Συμβάσεις Ναυτικού Δικαίου: Ναύλωση, θαλάσσια μεταφορά πραγμάτων και επιβατών στο σύγχρονο ρυθμιστικό πλαίσιο

Της Αναστασίας Χέλη,

Σε μια χώρα με μακραίωνη ναυτική παράδοση, όπως η Ελλάδα, η σε βάθος κατανόηση των θεμελιωδών συμβατικών πλαισίων —συμβάσεων ναύλωσης, θαλάσσιας μεταφοράς πραγμάτων και επιβατών— αποτελεί αναγκαίο εφόδιο για τη νομική και εμπορική πράξη. Η ισχύουσα νομοθεσία, με τον Ν. 5020/2023, σε συνδυασμό με τη σταθερή νομολογία και την εξέλιξη της διεθνούς ναυτιλιακής πρακτικής, συγκροτούν ένα συνεκτικό και δυναμικό σύστημα ρυθμίσεων που διασφαλίζει την ισορροπία συμφερόντων και την ομαλή λειτουργία των θαλάσσιων μεταφορών.

1) Συμβάσεις Εκμετάλλευσης Πλοίου – Ναύλωσης

Οι συμβάσεις εκμετάλλευσης ή ναύλωσης πλοίου (charter-parties) συνιστούν συμβάσεις μίσθωσης πλοίου μεταξύ πλοιοκτήτη και ναυλωτή. Η ναύλωση είναι η σύμβαση με την οποία ο πλοιοκτήτης παραχωρεί τη χρήση του πλοίου, ολόκληρου ή μέρους του, για συγκεκριμένο σκοπό, έναντι ναύλου (χρηματικού ανταλλάγματος).Η νέα νομοθετική τάξη, εμβληματικά με την ψήφιση του Ν. 5020/2023, εισάγει πια διακριτή και ξεκάθαρη ρύθμιση για τη ναύλωση και τη θαλάσσια μεταφορά πραγμάτων, αντί του προηγούμενου θολού πλαισίου .

Η θεωρία επισημαίνει ότι οι συμβάσεις αυτές λειτουργούν ως «σύμβαση έργου» – ειδικά στη μεταφορά πραγμάτων – και συνιστούν μίξη μίσθωσης χώρου και υπηρεσιών. Επιπλέον, έχουν χαρακτήρα προσχωρήσεως, καθώς εφαρμόζονται κανόνες όπως οι Κανόνες Χάγης–Βίσμπυ, αλλά όχι στη ναύλωση κατ’ εξοχήν, όπου υπερισχύει η ελευθερία σύμβασης και διαπραγμάτευσης.
Οι κυριότερες μορφές:

1. Ναύλωση κατά ταξίδι (voyage charter)

   • Ο πλοιοκτήτης αναλαμβάνει να εκτελέσει ένα ή περισσότερα συγκεκριμένα ταξίδια με το πλοίο του, μεταφέροντας φορτίο από λιμένα φόρτωσης σε λιμένα εκφόρτωσης.

   • Ο ναύλος υπολογίζεται συνήθως ανά τόνο φορτίου ή συνολικά για το ταξίδι.

   • Ο πλοιοκτήτης παραμένει υπεύθυνος για τη διαχείριση και στελέχωση του πλοίου.

2. Ναύλωση κατά χρόνο (time charter)

   • Το πλοίο παραχωρείται στον ναυλωτή για ορισμένο χρονικό διάστημα, με συγκεκριμένους όρους χρήσης (π.χ. γεωγραφικά όρια, τύπος φορτίου).

   • Ο ναυλωτής καθορίζει τα ταξίδια, αλλά ο πλοιοκτήτης εξακολουθεί να παρέχει το πλήρωμα και να φροντίζει για τη συντήρηση.

3. Ναύλωση γυμνού πλοίου (bareboat/demise charter)

   • Ο πλοιοκτήτης παραδίδει το πλοίο άνευ πληρώματος, εξοπλισμού και εφοδίων.

   • Ο ναυλωτής αναλαμβάνει τη διαχείριση, την επάνδρωση και όλα τα λειτουργικά έξοδα.

