Της Ευαγγελίας Τσόχα,

«Μόνο στη μοναχικότητα παίρνουν οι σκέψεις τις πραγματικές τους διαστάσεις, όπως οι θόρυβοι μέσα στη σιωπή της νύχτας».

Κωνσταντίνος Τσάτσος

 Η εικόνα είναι γνώριμη: ένας νέος κάθεται στο δωμάτιό του με την οθόνη του κινητού να φωτίζει το πρόσωπό του, δείχνει το πιο όμορφό του χαμόγελο και βγάζει μια selfie. Στη φωτογραφία που θα ανεβάσει μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα, όλα μοιάζουν και φαίνεται να είναι ιδανικά. Κι όμως, γύρω του δεν υπάρχει κανείς. Η σιωπή του δωματίου είναι πιο δυνατή και από το «κλικ» της κάμερας…

Ζούμε στην πιο «συνδεδεμένη» εποχή της ανθρώπινης ιστορίας. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, οι εφαρμογές μηνυμάτων και οι πλατφόρμες επικοινωνίας μας επιτρέπουν να μιλάμε με οποιονδήποτε, οπουδήποτε και οποιαδήποτε στιγμή. Οι ειδοποιήσεις δε σταματούν ποτέ, οι συνομιλίες μας συνεχίζονται αδιάκοπα σε πολλές διαφορετικές εφαρμογές, ενώ παράλληλα η δυνατότητα ανταλλαγής πληροφοριών είναι σχεδόν απεριόριστη. Ωστόσο, πίσω από αυτή την εικόνα υπερ—επικοινωνίας κρύβεται το παράδοξο: ποτέ ξανά οι άνθρωποι δεν ένιωθαν τόσο μόνοι.

Η μοναξιά δεν χαρακτηρίζεται απλώς από την έλλειψη φυσικής παρουσίας ανθρώπων γύρω μας, αλλά από μια βαθύτερη εσωτερική αίσθηση απουσίας ανθρώπων, που είναι διατεθειμένοι να κατανοήσουν και να ακούσουν τους προβληματισμούς και ενδοιασμούς μας. Σήμερα, παρά τους αμέτρητους τρόπους επικοινωνίας που έχουμε στη διάθεσή μας, η αίσθηση απομόνωσης φαίνεται να εντείνεται, δημιουργώντας μια οδυνηρή αντίφαση: μιλάμε περισσότερο, αλλά επικοινωνούμε λιγότερο, φαινόμενο που αφορά ιδιαίτερα τις νεότερες γενιές, οι οποίες μεγάλωσαν με την τεχνολογία ως ένα αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητάς τους.

Η ψηφιακή «σύνδεση» που μας απομονώνει

Πλέον, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν αλλάξει ριζικά τον τρόπο που σχετιζόμαστε. Ως χρήστες αυτών μπορούμε να μοιραζόμαστε συνεχώς στιγμές και εμπειρίες σε πραγματικό χρόνο, να επικοινωνούμε με ανθρώπους σε άλλες χώρες, αλλά και να μαθαίνουμε νέα και ειδήσεις χωρίς να χρειαστεί να σηκωθούμε από τον καναπέ του σπιτιού μας. Αυτή η αδιάκοπη ροή επαφής δημιουργεί συχνά μια ψευδαίσθηση κοινωνικότητας. Οι εκατοντάδες «φίλοι» στο Facebook, οι δεκάδες ακόλουθοι στο Instagram και οι ομαδικές συνομιλίες που γεμίζουν το κινητό με ειδοποιήσεις καθιστούν την επικοινωνία όχι μόνο γρήγορη και άμεση, αλλά και επιφανειακή, ρηχή, χωρίς ουσιαστική σύνδεση και βάθος.

