστοιχη λογοτεχνική ιδιοφυΐα που της χάρισε την πνοή της ζωής να ανατρέπει για ακόμη μια φορά το λογοτεχνικό κατεστημένο σχετικά με την οπτική του αφηγητή, καθώς δεν υπάρχει πρόσωπο στην ιστορία που να μην υποπτευθεί ο αναγνώστης έστω και στιγμιαία σε ένα παρατεταμένο παιχνίδι… κολοκυθιάς, με την τελική αποκάλυψη να αφήνει άφωνους όσους διβάζουν το βιβλίο για πρώτη φορά.
Όπλο του δολοφόνου (και της συγγραφέως); Το κυάνιο. Πρόκειται για έναν από τους πιο επικίνδυνους τοξικολογικούς παράγοντες, επιφέροντας τον θάνατο κατόπιν δυσλειτουργίας του αναπνευστικού του συστήματος. Με την είσοδό του στον οργανισμό, ο παράγοντας αυτός αποτρέπει τη χρήση του απαραίτητου για αυτά οξυγόνου από τα κύτταρα του σώματος, καθώς αναστέλλει την αλυσίδα της οξειδωτικής φωσφορυλίωσης, μια σειρά αντιδράσεων στο εσωτερικό του κυττάρου που εξυπηρετούν ακριβώς αυτόν τον σκοπό.
Έντονοι πονοκέφαλοι, ναυτία, ανωμαλίες στην καρδιακή λειτουργία και δυσκολία στην αναπνοή αποτελούν μονάχα το προοίμιο της κορύφωσης της δράσης της τοξικής αυτής ουσίας, με το θύμα να καταλήγει ύστερα από παρατεταμένους σπασμούς που το εμποδίζουν να αναπνεύσει.Το τρομακτικότερο, ίσως, χαρακτηριστικό, βέβαια, της δηλητηριώδους αυτής ουσίας -πέραν από την πιθανότητα του θανάτου-είναι ότι η λανθάνουσα παρουσία του μας περιτριγυρίζει σχεδόν διαρκώς, με καρπούς όπως των μήλων, των αχλαδιών, των ροδάκινων και των πικραμύγδαλων να προμηθεύουν δυνητικούς εγκληματίες. Ακόμη, ωστόσο, και αυτός ο στυγερός δολοφόνος φαίνεται να έχει μια στιγμή ελεημοσύνης, με τα θύματά του να ανακουφίζονται σχετικά γρήγορα από τα μαρτύριά τους, δεδομένης της άμεσης σχετικά δράσης του.
Όταν το απλό πιόνι γίνεται βασίλισσα
Απ’ όλα τα παραπάνω, εύκολα καταλαβαίνει κανείς πως η τεράστια επιτυχία της Agatha Christie μόνο τυχαία δεν ήταν. Μέσω της αδίστακτης λογοτεχνικής της πένας, κατάφερε να σκιαγραφήσει όχι μόνο την πραγματικότητα της ταραχώδους εποχής της, αλλά και να αποθανατίσει τα διαχρονικά κίνητρα που κρύβονται πίσω από τη διαστρέβλωση της ηθικής του ανθρώπου, δίνοντας φωνή, παρά τις όποιες προσωπικές της προκαταλήψεις, στους περιθωριοποιημένους μιας αυστηρής, άτεγκτης κοινωνίας, ανατρέποντας τόσο με τη ζωή της όσο και με το έργο της το κατεστημένο. Ποιος θα μπορούσε να φανταστεί άλλωστε ότι πίσω από την αλλαζονική ιδιοφυΐα του Ηρακλή Πουαρό, την παρατηρητικότητα της στωικής Μις Μαρπλ θα κρυβόταν μια απλή βοηθός φαρμακοποιού; Η βασίλισσα του εγκλήματος, λοιπόν, αποτελεί τρανό παράδειγμα, ότι με μερικά παιδικά τραγουδάκια, αρκετή φαντασία και μια δόση δηλητήριο, ακόμη και το πιο απλό πρόσωπο μπορεί να αφήσει ιστορία…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Arsenic, Word Health Organisation, διαθέσιμο εδώ
- Physostigmine, Science Direct, διαθέσιμο εδώ
- Strychnine, Science Direct, διαθέσιμο εδώ
- Cyanide, MedPark Hospital, διαθέσιμο εδώ
