Του Κυριάκου Χατζησάββα,
Την επαύριον της Σφαγής της Νύχτας του Αγίου Βαρθολομαίου, η προτεσταντική κοινότητα επιχείρησε να ερμηνεύσει τη συγκλονιστική επίθεση που δέχτηκε, όπως μελετήσαμε και σε προηγούμενο άρθρο. Κατά την παραπάνω προσπάθειά της, ο προτεσταντικός προπαγανδιστικός μηχανισμός, απέφυγε να παρουσιάσει τον μονάρχη Κάρολο Θ’ ως τον ενορχηστρωτή της σφαγής, θέλοντας να αποφύγουν την κατηγορία της στάσης κατά του μονάρχη. Ωστόσο, αυτό έμελλε να αλλάξει ήδη από τον επόμενο χρόνο, 1573, με μία συνεχή μοναρχομαχική και πολλές φορές τυραννοκτονική προπαγάνδα να παράγεται μέχρι και το 1580. Κατά την περίοδο αυτή 4 προτεσταντικά έργα ξεχώρισαν: 1. το “Francogallia” (1573) του Francois Hotman, 2. το “Du droit des magistrats” (1574) του Theodore Beza, 3. το “Le Reveille-Matin des Francois et de leurs voisins” (1574) από πιθανότατα πολλούς συγγραφείς και υπό το ψευδώνυμο Eusebe Philadelphe Cosmopolite και 4. το “Vindiciae contra tyrannos” (1579) υπό το ψευδώνυμο Junius Brutus. Παρακάτω δεν θα γίνει ανάλυση του κάθε έργου ξεχωριστά, αλλά μια συνολική επισκόπηση των βασικών επιχειρημάτων και των προτάσεων τους.
Αρχικά, αξίζει να διευκρινιστεί ότι τα μοναρχομαχικά κείμενα της ουγενοτικής εκδοτικής μηχανής, δεν αμφισβητούσαν τον θεσμό της μοναρχίας, αλλά περιέγραφαν τον τρόπο με τον οποίο αυτή μπορούσε να μετατραπεί σε τυραννία. Για την αντιμετώπιση ενός τέτοιου ενδεχομένου, οι Καλβινιστές ανέπτυξαν μία πολιτική θεωρία κατά την οποία η εξουσία του μονάρχη βασιζόταν πάνω στη λαϊκή συναίνεση, θέτοντας το λαό κυρίαρχο και τον μονάρχη υποταγμένο σε αυτόν. Η πρόταση αυτή στηρίχθηκε τόσο στο γαλατικό και φραγκικό παρελθόν, στα οποία αναγνωρίζονται παρόμοιες μορφές λαϊκής κυριαρχίας, όσο και σε μία νομικό-ιστορική ανάλυση της συμβολαιακής σχέσης που χαρακτήριζε τις αμοιβαίες υποχρεώσεις μεταξύ του ηγεμόνα και των υποτελών του.
Βάσει της παραπάνω ουγενοτικής ανάλυσης σχετικά με τις υποχρεώσεις και τους περιορισμούς της εξουσίας του μονάρχη, οι οποίοι πήγαζαν και από τη θεϊκή βούληση, η εξουσιοδότηση του μονάρχη αναιρείτο σε περίπτωση που αυτός μετατρεπόταν σε τύραννο εις βάρος των υποτελών του. Προσπαθώντας να αποφύγουν τη συσχέτιση τους με ριζοσπαστικά στοιχεία που εμφανίστηκαν στην Αγγλία την ίδια περίοδο σχετικά με την αντίσταση στον τύραννο, οι Καλβινιστές ανέπτυξαν μία δική τους πολιτική πρόταση. Σύμφωνα με αυτή, δικαίωμα έμπρακτης αντίστασης στον τύραννο είχαν μόνο οι εκπρόσωποι του έθνους, δηλαδή τα μέλη της εθνικής αντιπροσωπευτικής συνέλευσης των στρωμάτων ή χαμηλόβαθμοι αξιωματούχοι, ευγενείς, περιφερειακοί διοικητές και αστικοί άρχοντες. Αυτό δεν ίσχυε μόνο στην περίπτωση που ο τύραννος είχε υφαρπάξει την εξουσία, με το δικαίωμα της αντίστασης τότε να είναι καθολικό, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις νομιμοποιούσε και την τυραννοκτονία.
Η τυραννία αποδιδόταν, από τη μοναρχομαχική γραμματεία, στον οίκο των Valois και ιδιαίτερα στη μητέρα του Καρόλου Θ’, Αικατερίνη των Μεδίκων. Πλέον, ο ιταλικός κίνδυνος που προσωποποιείτο στη βασιλομήτορα, είχε πάρει τη θέση που παλαιότερα κατείχαν οι Guise ως η πηγή των δεινών της Γαλλίας, κατά τους Ουγενότους. Κατά τη δική τους ανάλυση η φλωρεντινή βασίλισσα, ακολουθώντας τις προτάσεις του Μακιαβέλλι, κατάφερε μαζί με τις ιταλικές επιρροές της, να διαφθείρει το γαλλικό δικαστικό σώμα και να το μετατρέψει σε όργανο της τυραννίας, ενώ απώτερος της στόχος ήταν η εξόντωση της υψηλόβαθμης γαλλικής αριστοκρατίας και η αντικατάσταση της από Ιταλούς. Η προτεσταντική προπαγάνδα εξαπέλυσε πλήθος αναφορών που θεμελίωναν τις μισογυνιστικές θεωρήσεις της εποχής.