   • Νομικά, μοιάζει με προσωρινή μεταβίβαση της εκμετάλλευσης.

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα Νομολογίας, είναι η απόφαση Εφετείου Πειραιώς 662/2022. Εκεί, έγινε αμφιβολία κατά πόσον συνέβη «σύμβαση ναύλωσης» ή «σύμβαση θαλάσσιας μεταφοράς πραγμάτων» και ποια νομοθεσία εφαρμόζεται – οι κανόνες ΚΙΝΔ (Κώδικας Ιδιωτικού Ναυτικού Δικαίου) ή οι διεθνείς Χάγης–Βίσμπυ. Το Εφετείο έκρινε ότι, έστω κι αν ο τρόπος εκτέλεσης επιχειρεί να αποδώσει ναύλωση, στην ουσία πρόκειται για μεταφορά αγαθών και εφαρμόζουν οι Χάγης–Βίσμπυ, με βάση και τα έγγραφα (π.χ. φορτωτική) που εκδόθηκαν.

2) Συμβάσεις Θαλάσσιας Μεταφοράς Πραγμάτων

Η σύμβαση θαλάσσιας μεταφοράς αγαθών είναι διακρατούσα στο ελληνικό δίκαιο μέσω του ΚΙΝΔ αλλά και διεθνώς διαδεδομένη μέσω των Κανόνων Χάγης–Βίσμπυ. Σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία, η μεταφορά αγαθών μέσω συνδυασμένης μεταφοράς (π.χ. οδικώς + θαλάσσια) αντιμετωπίζεται ως ενιαία, αλλά με ειδικό καθεστώς ευθύνης όταν η ζημία προκύπτει στο θαλάσσιο σκέλος — ο μεταφορέας ευθύνεται σύμφωνα με το ισχύον πλαίσιο του θαλάσσιου σκέλους. Στην σύμβαση μεταφοράς φορτίου, ο θαλάσσιος μεταφορέας αναλαμβάνει να παραλάβει, να μεταφέρει και να παραδώσει πράγματα έναντι ναύλου.

Χαρακτηριστικά:

• Ο μεταφορέας μπορεί να είναι ο ίδιος ο πλοιοκτήτης ή ο ναυλωτής που εκμεταλλεύεται το πλοίο.

• Απόδειξη της σύμβασης αποτελεί το φορτωτικό έγγραφο (Bill of Lading), το οποίο λειτουργεί:

  1. Ως απόδειξη σύμβασης μεταφοράς.

  2. Ως απόδειξη παραλαβής του φορτίου.

  3. Ως αξιόγραφο (τίτλος κυριότητας).

Ευθύνη μεταφορέα:

• Υποχρεούται να παραδώσει το φορτίο στην ίδια κατάσταση που το παρέλαβε.

• Απαλλάσσεται σε περιπτώσεις ανωτέρας βίας, κινδύνων της θάλασσας, κρυφών ελαττωμάτων πλοίου κ.ά. (σύμφωνα με Hague-Visby Rules).

Το άρθρο 148 του Ν. 5020/2023 ορίζει ρητώς πως η ευθύνη του μεταφορέα για απώλεια/βλάβη ή καθυστέρηση αγαθών, όταν συμβεί στο θαλάσσιο μέρος της μεταφοράς, υπακούει στις διατάξεις του θαλάσσιου δικαίου. Αν δεν αποδεικνύεται σε ποιο κομμάτι της διαδρομής συνέβη το συμβάν, εφαρμόζονται οι κανόνες με τα υψηλότερα όρια αποζημίωσης προς όφελος του μεταφορέα.

