Του Γιώργου Τσακμάκη,
Ζούμε αναμφίβολα στο καλοκαιρινό θέρετρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στη χώρα του φωτός που υμνήθηκε και από ένα δημοφιλές άσμα, στη χώρα που ο ήλιος αποτελεί την κυριότερη και διαχρονικότερη διαφήμισή της. Πόσο παράδοξο είναι λοιπόν ένα πολύ μεγάλο ποσοστό των μόνιμων κατοίκων της να πάσχει από έλλειψη βιταμίνης D, από τη στιγμή που η κυριότερη πηγή της για τον ανθρώπινο οργανισμό είναι ο ήλιος; Αυτή η οξύμωρη κατάσταση σε συνδυασμό με τις ευεργετικές ιδιότητες που αποδεδειγμένα έφερε για την αντιμετώπιση των επιπλοκών κατά τη νόσηση με COVID-19, έφερε τη βιταμίνη D στο προσκήνιο. Πλέον αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο του τακτικού αιματολογικού ελέγχου και ορθά αν αναλογιστούμε τα οφέλη που αποκομίζει ο οργανισμός από την επάρκειά της. Ας περιπλανηθούμε λοιπόν για λίγο στα μονοπάτια της βιοχημείας και της φυσιολογίας και ας μάθουμε περισσότερα για αυτό το δώρο που απλόχερα μας προσφέρει ο ήλιος.
Γενικά στοιχεία αστρονομίας
Ας αρχίσουμε από μια προσωπική δήλωση. Συχνά αναφέρω στους στενούς μου φίλους ότι, αν ακολουθούσα εντελώς διαφορετικό προσανατολισμό στο κρίσιμο σταυροδρόμι της Γ’ λυκείου για όλους τους μαθητές με κλίση στα θετικά μαθήματα, θα επέλεγα να σπουδάσω είτε στο Φυσικό είτε στο τμήμα Μηχανολόγων Μηχανικών της πόλης μου. Οπότε αυτή η ακόλουθη παράγραφος είναι ιδιαίτερα σημαντική για μένα⋅ σαν να ανακαλύπτω την κρυφή πλευρά του εαυτού μου — αυτή του μικρού παιδιού που θαύμαζε τα φυσικά φαινόμενα, αλλά αποσιωπήθηκε βιαίως από το δίλημμα που μου επέβαλε το εκπαιδευτικό μας σύστημα.
Ο Ήλιος αποτελεί το αστέρι του ηλιακού μας συστήματος σε απόσταση 150 εκατομμυρίων χιλιομέτρων. Η απόσταση αυτή σε συνδυασμό με τη θερμοκρασία του άστρου, καθιστά τον πλανήτη μας ιδανικό για ανάπτυξη ζωής, αφού απολαμβάνουμε τις ευεργετικές του ιδιότητες, ενώ παράλληλα οι αρνητικές του επιδράσεις ελαττώνονται στο ελάχιστο. Η υπεριώδης ακτινοβολία θα αυξανόταν εκθετικά σε συνδυασμό με το διοξείδιο του άνθρακα της ατμόσφαιρας, λόγω της ανικανότητας των φυτών να επιτελέσουν φωτοσύνθεση.
Η ατμόσφαιρα θα γινόταν αποπνικτική και ο πλανήτης μας θα γινόταν μια δεύτερη Αφροδίτη, σαν την αδερφή της Γης που είναι βγαλμένη από την Κόλαση του Δάντη. Ακόμη και με κάποιον περίεργο τρόπο καταφέρουμε να μην αυτοκτονήσουμε ως είδος, σίγουρα θα εκλείψουμε σε 5,4 δισεκατομμύρια έτη, όταν δηλαδή ο Ήλιος, λόγω της εξάντλησης υδρογόνου, μετατραπεί από έναν κίτρινο Νάνο σε Κόκκινο Γίγαντα και κατόπιν σε θερμότατο Λευκό Νάνο, τότε σίγουρα η Γη δεν θα μπορεί να υποστηρίξει ζωή. Ας αναλογιστούμε λοιπόν πόσο τυχεροί είμαστε που έχουμε την ιδανική απόσταση από τον ήλιο για να συνθέσουμε βιταμίνη D.
Η βιοχημεία της βιταμίνης D
Και τώρα ξαναγυρνάμε στην πραγματικότητα, στα μονοπάτια του άλλου ονείρου μου που τελικά εκπληρώθηκε. Η βιταμίνη D αποτελεί μια λιποδιαλυτή βιταμίνη, είναι δηλαδή ιχνοστοιχείο, περιέχεται σε μικρές ποσότητες στον οργανισμό μας, αλλά είναι πλήρως απαραίτητη για την εύρυθμη λειτουργία του. Περιλαμβάνει 3 στερολικούς δακτυλίους καθώς και ένα υδροξύλιο. Πρόδρομο μόριο για τη σύνθεση της αποτελεί η χοληστερόλη, η οποία, κατόπιν της αλληλεπίδρασης με την UVB ακτινοβολία, μετατρέπεται σε προβιταμίνη . Μετά από μερικά βήματα αλυσιδωτών αντιδράσεων παράγεται η ενεργή μορφή της βιταμίνης D.
