Της Χαράς Παπαϊωάννου,
Η παιδική ηλικία αποτελεί τη βάση, πάνω στην οποία χτίζεται ολόκληρη η ψυχική και κοινωνική δομή του ανθρώπου. Κατά την κρίσιμη αυτή περίοδο, το παιδί διαμορφώνει αντιλήψεις για τον εαυτό του, τους άλλους και τον κόσμο γενικότερα. Όταν, όμως, αυτή η περίοδος στιγματίζεται από κακοποιητικές εμπειρίες, είτε σωματικές, είτε λεκτικές, είτε συναισθηματικές, οι συνέπειες ενδέχεται να είναι μακροχρόνιες και καταστροφικές. Η παιδική κακοποίηση δεν είναι ένα παρελθόν που ξεχνιέται· είναι μια εσωτερική πληγή που επιβιώνει στον χρόνο και επηρεάζει κάθε πτυχή της ενήλικης ζωής.
Οι ενήλικες που έχουν υποστεί κακοποίηση ως παιδιά τείνουν να εμφανίζουν χαρακτηριστικά όπως χαμηλή αυτοεκτίμηση, φόβο για απόρριψη και εγκατάλειψη, υπερβολική ανάγκη για επιβεβαίωση και έντονη δυσπιστία προς τους άλλους. Συχνά αποφεύγουν τη δημιουργία στενών σχέσεων ή επιλέγουν σχέσεις που αναπαράγουν τη δυναμική της κακοποίησης, είτε ως θύματα είτε ως θύτες. Η κακοποίηση αλλοιώνει τον τρόπο με τον οποίο το άτομο αντιλαμβάνεται την ασφάλεια, την οικειότητα και τη σύνδεση με τους άλλους.
Σε κοινωνικό επίπεδο, αυτό έχει σοβαρές προεκτάσεις. Ένα άτομο που μεγαλώνει χωρίς αίσθηση ασφάλειας και σταθερής αγάπης δυσκολεύεται να ενταχθεί ομαλά σε κοινωνικά ή επαγγελματικά πλαίσια. Οι διαπροσωπικές του σχέσεις χαρακτηρίζονται είτε από υπερβολική εξάρτηση είτε από αποστασιοποίηση. Η εργασία, η φιλία και η συντροφικότητα γίνονται πεδία μάχης αντί για πηγές στήριξης. Πολλοί από αυτούς τους ανθρώπους απομονώνονται κοινωνικά ή οδηγούνται σε αντικοινωνικές συμπεριφορές. Άλλοι καταφεύγουν σε ουσίες, αυξάνοντας τον κίνδυνο εθισμών ή εμφανίζουν ψυχοσωματικά συμπτώματα.
Δεν είναι σπάνιο, επίσης, να δούμε ενήλικες επιτυχημένους επαγγελματικά, με εξωτερική εικόνα «δυνατού», να κρύβουν βαθιά συναισθηματικά τραύματα που δεν έχουν ποτέ αντιμετωπίσει. Η παιδική κακοποίηση δεν έχει ένα πρόσωπο· μπορεί να υπάρχει πίσω από τον κοινωνικά απομονωμένο, αλλά και πίσω από τον «υπερδραστήριο» και φαινομενικά αυτάρκη ενήλικα.
Η επιστήμη της ψυχολογίας έχει πλέον τεκμηριώσει πως οι πρώιμες τραυματικές εμπειρίες επηρεάζουν τη νευροβιολογία του ατόμου, τον τρόπο επεξεργασίας των συναισθημάτων και την ικανότητα ρύθμισης του στρες. Ο εγκέφαλος ενός παιδιού που έχει υποστεί κακοποίηση βρίσκεται σε συνεχή επιφυλακή, καθώς μαθαίνει ότι ο κόσμος είναι απειλητικός. Αυτό συνεχίζεται και στην ενήλικη ζωή, οδηγώντας το άτομο να βλέπει κινδύνους εκεί που δεν υπάρχουν και να αντιδρά με υπερβολικό άγχος ή επιθετικότητα σε φυσιολογικές κοινωνικές αλληλεπιδράσεις.
Η κοινωνία, από την πλευρά της, οφείλει να αντιληφθεί ότι η κακοποίηση δεν είναι προσωπικό θέμα, αλλά κοινωνικό ζήτημα. Η σιωπή και η άγνοια ενισχύουν την αναπαραγωγή του προβλήματος. Πολλοί ενήλικες που υπέστησαν κακοποίηση δεν αναζητούν βοήθεια λόγω φόβου στιγματισμού ή γιατί δεν αναγνωρίζουν καν ότι αυτό που βίωσαν ήταν κακοποίηση. Η εκπαίδευση, η πρόληψη και η έγκαιρη παρέμβαση είναι κρίσιμα εργαλεία για τη μείωση του φαινομένου, αλλά και για τη θεραπεία εκείνων που ήδη κουβαλούν τις συνέπειές του.
Η ψυχοθεραπεία παίζει αναντικατάστατο ρόλο στη διαδικασία της επούλωσης. Μέσα από έναν ασφαλή θεραπευτικό δεσμό, ο ενήλικας μπορεί να ξαναχτίσει την εσωτερική του αίσθηση εαυτού, να κατανοήσει τα μοτίβα που τον εμποδίζουν στις σχέσεις του και να αναπτύξει νέες, υγιείς κοινωνικές δεξιότητες. Παράλληλα, είναι απαραίτητο να ενισχυθούν οι δομές κοινωνικής φροντίδας, ώστε τα άτομα αυτά να μην αισθάνονται μόνα ή εγκαταλελειμμένα από το κράτος και την κοινότητα.
Η παιδική κακοποίηση δεν είναι απλώς μια τραυματική ανάμνηση. Είναι μια σιωπηλή επιρροή που διαμορφώνει το παρόν και καθορίζει το μέλλον. Μια κοινωνία που θέλει να λέγεται υγιής δε μπορεί να κλείνει τα μάτια. Οφείλουμε να ακούμε, να στηρίζουμε και να θεραπεύουμε. Η αλλαγή ξεκινά όταν το τραύμα συναντήσει την κατανόηση και η σιωπή συναντήσει τη φωνή.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Δ. Αθανασιάδης (2011), Η ψυχολογία της κακοποίησης: Θεωρητικές προσεγγίσεις και θεραπευτικές παρεμβάσεις, Αθήνα, Εκδόσεις: Πεδίο
- Κ. Καπράνου (2018), Παιδική κακοποίηση και κοινωνία: Μια διαχρονική προσέγγιση, Αθήνα, Εκδόσεις: Παπαζήση
- Η. Κουρκούτας (2010), Ψυχολογική υποστήριξη παιδιών και εφήβων με ψυχοκοινωνικές δυσκολίες: Προσεγγίσεις και παρεμβάσεις στο σχολείο και στην οικογένεια, Αθήνα, Εκδόσεις: Τόπος
