Της Μαρίας Μανουσίδου,
Σε μια εποχή όπου η κοινωνική ευαισθητοποίηση έχει γίνει σχεδόν προαπαιτούμενο για να θεωρείσαι «ενήμερος» και «ηθικός», η έννοια του ακτιβισμού φαίνεται να αποκτά νέα χαρακτηριστικά. Από τις αναρτήσεις στα social media μέχρι τις δημόσιες τοποθετήσεις επωνύμων, η προβολή μιας «προοδευτικής» ταυτότητας έχει μετατραπεί για πολλούς σε εργαλείο αποδοχής, εικόνας ή ακόμα και κοινωνικού κύρους. Όμως, όταν η κοινωνική δράση γίνεται μέρος ενός lifestyle, μήπως χάνει την ουσία της; Πόση αυθεντικότητα υπάρχει πίσω από τη φαινομενικά καθολική υποστήριξη σε κάθε τι «προοδευτικό» — και πόση σιωπηλή πίεση κρύβεται πίσω από την ανάγκη να πάρεις θέση;
Δε μπορούμε να αγνοήσουμε ότι τα τελευταία χρόνια έχει σημειωθεί μια σημαντική κοινωνική αφύπνιση, ιδιαίτερα στις νεότερες γενιές. Ζητήματα που κάποτε θεωρούνταν ταμπού, όπως τα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων, η έμφυλη βία, η ψυχική υγεία και η κλιματική κρίση, βγαίνουν πλέον στο προσκήνιο με δύναμη. Οι νέοι δεν διστάζουν να εκφράσουν δημόσια τις απόψεις τους, να διαδηλώσουν, να οργανώσουν δράσεις και να απαιτήσουν αλλαγές. Η τεχνολογία και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν παίξει καθοριστικό ρόλο σε αυτή τη μετάβαση, λειτουργώντας ως πλατφόρμες έκφρασης και διάδοσης πληροφορίας. Αυτή η συλλογική ευαισθητοποίηση δείχνει ότι η κοινωνία γίνεται πιο συμπεριληπτική, πιο ανοιχτή και πρόθυμη να αναγνωρίσει τις αδικίες — και αυτό, από μόνο του, είναι ένα σημαντικό βήμα προς την πρόοδο.
Παράλληλα, όμως, με την κοινωνική αφύπνιση, έχει αρχίσει να αναπτύσσεται ένα φαινόμενο επίδειξης προοδευτικότητας — μια στάση που δεν βασίζεται σε ουσιαστική κατανόηση, αλλά στην ανάγκη κοινωνικής αποδοχής. Σε πολλές περιπτώσεις, το να είσαι «ενημερωμένος» και «ευαισθητοποιημένος» λειτουργεί περισσότερο ως μέσο ενίσχυσης της εικόνας σου, παρά ως προσωπική στάση ζωής. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ενισχύουν αυτή την τάση, καθώς επιβραβεύουν το εμφανές και όχι το ουσιαστικό. Ανάρτηση με hashtag για την Παλαιστίνη, φωτογραφία με tote bag που γράφει “feminist”, repost για την ψυχική υγεία — όλα μπορούν να γίνουν μέσα προβολής, ακόμη και χωρίς καμία πραγματική δράση ή γνώση.
Όταν ο ακτιβισμός γίνεται μέρος ενός lifestyle, τότε κινδυνεύει να χάσει τη ριζοσπαστικότητά του και να μετατραπεί σε ένα ακόμα φίλτρο εικόνας. Στη σημερινή κοινωνία, η σιωπή αντιμετωπίζεται όλο και πιο συχνά ως συνενοχή. Όποιος δεν τοποθετείται δημόσια για σημαντικά κοινωνικά ή πολιτικά ζητήματα —όπως ο πόλεμος στην Παλαιστίνη ή τα δικαιώματα των μειονοτήτων— κινδυνεύει να χαρακτηριστεί αδιάφορος ή ακόμα και συντηρητικός. Έτσι, πολλοί αισθάνονται πίεση να «ανήκουν» κάπου, να συμμετέχουν, να δημοσιεύσουν. Όμως, η ανάγκη για δημόσια θέση δε σημαίνει απαραίτητα και βαθιά γνώση ή ειλικρινή δέσμευση· συχνά είναι απλώς από φόβο μην κριθείς λάθος.
Όταν η κοινωνική δράση μετατρέπεται σε τάση, η ουσία υποχωρεί και η εικόνα κυριαρχεί. Το να είσαι «προοδευτικός» μοιάζει συχνά περισσότερο με στιλιστική επιλογή παρά με στάση ζωής. Εταιρείες λανσάρουν καμπάνιες που «αγκαλιάζουν τη διαφορετικότητα», influencers δημοσιεύουν συναισθηματικά μηνύματα για την Παλαιστίνη, ενώ λίγες μέρες μετά προχωρούν σε διαφημίσεις χωρίς καμία σύνδεση ή συνέπεια. Αυτός ο επιφανειακός ακτιβισμός, που δε συνοδεύεται από πράξεις ή συνέπεια, αλλοιώνει την πραγματική δύναμη των κοινωνικών κινημάτων. Αντί να γεννάει διάλογο, δημιουργεί μία κουλτούρα «σωστού lifestyle», όπου κυριαρχεί ο φόβος του να μη φανείς αδιάφορος — όχι η ανάγκη για ουσιαστική αλλαγή. Κι όταν ο ακτιβισμός γίνεται μόδα, τελικά εξυπηρετεί περισσότερο την εικόνα μας παρά την κοινωνία.
Ο ακτιβισμός είναι κάτι βαθιά ουσιαστικό — ή τουλάχιστον θα έπρεπε να είναι. Όταν όμως μετατρέπεται σε τάση, κινδυνεύει να χάσει τον λόγο ύπαρξής του. Το να παίρνεις θέση δεν είναι υποχρέωση εικόνας, αλλά πράξη προσωπικής ευθύνης και γνώσης. Η υποστήριξη σε κοινωνικά ζητήματα δεν θα έπρεπε να γίνεται από φόβο μην παρεξηγηθείς ή για να φανείς «ενημερωμένος». Χρειάζεται ειλικρίνεια, συνέπεια και διάθεση για διάλογο — όχι απλώς repost και σωστά hashtags. Είναι εντάξει να μην τα ξέρουμε όλα ή να μην εκφραζόμαστε άμεσα. Το σημαντικό είναι να υπάρχει πρόθεση κατανόησης και όχι απλώς προβολής. Γιατί, στο τέλος, η ουσιαστική κοινωνική αλλαγή δεν έρχεται από μόδες, αλλά από ανθρώπους που νοιάζονται πραγματικά.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- «Ο “ακτιβισμός” που επικρίνετε έχει κόστος», efsyn.gr, διαθέσιμο εδώ