Ακόμη, η καλβινιστική προπαγάνδα καλούσε για τη συγκρότηση γαλλικού μετώπου κατά των ξένων εχθρών του διεφθαρμένου οίκου των Valois. Κύριος στόχος της, υπήρξε η υψηλόβαθμη αριστοκρατία στην οποία φρόντιζε να υπενθυμίζει την καταστατική της υποχρέωση υπεράσπισης του γαλλικού έθνους, αναφερόμενη και στην αντίστοιχη συνθήκη που υπήρξε με τον Λουδοβίκο ΙΑ’. Σε προσπάθεια υπέρβασης του θρησκευτικού σχίσματος, οι Ουγενότοι, μέσω του Pierre Fabre, αποκαλούσαν τους δυσαρεστημένους Γάλλους Καθολικούς «συμπατριώτες και συμμάχους» τους, ενώ τόνιζαν πως η καταπάτηση των δικαιωμάτων τους έπρεπε να γίνεται αντιληπτή, ως καταπάτηση δικαιωμάτων Γάλλων υπηκόων.
Η παραπάνω προσπάθεια εκκοσμίκευσης της αντιπαράθεσης, ερχόταν σε πλήρη αντίθεση με την πρόταση και επιχειρηματολογία υπέρ της επέμβασης ξένων προτεσταντικών στρατευμάτων σε γαλλικά εδάφη για την υπεράσπιση των ομόθρησκών τους. Παράλληλα, το σύνολο της προτεσταντικής γραμματείας, έκανε λόγο για συγκρότηση ευρωπαϊκού προτεσταντικού συνασπισμού κατά του Πάπα και των βασιλέων της Ισπανίας και της Γαλλίας σε πλήρη αντίφαση και πάλι με την προσπάθεια εκκοσμίκευσης της διαμάχης.
Τέλος, η πολιτική θεωρία σχετικά με τη μοναρχική εξουσία των Ουγενότων, όπως αυτή εκφράστηκε μέσα από τα μοναρχομαχικά κείμενα της εποχής, βασίστηκε στο θεοκρατικό πλαίσιο σκέψης του Καλβίνου. Κατ’ αυτό, κάθε κοσμική αρχή ακόμη και αυτή του μονάρχη, ήταν υποταγμένη στη θεϊκή εξουσία και είχε ως αποστολή την υλοποίηση τη θεϊκής βούλησης. Σε αυτό το πλαίσιο και στην περίπτωση που ο μονάρχης εμπόδιζε την εφαρμογή του νόμου του Θεού ή αγνοούσαν την υποχρέωση τους για υπεράσπιση της «αληθούς θρησκείας», ήταν εκτεθειμένοι στην αντίδραση των υποτελών τους.
Η ουγενοτική μοναρχομαχική συγγραφική παραγωγή, παρά τη μεγάλη δυναμική που την χαρακτήριζε, δεν μπόρεσε να ανατρέψει την αρνητική τροπή που είχαν πάρει για τους ίδιους οι θρησκευτικοί πόλεμοι. Στη συνέχεια, οι σταυροφορικές αντιλήψεις θα εκλείψουν λόγω της αντιλαμβανόμενης αδυναμίας τους, αλλά και λόγω της εξάρτησης τους από τον Ερρίκο της Ναβάρας και τον οίκο των Βουρβόνων. Έτσι, η προτεσταντική κοινότητα, θα στραφεί σε μια σαφώς εκκοσμικευμένη θεώρηση σχετικά με το γαλλικό βασίλειο, καθώς και στην υιοθέτηση μιας αντίληψης θρησκευτικής συνύπαρξης. Ωστόσο, οι ριζοσπαστικές μοναρχομαχικές του ιδέες που προωθήθηκαν από τον προτεσταντικό εκδοτικό μηχανισμό βρήκαν, για κακή τους τύχη, πρόσφορο έδαφος στο αντίπαλο στρατόπεδο, όπου αναπτύχθηκαν από την καθολική λίγκα κατά τη διάρκεια του όγδοου θρησκευτικού πολέμου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Κώστας Γαγανάκης (2003), Ο πόλεμος των λέξεων: Θρησκευτική διαμάχη και προπαγάνδα στην Γαλλία τον καιρό της Νύχτας του Αγίου Βαρθολομαίου, εκδ. Νεφέλη
- Mack P. Holt (1995), The French Wars of Religion, 1562-1629, εκδ. Cambridge University Press
- Merry E. Wiesner-Hanks (2008), Πρώιμη Νεότερη Ευρώπη 1450-1789, εκδ. Ξιφαράς