Οι λειτουργίες της βιταμίνης D/ Συμπτώματα έλλειψης
Η κυριότερη δράση του συγκεκριμένου βιομορίου στον οργανισμό μας είναι η ρύθμιση της ομοιόστασης του ασβεστίου. Μέσω αυτής μεταφέρεται ασβέστιο από το αίμα στα οστά, για τον σχηματισμό κρυστάλλων υδροξυαπατίτη. Ταυτόχρονα υποστηρίζει την απορρόφηση ασβεστίου και φωσφόρου από το έντερο, με αποτέλεσμα η ανεπάρκειά της να οδηγεί σε ελαττωμένο ασβέστιο αίματος και οστών. Με αυτόν τον τρόπο, ο οργανισμός γίνεται επιρρεπής στην οστεομαλακία, τα κατάγματα και την οστεοπόρωση. Ακόμη η ανεπάρκεια της μπορεί να οδηγήσει σε πόνο στις αρθρώσεις ή σε μυϊκή αδυναμία και κράμπες. Ακόμη, η επάρκειά της οδηγεί σε ομαλή λειτουργία του νευρικού συστήματος, ενώ η έλλειψή της ενδέχεται να οδηγήσει σε ψυχικές νόσους συμπεριλαμβανομένης και της κατάθλιψης. Τέλος, η βιταμίνη D δίνει σήμα για παραγωγή ορμονών του φύλου.
Οι ιδανικές τιμές βιταμίνης D για τον οργανισμό κυμαίνονται στα 30-50 ng/mL. Στους δείκτες που χρησιμοποιεί η πλειονότητα των διαγνωστικών κέντρων, τιμή βιταμίνης D κάτω από 20 καταχωρείται ως έλλειψη, ενώ μεταξύ 20-30 καταλογίζεται ως ανεπάρκεια.
Υπάρχουν πληθυσμοί που είναι περισσότερο πιθανό να εμφανίσουν κάποια στιγμή έλλειψη βιταμίνης D. Σε αυτούς εντάσσονται οι ακόλουθοι:
- Άτομα που ζουν μόνιμα σε μέρη με λίγες μέρες ηλιοφάνειας
- Άτομα που καταναλώνουν σπάνια ψάρια και καρπούς, όπως το αβοκάντο, που είναι πλούσια σε βιταμίνη D
- Άτομα σκουρόχρωμα με υψηλή μελανίνη στο δέρμα τους
- Ηλικιωμένοι
- Παχύσαρκα άτομα
- Ασθενείς με χρόνια νεφρική ή ηπατική νόσο
- Φορείς κυστικής ίνωσης
- Πάσχοντες από νόσο του Crohn
- Άτομα που έχουν υποβληθεί σε λιποαναρρόφηση
Σε περίπτωση έλλειψης ή ανεπάρκειας, η ρύθμιση της βιταμίνης D ώστε η τιμή της να φτάσει στα φυσιολογικά επίπεδα γίνεται με ποικίλες μεθόδους. Συστήνεται η ηλιοθέαση για χρονικό διάστημα περίπου 30 λεπτών ανά ημέρα, κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. Σε περίπτωση ΜΟΝΟ που οι καιρικές συνθήκες το επιτρέπουν, το ιδανικό θα είναι να μην χρησιμοποιείται αντηλιακό. Όσο μεγαλύτερος είναι ο δείκτης προστασίας του αντηλιακού, τόσο μικρότερη ποσότητα βιταμίνης D θα συντίθεται.
Ακόμη συχνά χορηγούνται και συμπληρώματα βιταμίνης D, ώστε να επιταχυνθεί η διαδικασία της ρύθμισης. Τα συμπληρώματα έχουν τη μορφή χαπιών καψούλων σπρέι ή πόσιμων σταγόνων. Προκειμένου να λάβει ο ασθενής συμπλήρωμα, απαιτείται να γνωρίζει πόσα IU βιταμίνης D χρειάζεται ημερησίως. Η δοσολογία αποτελεί συνάρτηση του σωματικού βάρους, της ηλικίας, του φύλου, των καθημερινών απαιτήσεων (μεγαλύτερη σε αθλητές) και της εποχής που χορηγούνται τα συμπληρώματα (το καλοκαίρι ίσως χαμηλότερες απαιτήσεις). Ωστόσο τα συμπληρώματα αυτά δεν μπορούν να χορηγούνται εφόρου ζωής. Πρέπει, μετά από ένα εύλογο χρονικό διάστημα, να πραγματοποιηθεί επανεξέταση, καθώς τα υπερβολικά ποσά βιταμίνης D (μεγαλύτερα των 100) μπορεί να αποβούν τοξικά για τον ασθενή.
Είναι ανατριχιαστική η γνώση των αρχαίων πολιτισμών. Από τον Ρα μέχρι την Αματεράσου, είχε αποδοθεί κατά τόπους πληθώρα ονομασιών σε θεότητες που σχετιζόταν με το αστέρι του ηλιακού μας συστήματος. Άραγε όμως οι πρόγονοι μας, 5000 χρόνια πριν, βλέποντας την υποστήριξη που έφερε το φως του ηλίου στη γεωργία μπορούσαν έστω και να διανοηθούν τα οφέλη του ηλίου στην υγεία μας, μέσω ενός μικροσκοπικού βιομορίου, που ανακαλύφθηκε 4900 χρόνια αργότερα;
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Vitamin D deficiency, Cleveland Clinic, διαθέσιμο εδώ
- Vitamin D, Mayo Clinic, διαθέσιμο εδώ
- Lauralee Sherwood, Εισαγωγή στη Φυσιολογία του Ανθρώπου, Ακαδημαϊκές Εκδόσεις Ι. Μπασδρά και ΣΙΑ Ο.Ε (2016)