Νομολογία: Αναπτύχθηκε στο πλαίσιο της απόφασης Εφετείου Πειραιώς (662/2022) — ήδη αναφερθείσα — όπου τονίστηκε ότι ο ενδιάμεσος παραγγελιοδόχος και ο θαλάσσιος μεταφορέας είναι «υπόχρεοι και εις ολόκληρον» σε ενδεχόμενη ζημία, με δικαίωμα αναγωγής μετά την αποκατάσταση

3) Συμβάσεις Θαλάσσιας Μεταφοράς Επιβατών

Η σύμβαση θαλάσσιας μεταφοράς επιβατών, αφορά τη μεταφορά προσώπων και των αποσκευών τους διά θαλάσσης, έναντι κομίστρου (εισιτηρίου). Καθορίζεται με μεγάλη ακρίβεια από το εθνικό δίκαιο και το ευρωπαϊκό-διεθνές πλαίσιο. Βασικό νομικό υπόβαθρο αποτελούν:

• Η Διεθνής Σύμβαση των Αθηνών (1974), κυρωμένη με τον Ν. 1922/1991

• Το Πρωτόκολλο του 2002, κυρωμένο με τον Ν. 4195/2013,

• Ο ευρωπαϊκός Κανονισμός (ΕΚ) 392/2009 σχετικά με την ευθύνη μεταφορέων σε περίπτωση ατυχήματος, που ισχύει από το 2009

  Χαρακτηριστικά:

• Ο μεταφορέας αναλαμβάνει να μεταφέρει τον επιβάτη ασφαλώς στον προορισμό του.

• Ο επιβάτης έχει δικαίωμα αποζημίωσης σε περίπτωση καθυστέρησης, ακύρωσης ή ατυχήματος, εκτός εάν ο μεταφορέας αποδείξει ότι έλαβε όλα τα αναγκαία μέτρα για την αποφυγή της ζημίας.

Ιδιαίτερα στοιχεία:

• Οι αποσκευές καλύπτονται από ειδικό καθεστώς ευθύνης.

• Για θαλάσσια κρουαζιέρα υπάρχει ειδικό πλαίσιο που συνδυάζει και στοιχεία τουριστικού συμβολαίου.

Ο Κώδικας Ιδιωτικού Ναυτικού Δικαίου (Ν. 5020/2023) περιλαμβάνει ειδικά κεφάλαια για τη ναυτική εργασία και για τη μεταφορά επιβατών: από την έννοια της σύμβασης (άρθρο 152) μέχρι τις υποχρεώσεις του μεταφορέα, την ασφάλιση, τους όρους εισιτηρίου, την υπαναχώρηση, τη δήλωση απώλειας αποσκευών, την περίοδο ευθύνης και τους περιορισμούς ευθύνης

Νομολογία: Σύμφωνα με την απόφαση ΜΠΠ 1356/2022 του Πρωτοδικείου Πειραιώς, επισημαίνεται ότι η διεθνής μεταφορά επιβατών διέπεται από το σύνολο της Σύμβασης Αθηνών (και των πρωτοκόλλων), αλλά και του Κανονισμού 392/2009, ως ευρωπαϊκή δέσμευση για την ασφάλεια και ευθύνη των μεταφορέων σε περίπτωση ατυχήματος.

Το ελληνικό ναυτικό δίκαιο, μέσω του Ν. 5020/2023, συνιστά έναν σύγχρονο και ολιστικό κώδικα, αποτυπώνοντας τόσο την εσωτερική νομοθετική παράδοση όσο και τους διεθνείς κανόνες. Οι συμβάσεις ναύλωσης, οι μεταφορές πραγμάτων και επιβατών αποτελούν βασικές νομικές θεσμοθεσίες, με αποδεδειγμένη ισχύ και στήριξη από τη νομολογία.

Η ελληνική θεσμική πρακτική —υποβοηθούμενη από νομολογία όπως το Εφετείο Πειραιώς και Πρωτοδικείο— καθιστά σαφές ότι στόχος παραμένει η ισορροπία μεταξύ ελευθερίας διαπραγμάτευσης και προστασίας των πιο αδύναμων μερών, μέσα από ρεαλιστικά όρια ευθύνης, διαφάνεια και ύπαρξη εναλλακτικών μέτρων εξυπηρέτησης (π.χ. πληροφορίε­­ς, ασφάλιση, ασφάλεια).

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ

• Λία Αθανασιου, Ναυτικό Δίκαιο, Νομική Βιβλιοθήκη, 2025