Της Ξένης Φλώρου,
Σε μια εποχή που ο κόσμος προσπαθούσε να επουλώσει τις πληγές του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η σύγκρουση μεταξύ της Μεγάλης Βρετανίας και της Αλβανίας γύρω από ένα στενό θαλάσσιο πέρασμα ανέδειξε κρίσιμα νομικά ζητήματα: το δικαίωμα αβλαβούς διέλευσης, την ευθύνη των κρατών για την ασφάλεια των υδάτων τους και τα όρια της κρατικής κυριαρχίας. Η υπόθεση του στενού της Κέρκυρας, πέρα από τη νομική της σημασία, αποτέλεσε σημείο εκκίνησης για τη διαμόρφωση του διεθνούς νομικού καθεστώτος των στενών και άφησε παρακαταθήκη που διατηρείται έως σήμερα.
Το Στενό της Κέρκυρας είναι μία θαλάσσια περιοχή μεταξύ της ελληνικής νήσου Κέρκυρας και των αλβανικών ακτών. Έχει μήκος περίπου 30 ναυτικά μίλια και πλάτος που κυμαίνεται από 1,5 έως 6 ναυτικά μίλια. Το 1946, δύο πολεμικά πλοία του Ηνωμένου Βασιλείου διήλθαν από το Στενό ασκώντας, κατά τη θέση τους, το δικαίωμα της αβλαβούς διέλευσης. Το δικαίωμα της αβλαβούς διέλευσης (innocent passage) είναι ένας θεμελιώδης κανόνας του Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας, που επιτρέπει στα πλοία κάθε κράτους (εμπορικά ή πολεμικά) να διέρχονται μέσα από τα χωρικά ύδατα ενός άλλου παράκτιου κράτους, χωρίς να ζητούν προηγούμενη άδεια, υπό την προϋπόθεση ότι η διέλευσή τους δεν βλάπτει την ειρήνη, την τάξη ή την ασφάλεια του κράτους αυτού. Πρόκειται ουσιαστικά, σύμφωνα με τα άρθρα 17-19 της σύμβασης για το δίκαιο της θάλασσας του 1982 για συνεχή και ταχεία ναυσιπλοΐα ακολουθώντας την πιο σύντομη πορεία και τους κανόνες της διεθνούς ναυσιπλοΐας.
Η Αλβανία, ωστόσο, διαφώνησε κάθετα, υποστηρίζοντας ότι η παρουσία των πλοίων δεν ήταν νόμιμη, διότι δεν είχε ζητηθεί προηγουμένως άδεια από το παράκτιο κράτος. Ακολούθησε βομβαρδισμός των πλοίων από την Αλβανία, ενώ η Μεγάλη Βρετανία αμφισβήτησε τη νομιμότητα αυτής της ενέργειας, επιμένοντας στο δικαίωμα της ελεύθερης ναυσιπλοΐας στα διεθνή στενά. Η ένταση κορυφώθηκε στις 22 Οκτωβρίου 1946 καθώς η Βρετανία, εμμένοντας στην αρχική της θέση για την αβλαβή διέλευση χωρίς άδεια, έστειλε 4 πολεμικά πλοία στο σημείο, τα 2 από τα οποία προσέκρουσαν σε νάρκες κατά τη διάρκεια της διέλευσής τους από το στενό. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα σοβαρές απώλειες σε ανθρώπινες ζωές (45 θάνατοι και 42 τραυματίες). Η Αλβανία αρνήθηκε οποιαδήποτε ευθύνη, ισχυριζόμενη ότι αγνοούσε την ύπαρξη των ναρκών και μάλιστα, επισήμανε ότι το στενό της Κέρκυρας δεν αποτελεί στενό διεθνούς ναυσιπλοΐας καθώς υπάρχει ενναλακτική δίοδος.
Η διαφορά τελικά παραπέμφθηκε στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, όπου οι δύο χώρες εμφανίστηκαν ως διάδικοι. Η κύρια νομική διαφωνία αφορούσε την ερμηνεία του δικαιώματος της αβλαβούς διέλευσης, αλλά και τη νομιμότητα των πράξεων εκατέρου μέρους σε σχέση με το διεθνές δίκαιο. Το Δικαστήριο, μετά από εκτενή εξέταση των γεγονότων και των νομικών επιχειρημάτων, κατέληξε σε μια ιστορική απόφαση. Καταρχάς, αναγνώρισε ότι το Στενό της Κέρκυρας αποτελεί διεθνές στενό, καθώς ενώνει δύο τμήματα της ανοιχτής θάλασσας και εξυπηρετεί σημαντικά τη ναυσιπλοΐα. Ως εκ τούτου, τα πολεμικά πλοία του Ηνωμένου Βασιλείου είχαν δικαίωμα να το διαπλεύσουν χωρίς να ζητήσουν προηγούμενη άδεια από το αλβανικό κράτος, εφόσον η διέλευση ήταν αβλαβής. Η Αλβανία δεν είχε, σύμφωνα με το Δικαστήριο, το δικαίωμα να εμποδίσει αυτή τη διέλευση ή να προβεί σε εχθρικές ενέργειες, όπως ο βομβαρδισμός. Η ενέργεια της Μεγάλης Βρετανίας να προχωρήσει σε μονομερή εκκαθάριση των ναρκών χωρίς τη συγκατάθεση της Αλβανίας, κρίθηκε από το Δικαστήριο ως παραβίαση της εδαφικής κυριαρχίας του παράκτιου κράτους και επομένως δεν αποτελούσε αβλαβή διέλευση.
Συνοψίζοντας, η Υπόθεση του Στενού της Κέρκυρας υπήρξε μια καθοριστική στιγμή για τη διαμόρφωση του σύγχρονου Δικαίου της Θάλασσας καθώς αποτέλεσε αφετηρία για διαμόρφωση του νομικού καθεστώτος των διεθνών στενών. Μέσα από τα γεγονότα του 1946 και την απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης, διασαφηνίστηκαν κρίσιμες έννοιες όπως το δικαίωμα της αβλαβούς διέλευσης και υπογραμμίστηκε ότι τα παράκτια κράτη δεν διαθέτουν απεριόριστη εξουσία να περιορίζουν τη διεθνή ναυσιπλοΐα, αλλά οφείλουν να εγγυώνται την ασφάλεια και την απρόσκοπτη λειτουργία των θαλάσσιων διαύλων που περνούν από την επικράτειά τους.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
-
Εμμανουήλ Ρούκουνας, Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, Νομική Βιβλιοθήκη, 2019
-
Η υπόθεση του στενού της Κέρκυρας και οι νέοι όροι στη διεθνή ναυσιπλοΐα, Όμιλος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Θεμάτων, διαθέσιμο εδώ
