Της Αγγελικής Τσιούντσιουρα,
Η ραγδαία εξάπλωση των κρυπτονομισμάτων, με τη θεμελιώδη καινοτομία της τεχνολογίας blockchain, έχει μεταμορφώσει όχι μόνο τον τρόπο διεξαγωγής των συναλλαγών, αλλά και το τοπίο της εγκληματικότητας. Η απουσία κεντρικών εποπτικών μηχανισμών και η ανωνυμία που προσφέρει αυτό το νέο οικονομικό περιβάλλον, δημιουργούν ένα ελκυστικό πεδίο για την ανάπτυξη παράνομων δραστηριοτήτων, θέτοντας σοβαρές προκλήσεις στο ισχύον ποινικό δίκαιο. Από την ηλεκτρονική απάτη μέχρι το ξέπλυμα χρήματος και τη χρηματοδότηση τρομοκρατικών ενεργειών, η αποκεντρωμένη φύση των κρυπτονομισμάτων προσφέρει στους δράστες μέσα διαφυγής από τους παραδοσιακούς ελέγχους, ενώ ταυτόχρονα δυσχεραίνει την αποτελεσματική δίωξη.
Η απάτη, ως ένα από τα πλέον διαδεδομένα εγκλήματα στον χώρο αυτό, προσαρμόζεται εύκολα στα νέα τεχνολογικά δεδομένα. Σχήματα τύπου Ponzi, στα οποία τα κεφάλαια των νέων επενδυτών χρησιμοποιούνται για την αποπληρωμή των παλαιότερων, καθώς και οι λεγόμενες πρακτικές “rug pull”, όπου οι δημιουργοί ψηφιακών νομισμάτων εξαφανίζονται, αποσύροντας όλα τα επενδυτικά κεφάλαια, αποτελούν συνήθεις τακτικές. Δεν λείπουν, επίσης, απάτες που εκμεταλλεύονται προσφορές αρχικών νομισμάτων (ICOs), πρακτικές phishing για την υποκλοπή ιδιωτικών κλειδιών, αλλά και σχήματα “pump and dump” που χειραγωγούν τεχνητά τις τιμές για γρήγορα κέρδη εις βάρος ανυποψίαστων επενδυτών. Παράλληλα, το ξέπλυμα παράνομων εσόδων βρίσκει ιδανικό πεδίο σε πλατφόρμες όπου δεν υφίστανται μηχανισμοί εποπτείας. Η χρήση εργαλείων όπως οι “mixers” και τα λεγόμενα “privacy coins”, με χαρακτηριστικό παράδειγμα το Monero, καθιστά εξαιρετικά δύσκολο τον εντοπισμό της διαδρομής των χρημάτων. Επιπλέον, η χρηματοδότηση της τρομοκρατίας μέσω κρυπτονομισμάτων αποτελεί αυξανόμενο κίνδυνο, ιδιαίτερα όταν πραγματοποιείται μέσω συναλλαγών “peer-to-peer” χωρίς διαμεσολάβηση και θεσμικό έλεγχο.
Σε αυτό το σύνθετο και ρευστό περιβάλλον, η τεχνητή νοημοσύνη αναδεικνύεται σε σημαντικό εργαλείο εντοπισμού και πρόληψης παράνομων δραστηριοτήτων. Μέσα από αλγορίθμους μηχανικής μάθησης, οι αρχές μπορούν να αναγνωρίζουν ύποπτα μοτίβα συναλλαγών, να εντοπίζουν ασυνήθιστες συμπεριφορές και να προβλέπουν πιθανές μελλοντικές κινήσεις. Εξειδικευμένα συστήματα ανάλυσης blockchain, όπως τα Elliptic και Chainalysis, χρησιμοποιούνται ήδη διεθνώς για την ανίχνευση ύποπτων δραστηριοτήτων και την υποστήριξη των διωκτικών μηχανισμών. Ωστόσο, η αξιοποίηση της τεχνητής νοημοσύνης δεν είναι χωρίς προβλήματα, καθώς η εκτεταμένη παρακολούθηση μπορεί να θίξει την ιδιωτικότητα και την προστασία προσωπικών δεδομένων, ενώ οι αλγόριθμοι ενδέχεται να ενσωματώνουν προκαταλήψεις, οδηγώντας σε διακρίσεις ή εσφαλμένες εκτιμήσεις. Για τον λόγο αυτό, η χρήση τέτοιων τεχνολογιών από τις αρχές πρέπει να πλαισιώνεται από αυστηρούς κανόνες που θα διασφαλίζουν τον σεβασμό των θεμελιωδών δικαιωμάτων.
Η παγκόσμια φύση των κρυπτονομισμάτων φέρνει στην επιφάνεια την ανάγκη για ένα ενιαίο και συνεκτικό νομικό πλαίσιο. Παρά το γεγονός ότι αρκετά κράτη έχουν προχωρήσει σε θέσπιση ειδικών διατάξεων για την αντιμετώπιση αυτών των εγκλημάτων, η απουσία διεθνούς συντονισμού οδηγεί σε νομικά κενά και δυσκολεύει την αποτελεσματική διακρατική συνεργασία. Στο ευρωπαϊκό πλαίσιο, η Οδηγία MiCA για τις αγορές ψηφιακών στοιχείων και οι κανονισμοί για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες, συνιστούν σημαντικά βήματα προς μια πιο ολοκληρωμένη αντιμετώπιση. Ωστόσο, η επιτυχία τους θα εξαρτηθεί από την ικανότητα και τη βούληση των κρατών-μελών να ενσωματώσουν και να εφαρμόσουν αποτελεσματικά τις νέες ρυθμίσεις. Η Ελλάδα, αν και βρίσκεται ακόμη σε αρχικό στάδιο, έχει ήδη ξεκινήσει την εναρμόνιση της εθνικής νομοθεσίας, γεγονός που υπογραμμίζει την ανάγκη για στοχευμένες νομοθετικές παρεμβάσεις προσαρμοσμένες στις ιδιαιτερότητες της εγχώριας αγοράς και των τεχνολογικών εξελίξεων.
Βρισκόμαστε αναμφίβολα σε μια κρίσιμη συγκυρία, όπου η τεχνολογική πρόοδος προηγείται των θεσμικών εργαλείων που διαθέτουμε. Αν το ποινικό δίκαιο θέλει να παραμείνει αποτελεσματικό και επίκαιρο, οφείλει να εξελιχθεί με ρυθμούς αντίστοιχους της τεχνολογίας που καλείται να ρυθμίσει. Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να λειτουργήσει ως ισχυρός σύμμαχος στην προστασία του κοινωνικού συνόλου, μόνο όμως εφόσον ενταχθεί σε ένα πλαίσιο που θα συνδυάζει την αποτελεσματικότητα με τον σεβασμό στις θεμελιώδεις ελευθερίες, διαμορφώνοντας έτσι ένα δίκαιο, ασφαλές και δημοκρατικό οικοδόμημα για την εποχή των κρυπτονομισμάτων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
-
Ορφανός, Σ. (2025), Τεχνητή Νοημοσύνη και Ποινικό Δίκαιο των Κρυπτονομισμάτων, εκδ. Νομική Βιβλιοθήκη
