Του Γιώργου Πέπονα,
Ίσως μία από τις πιο σημαντικές ταινίες για τον κινηματογράφο στο σύνολό του, το “L’ Inferno”(1911) προσφέρει μία απόλυτα πιστή διασκευή της Κόλασης, του αρχικού μέρους της Θείας Κωμωδίας από τον Δάντη Αλιγκιέρι, με εικόνες εμπνευσμένες από τις σχετικές χαλκογραφίες του Γκυστάβ Ντορέ. Ακολουθεί την ευρέως γνωστή πλοκή του βιβλίου, με τον Βιργίλιο να εμφανίζεται στον Δάντη σύμφωνα με οδηγίες της Βεατρίκης, της νεκρής αγαπημένης του, ώστε να τον καθοδηγήσει μέσα από την Κόλαση και το Καθαρτήριο προς τον Παράδεισο. Οι δύο ήρωες ξεκινούν την πορεία τους, κατά την οποία θα συναντήσουν δαίμονες, τραγικές φιγούρες της ιστορίας και της μυθολογίας και πολλούς, πολλούς προσωπικούς εχθρούς του συγγραφέα.
Δεν είναι τυχαίο που το πρώτο έργο του ιταλικού σινεμά ασχολείται με το συγκεκριμένο έπος. Η χρήση της φλωρεντιανής διαλέκτου από τον Δάντη σε συνδυασμό με την τεράστια δημοτικότητα του βιβλίου συνέβαλε τόσο στον σχηματισμό της σύγχρονης ιταλικής γλώσσας, όσο και στη δημιουργία μιας εθνικής ταυτότητας αργότερα. Με ανάλογο τρόπο λειτούργησε και η ταινία, η θετική ανταπόκριση του διεθνούς κοινού καθιστώντας τη σημείο υπερηφάνειας, καθώς, μόλις σαράντα χρόνια μετά την ενοποίησή του, το Ιταλικό κράτος δεν διέθετε ούτε εθνική εφημερίδα. Το περιεχόμενο ήταν μακάβριο και αποκρουστικό, όπως άλλωστε ήταν δημοφιλές στον πρώιμο κινηματογράφο.
Αργότερα, η Milano Films, εταιρεία παραγωγής της αποτέλεσε «πυλώνα» του ιταλικού σινεμά για την επόμενη δεκαετία, καθώς άδραξε πρωτοφανή για τα δεδομένα της εποχής πορεία, εν μέρει λόγω της εφευρετικότητάς της αναγκαίας, ώστε να αποτυπωθεί το συγκεκριμένο έργο. Χρησιμοποιώντας πολλαπλές εκθέσεις, εναλλαγή χρωμάτων για κάθε κύκλο, τεχνικές γιγαντισμού και πολλές άλλες, οι τρεις σκηνοθέτες της (Μπερτολίνι, ντι Λιγκουόρο, Παντοβάν) δημιούργησαν πραγματικά ένα εξαιρετικό παράδειγμα των οπτικών υπερπαραγωγών που θα ακολουθήσουν μετέπειτα. Από την εικόνα των ψυχών στην ακατάπαυστη θύελλα των παθών και του ηδονισμού που τους καθοδηγούσε στη διάρκεια της ζωής τους έως εκείνη του Εωσφόρου που καταβροχθίζει τον Βρούτο, γίνεται απόλυτα κατανοητή η βασανιστική στασιμότητα του διαρκούς πόνου, ο οποίος έχει επιβληθεί στους κολασμένους. Κάθε βήμα των πρωταγωνιστών είναι και άθλος — ο ίδιος ο Δάντης, μάλιστα, θα λιποθυμήσει δύο φορές, αρχικά στον πρώτο κύκλο κι έπειτα αφότου ακούσει την ιστορία της Φραντσέσκας και του εραστή της, Πάολο. Η βουβή φύση του έργου, μάλιστα, λειτουργεί προς όφελός του, δημιουργώντας την εντύπωση «κινούμενου εικονογραφημένου βιβλίου».
Η οπτική της γλώσσα θυμίζει πίνακες του Μπος, με υπερρεαλιστικές συνθέσεις και τη χαρακτηριστική του ανάμιξη φανταστικών και πραγματικών στοιχείων, κάτι το οποίο προκαλεί μία γενική αίσθηση ανησυχίας στον θεατή με τον τρόπο που εκτελείται. Οι ομοιότητες δεν σταματούν εκεί, καθώς η θεματολογία τους συμπίπτει αρκετά, με τις κύριες πηγή έμπνευσης να αποτελούν μεταξύ άλλων και η «Τελική Κρίση», τα «Επτά Θανάσιμα Αμαρτήματα και τα Τέσσερα Τελευταία Αγαθά», και ο «Κήπος των Επίγειων Απολαύσεων». Αξιοσημείωτη είναι και η συμβολή των εικόνων που δημιούργησε για την Κόλαση ο Τζόττο ντι Μποντόνε στην δική του «Τελευταία Κρίση» και ο Λούκα Σινιορέλλι στους «Καταραμένους» του. Τα σκηνικά στην ολότητά τους παραπέμπουν σε ιταλικές θεατρικές παραστάσεις και σχετικές τεχνικές, όπως η tableau vivant, οι στατικές σκηνές που συνδυάζουν πτυχές του θεάτρου και της εικαστικής, χρησιμοποιήθηκαν συχνά κατά τη διάρκεια της ταινίας, αποδίδοντας θέαμα αντίστοιχο των Αναγεννησιακών τοιχογραφιών.
Δεν ήταν, εννοείται, σκοπός της ταινίας να εξελίξει την προυπάρχουσα μυθολογία, ούτε και να αποδώσει κάποιο δικό της μήνυμα. Είναι ξεκάθαρα ένα κινηματογραφικό υπερθέαμα και λειτουργεί εξαίσια ως τέτοιο. Η σημασία όχι απλά του συγκεκριμένου φιλμ, αλλά και του κινηματογράφου γενικότερα στην ανάπτυξη εθνικής συνείδησης δεν θα έπρεπε να υποτιμηθεί. Ακόμη και το γεγονός ότι αργότερα έγινε χρήση του μέσου στην ίδια χώρα για προπαγάνδα υπέρ του φασιστικού ιδεώδους, αποκαλύπτει μία και μόνο αλήθεια, πως —όπως οποιαδήποτε άλλη τέχνη— είναι εργαλείο, τόσο προσωπικής έκφρασης και κοινωνικής δράσης, όσο καταπίεσης και αποχαύνωσης των μαζών.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Dante, early cinema and the creation of national identity in Italy, qagoma.qld.gov.au, διαθέσιμο εδώ.
- Tableaux Vivant: History and Practice, artmuseumteaching.com, διαθέσιμο εδώ.