Η εικόνα ενός εφήβου, ενός νεαρού ενήλικα που συνομιλεί διαδικτυακά με δεκάδες άτομα την ημέρα, αλλά νιώθει συναισθηματικά αποκομμένος, δεν είναι σπάνια. Πολλές είναι οι έρευνες που δείχνουν τη γενιά 18-30 ετών να παρουσιάζει υψηλότερα επίπεδα μοναξιάς σε σχέση με παλαιότερες γενιές. Η κουλτούρα της συνεχούς προβολής και η ανάγκη εμφάνισης της καλύτερης εκδοχής του εαυτού μας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορεί να οδηγήσει σε συναισθήματα απομόνωσης, όταν η πραγματική ζωή δεν ανταποκρίνεται σε στην ιδεατή «ψηφιακή εικόνα». Η χαμηλή ποιότητα σχέσεων που δημιουργείται, γεγονός που δεν συνδέεται απαραίτητα με την ποσότητα των ανθρώπων που εμφανίζονται στη ζωή μας, και ο περιορισμός των συνομιλιών σε τυπικές ανταλλαγές δείχνουν πως δεν υπάρχει αληθινή κατανόηση. Αυτή η διάσταση της μοναξιάς είναι ίσως η πιο επώδυνη, γιατί δεν προέρχεται από την απουσία ανθρώπων, αλλά από την απουσία αληθινού ενδιαφέροντος και κατανόησης, ενώ γίνεται πιο εμφανής ακόμη και σε στιγμές που θεωρητικά μοιραζόμαστε με κοντινούς μας ανθρώπους. Ακόμη και τότε, η προσοχή μας είναι συχνά μοιρασμένη: μισή στα πρόσωπα απέναντί μας και μισή στο κινητό μας, ένα «διπλό» παρόν που υπονομεύει την ουσία της σχέσης και περιορίζει την ολική παρουσία, μειώνοντας την αίσθηση της εγγύτητας και της αυθεντικότητας.

Το ερώτημα, λοιπόν, είναι αν μπορούμε να ξαναχτίσουμε ουσιαστικούς δεσμούς. Η απάντηση δεν βρίσκεται απαραίτητα στην πλήρη απομάκρυνση από την τεχνολογία, αλλά στην αναζήτηση μιας πιο συνειδητής και ισορροπημένης σχέσης μαζί της. Η αντιμετώπιση της μοναξιάς στην ψηφιακή εποχή συνδέεται κυρίως με αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο τη χρησιμοποιούμε και στη προτεραιότητα που δίνουμε στις ανθρώπινες σχέσεις. Μερικά μικρά, αλλά απλά και ουσιαστικά βήματα που μπορούν να αλλάξουν την ποιότητα των σχέσεων μας είναι η ευσυνείδητη παρουσία και ο περιορισμός των οθονών. Η ολοκληρωτική αφιέρωση της προσοχής στη συζήτηση και στους εμπλεκόμενους συνομιλητές δημιουργούν άμεσες αλληλεπιδράσεις και δίνουν χώρο για αληθινή κουβέντα. Μάλιστα, η μείωση της σύγκρισης και η συνειδητοποίηση πως οι εικόνες που προβάλλονται στα Social Media δεν αντικατοπτρίζουν πάντοτε την πλήρη πραγματικότητα μειώνουν το αίσθημα κατωτερότητας και απομόνωσης, ενώ παράλληλα ενισχύουν την αίσθημα της κατανόησης.

Τελικά, θα μπορούσαμε να πούμε πως η μοναξιά αυτή την εποχή —της διαρκούς σύνδεσης— είναι ένα σύνθετο φαινόμενο που αφορά όχι μόνο την ψυχολογία, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο έχει διαμορφωθεί η κοινωνική μας κουλτούρα. Δεν αρκεί να έχουμε περισσότερες επαφές ή να ανταλλάσσουμε περισσότερα μηνύματα. Αντιθέτως, χρειάζεται να επενδύουμε σε σχέσεις που μας προσφέρουν αληθινή κατανόηση και υποστήριξη και να εμβαθύνουμε στην ποιότητα αυτών. Άλλωστε, σε έναν κόσμο γεμάτο φωνές, αυτό που λείπει δεν είναι τόσο οι λέξεις, όσο η αυθεντική ακρόαση και η ουσιαστική παρουσία.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ

• The link between loneliness and technology,apa.org, διαθέσιμο εδώ